Manastir Krušedol
Manastir Krušedol je smešten na jugoistočnom delu Fruške gore, u selu Krušedol. Manastir Krušedol su početkom 16. veka osnovali despot Đorđe Branković (kasnije monah Maksim) i njegova majka Angeline (žena slepog Stefana Brankovića), poslednji vladari Srbije ove tragične srpske vladarske loze. Angelina je rođena kao Angelina Arianit Komneni, princeza i šesta ćerka albanskog plemića Đurđa Arianita Komnena, vladara Konjuha u oblasti Škumbe u dašanjoj Albaniji, u vreme kada je većina stanovnika Albanije bila pravoslavne vere. Angelina je bila udata za srpskog vladara Stefana Brankovića, sina srpskog despota Đurđa i Srpska Pravoslavna Crkva je slavi kao svetu Angelinu Srpsku, 12. avgusta/30. jula, i 23/10. decembra. Angelina je bila sesta Donike Kastrioti, žene Đurđa Kastriotija Skenderbega.
Angelina i sestra su prebegle na područje Lješa i kasnije u Italiju, kada je Turska carevina zavladala teritorijama Srpske Despotovine – Sremom konačno 1521. godine. 1485. godine, posle smrti muža, Angelina je sa sinovima Jovanom i Đorđem, koji je dobio titulu srpskog despota u izgnanstvu, prebegla u Mađarsku i Vlašku. Teritorija srpske despotovine je bila pod turskom vlašću do njenog pada 1459. godine, a Đurađ Branković je bio “vladar bez države”, sa velikim posedima na prostoru južne Mađarske, uveliko nastanjenim Srbima prognanim od Turaka sa prostora današnjeg Kosova i Metohije. Angelina je zbog svog pobožnog života proglašena i poštovana od Srpske Pravoslavne Crkve za veliku svetiteljku. Ono što je posebno karakteristično za sremske Brankoviće jeste njihova graditeljska delatnost po Fruškoj Gori. Tako se despotu Vuku Grgureviću pripisuje izgradnja manastira Grgetek, a moguće i manastira Privina Glava, despotu Đorđu Brankoviću (Maksim) izgradnja manastira Novo Hopovo, manastira Staro Hopovo, manastira Krušedol, despotu Jovanu Brankoviću izgradnja manastira Jazak i manastira Đipša, a Angelini Branković izgradnja Sretenjske crkve.
Gradnja manastira Krušedola započela oko 1509. godine, a završena 1516. godine. Crkva manastira Krušedola je posvećena Blagovestima Presvete Bogorodice i uglavnom je odlikuje moravski stil gradnje. Osnova crkve je u obliku trikonhosa, sa oltarskom i dve pevničke apside – polukružne spolja i iznutra. Nad crkvom se izdiže osmostrano kube, sa osam prozora. Na fasadi se nalazi devet prozora, ukrašenih baroknim arhitektonskim elementima. Pod crkve manastira Krušedola je od kamenih mermernih ploča bele boje. Oblik crkve manastira Krušedola je kasnije, početkom 18. veka, promenjen u obnovi, kada je dozidan visoki petospratni barokni zvonik. Najznačajniji događaj u istoriji manastira Krušedola je prenos relikvija iz Sent Andreje 1697. godine, posle Velike seobe Srba pod patrijarhom Čarnojevićem. Na Narodno-crkvenom saboru 1708. godine je osnovana Mitropolija Beogradska i Sremska – Sremska /Krušedolska/ Eparhija, koja je predstavljala sedište mitropolita i najvažniju srpsku pravoslavnu instituciju tokom 18. veka na području Austro-ugarske Monarhije. 1713. godine je njeno sedište premešteno u Sremske Karlovce, od kada se naziva Karlovačkom mitropolijom. Posle teškog poraza kod Petrovaradina 1716. godine, u Bitci na Vezircu, Turci su u odstupanju uništili, opljačkali i zapalili manastir. Tom prilikom su zapalili i uništili i mošti svetih Brankovića, čiji ostaci se danas čuvaju u manastirskoj riznici i posebnim kivotima. Dragocenost manastira Krušedola su ikone na ikonostasu, među kojima je najstarija iz 15. veka. Manastir Krušedol je od samog nastanka uživao ogroman ugled i bogatstvo, sa značajnim posedom. Dr. Laza Kostic (1841-1910) je bio jedan od najznačajnijih srpskih intelektualaca 19. veka – pesnik, pisac, mislilac, esteta, kritičar, novinar, koji je govorio 8 jezika, doktor pravnih nauka, na latinskom. Zbog neispunjene ljubavi sa lepom, 30 godina mlađom Lenkom Dunđerski, Laza Kostić odlazi u Manastir Krušedol, a mlada, 25-godišnja devojka – umire. Očajan, u nadi da će u zagrobnom životu sresti Lenku, Laza Kostić je u manastiru Krušedolu napisao jednu od najlepših ljubavnih pesama srpske književnosti – “Santa Maria della Salute“.
Današnjeg pažnju posetioca manastira Krušedol najviše privlači njegova uloga mauzoleja čuvenih istorijskih ličnosti Srbije, jer su ovde grobna mesta njegovih osnivača Brankovića, kao i Patrijarha Arsenija III i Arsenija IV, kralja Milana, kneginje Ljubice Obrenović i slavnog srpskog vojvode Šupljikca. Manastir Krušedol ima bogatu riznicu starih ikona, rukopisa i štampanih knjiga. Slava manastira Krušedol je Prepodobna mati Angelina srpska – 12. (30.) avgusta.
