Manastir Kurtea de Arđeš
Grad Curtea de Arges – Kurtea de Arđeš, sa značenjem Dvor na reci Arđešu, leži u okrugu Arđeš, u jugoistočnoj Rumuniji, 150 km severozapadno od Bukurešta, 38 km severozapadno od grada Pitestija, 37 km od grada Râmnicu Vîlcea, 129 km od Brašova, u podnožju planina Fagaraš, u dolini reke Arđeš. Jedinstveni arhitektonski spomenici kulture srednjovekovne duhovne celine Kurtea de Arđeš svedoče o kolevci današnje Rumunske Pravoslavne crkve i prvom vladičanskom sedištu srednjovekovne kneževine-vojvodstva Vlaške. Spomenici Kurtea de Arđeš obuhvataju Crkvu Svetog Nikole iz sredine 14. veka /završene 1352. godine/ čiji ktitori su bili srpski knez Lazar i kneginja Milica i koja predstavlja jednu od najstarijih crkava na području Vlaške, izvanrednog kulturno-istorijskog značaja. Crkva Svetog Nikole ima brojne odlično očuvane freske na zlatnoj podlozi vizantijskog stila, oslikane od 1365-1369. godine tokom vladavine vojvode Vladislava /1364-1377/, nećaka vojvode Basaraba, što je čini svetinjom od izuzetnog istorijskog i kulturnog značaja. Freske svetinje Kurtea de Arđeš sa zlatnom podlogom predstavljaju likove njenih zadužbinara – srpskog kneza Lazara i kneginju Milicu Hrebeljanović, vojvodu Vladislava, vojvodu Radula, vojvodu Negoja Basaraba – vladara Vlaške od 1512. do 1521. godine koji je upravljao vlaškom kneževinom na području do južnih Karpata i severno od Dunava, njegove žene Milice Despine /umrla 1554./, potomkinje srpskih vladarskih porodica Branković i Lazarević, sa njihovih šestoro dece – Teodosije, Peter, Ivan, Stana, Roksanda i Angelina. Pravoslavna celina Kurtea de Arđeš takođe obuhvata ostatke Kneževe dvora-palate, sagrađene oko 1370. godine, pravoslavnu crkvu sagrađenu u drugoj polovini 16. veka – verovatno na temeljima ranije vladičanske crkve i prekrasno ukrašenu pravoslavnu crkvu koja je preživela mnoge obnove, poslednju 1875. godine, kada je pretvorena u veliki vladarski mauzolej gde su sahranjeni brojni rumunski kraljevi i kraljice, grane vladarskog stabla dinastije Hohenzollern-Sigmaringen: Carol I /1914/ i kraljica Elizabeta /1916/ koje se posle smrti muža povukla u manastir Kurtea de Arđeš; Kralj Ferdinand /1927/ i kraljica Mariaa /1938/; kralj Charles II i njegov sin, Kralj Mihael I, Kralj Karol II, čija sestra Mariora je bila Kraljica Marija – supruga srpskog kralja Aleksandra Karađorđevića, njegova žena Magda Lupescu….
Manastir Curtea de Arđes, najpoznatije mesto hodočašća i molitve u rumunskom okrugu Arđeš je posvećen Vaznesenju Bogorodice. Manastir Kurtea de Arđes se nalazi na kraju gradskog bulevara koga krasi drvored stoletnih lipa. Manastir Curtea de Arđes je sagrađen u periodu između 1512. i 1517. godine u vizantijskom stilu, sa mavarskim arabeskama i podseća na veoma veliki i prekrasan vladarski mauzolej. Crkva manastira Curtea de Arđes je produžene osnove, sa višestranim dodatkom u zadnjem delu. Poznata kao episkopska crkva, jer je u periodu od 1739. do 1748. godine bila vladičansko sedište, svetinja manastira Kurtea de Arđes je duga 18 metara, široka 10 metara i visoka 25 metara. Naos i trem crkve Kurte de Arđeš nisu odvojeni vratima, što je retkost, već okvirom vrata, smeštenim između dva stuba. Kupola manastira Kurte de Arđeš se nalazi iznad centralnog dela crkve, isped koje su dve manje kupole, dok se srednja, šira kupola viša od centralne uzdiže iznad produžetka crkve. Na svakom od vrhova kupola je preokrenut kruškoliki kamen, na kome leže tri krsta, simbol Svetog Trojstva. Prozori imaju proreze – oni na tamburu /krugovi na kojima leže kupole/ su zakrivljeni i iskošeni pod uglom od 70 stepeni, kao da se tamburi naginju na stranu. Debela isprepletana šara, između nadvratka i venca obavija glavnu zgradu. Iznad nje je red okruglih štitnika, ukrašenih isprepletanim arabeskama, dok su trake i venci ljiljana izvajani svuda na prozorima, balkonima, tamburima i ispupčenim ivicama, dodajući blistavu lakoću materijalu. Sve je podignuto na platformu visoku 2,1 metar i uokvireno kamenim stubićima.
Mala otvorena svetinja, koja se sastoji od venca i kupole koju pridržavaju četiri stuba, gleda u glavni ulaz u crkvu u Kurtea de Arđešu. Crkva je obložena svetlo sivim, glatko isklesanim krečnjakom, sa pojačanim izdubljenjima. Unutrašnjost je od malterisanih cigala, ukrašena freskama koje je 1526. godine naslilkao slikar Dobromir, među kojima je prikaz Svetog Cara Lazara. U blizini je velika kraljevska palata sagrađena sa elementima mavarskog stila. Riznicu crkve Curtea de Arđes su opljačkali Mađari i Turci, ali je očuvano nekoliko grčkih, slovenskih i rumunskih zapisa.
Manastir Curtea de Arđes je sagrađen u vreme vladavine područjem prestonice Vlaške srpskog vojvode Negoja Basaraba I i njegove žene princeze Milice Despine Branković. Manastir Kurtea de Arđes je deo čuvene rumunske legende o majstoru-zidaru Manolu. Jedna legenda kaže da je vojvoda Nagoj Basaraba, dok je bio u zatočeništvu u Konstantinopolju, sultanu izgradio veličanstvenu džamiju, te je po povratku, od viška materijala pri gradnji džamije – sagradio crkvu. Druga legenda kaže da je Radu Negru kao arhitektu crkve Curtea de Arđes zaposlio majstora Manojla – Mesterul Manolea i kome je zbog nemogućnosti da završi zidove, zapretio smrću. Na kraju je Manole predložio da bi trebalo postupiti po drevnom običaju žrtvovanja žive devojke, zazidavanjem u temelje građevine, te bi prva devojka koja se sledećeg jutra pojavi – bila žrtva. Ostali zidari su upozorili svoje porodice, te je Manole bio primoran da žrtvuje svoju rođenu ženu. Tako je ova crkva sagrađena. Kada su Manole i zidari rekli kraljeviću da mogu sagraditi još veću svetinju, Radu Negru ih je privezao za krov crkve, da ne bi mogli sagraditi nešto slično postojećoj crkvi. Majstori su napravili drvena krila i pokušali da polete sa krova crkve, ali su jedan za drugim – pali na zemlju. Izvod bistre vode je potekao na mestu gde je majstor Manole pao. Ovakva ideja je primenjivana širom jugoistočne Evrope, posebno u Rusiji, kada je Ivan Grozni oslepio graditelje Crkve Svetog Vasilija.
U manastiru Kurtea de Arđeš ima nekoliko spomen ploča koje označavaju i ktitore i obeležavaju izgradnju ove značajne svetinje. Prva ploča svedoči da su osnivači bili vlaški vojvoda Nagoje Basarab (1512-1521) i njegova supruga Milica Despina Branković iz Srbije – ćerka despota Jovana Brankovića, unuka Lazara Hrebeljanovića i nećaka Maksima Brankovića koji je neko vreme bio mitropolit Vlaške. Miličin nadimak Despina jasno govori da ova plemkinja potiče iz srpske despotske porodice Mladenović-Branković koja je u to vreme vlada Srbijom. Srbi koji su vladali vlaškim i moldavskim vojvodstvima su se veoma često orođavali sa srbskim vladarskim porodicama Raške, Zete i Bosne. To je omogućavalo mnoge slučajeve prepletanja vladarskih aristokratskih dinastija i proširivanje međukulturnih odnosa tokom poznog srednjeg veka i početka moderne ere na Balkanu, često stvarajući most između hrišćanstva, posebno balkanskog pravoslavlja sa osmanskim svetom. Druga ploča prikazuje da su njihovi sinovi Jovan Teodosije i Rade završili gradnju crkve 1526. godine, dok treća ploča opisuje popravke koje je 1681. godine izvršio vojvoda Serban Kantakuzin, i četvrta ploča svedoči o odbnovi iz 1804. godine, koju je sproveo Jožef, prvi rumunski vladika. Između 1875. i 1885, godine je crkva manastira Kurtea de Arđeš obnovljena, a 1886. godine osveštana.
Basarab Nagoj je poticao iz bogate i moćne bojarske porodice Krajovešti i vladao je u vreme najvećeg uspona Otomanskog carstva (u vreme sultana Sulejmana „Veličanstvenog“), čiju je vrhovnu vlast priznavao. Negoj Basaraba je bio vrlo obrazovan vladar, pokrovitelj i priložnik pravoslavnih crkava na Svetoj Gori i osnivač mnogih manastira, među kojima je i Manastir Kurtea de Arđes u nekadašnjoj vlaškoj prestonici. Negoje Basaraba je napisao na crkveno slovenskom jedan od najstarijih književnih dela Vlaške, pod nazivom “Učenje Negoje Basaraba svome sinu Ivanu Teodosiju” u kome dotiče raznovrsne teme, kao što su filosofija, diplomatija, moral i etika. Porodica Basaraba je za rumunsku istoriju bila toliko značajna da od nje potiču i nazivi jedne oblasti (Basarabija), kao i nekoliko gradova. Iz ove brojne porodice je poteklo nekoliko znamenitih vladara, među kojima Mirča I Stariji, kao i Vlad III „Cepeš“, svetski poznatog po nadimku „Drakula“. Nagoja Basarabu je nasledio sin Jovan Teodosije, koga su Turci odveli u Carigrad i pogubili (1521). Basabina žena Milica Despina je dugo nadživela muža i decu. Zakaluđerila se i kao monahinja Platonida umrla 1544. godine u Sibinju, Transilavniji. Dve godine nakon smrti, njene zemne ostatke je vlaški mitropolit preneo u ktitorski manastir Kurtea de Arđeš, gde i danas počiva uz muža i decu.
Vremenom je Manastir Kurtea de Arđeš – Curtea de Arges pretrpeo nekoliko obnova. Današnji oblik manastirske crkve su u drugoj polovini 19. veka projektovali francuski arhitekta Andre Lecomte du Nouy i rumunski arhitekta Nicolae Gabrialescu. Posle velikih požara 1866. i 1867. u kojima su stradali i uništeni konaci i veliki deo živopisa, obnova je završena 1885. godine i manastir Kurte de Arđeš – Curtea de Arges je osveštan 12. oktobra 1886. godine. Pažnju posetilaca privlače dobro očuvane freske u unutrašnjosti crkve, koje su naslikali francuski slikari F. Nicolle and Ch. Renouard i rumunski slikar N. Constantinescu iz Kurtea de Arđeša – Curtea de Argesa, posebno grupu 12 stubova, na kojima su naslikani dvanaest apostola. Posebno je zanimljiva i dobro očuvana freska vojvode Negoje Basaraba, supruge Milice i njihove dece Petra, Jovana, Teodosija, Angeline, Roksande i Stane, sa modelom crkve Kurtea de Arđeš. U Manastiru Curtea de Arges se nalaze mošti Svete Filofteje, delovi moštiju Svetih mučenika Sergeja, Vakha i Tatjane i Jevanđelje Kraljice Elizabete, Velikog subotnjeg vaskrsenja, ručno ispisano zlatom. Zemni ostaci kraljeva Ferdinanda i Karla I i kraljica Elizabete i Marije takođe počivaju u manastiru Kurte de Arđeš – Curtea de Arđeš.
