Manastir Grgeteg

Pretpostavlja se da je manastir Grgeteg, posvećen Svetom Nikoli, osnovao despot Vuk Branković 1471. godine. Grgeteg je nastao u takozvanom predturskom dobu (1521/1717. godine). Prvi ikonostas u crkvi manastira Grgetega je 1774. godine naslikao Jakov Orfelin, a drugi ikonostas je 1902. godine oslikao najveći srpski slikar novijeg doba – Uroš Predić.

Privilegija koju je austrijski car Leopold I dao vladiki Isaiji Đakoviću 1691. godine, čuva se u ovom manastiru. Najznačajnija vrednost manastira Grgetega je verna kopija hilandarske čudotvorne ikone Bogorodice Trojeručice, prenete sa Svete Gore Atoske, koja trajno ostaje zaštitinica Fruške Gore i njenih manastira.

Jovan Damaskin je primio isceljenje odečene desne ruke pred čudotvonim prikazom Bogorodice. Tokom 13. veka je ikona bila u Srbiji, da bi je kasnije preneli u manastir Hilandar na Svetoj Gori. Ikona Bogorodice Trojeručice se poštuje od 9. veka od vremena ikonoborstva, kada je monah Jovan Damaskin, sirijski bogomnadahnut teolog, pisac i monah manastira Svetog Save Osvećenog, vatreno zastupao ikonopoštovanje i bogoslovski posvećeno poštovao svete ikone. Zbog toga je car i ikonoborac Leo III Isavrjanin /717-740/ oklevetao Jovana Damaskina kalifu Damaska. Kalif je naredio da se odseče ruka monahu Damaskinu i odnese na pijacu. Predveče je Sveti Jovan svoju odsečenu ruku prislonio telu i bacio se ničice pred ikonom majke Božije. Monah Jovan Damaskin je molio Bogorodicu za isceljenje ruke, braneći Pravoslavlje. Posle duge molitve je zaspao i u snu video maju Božiju koja mu se obratila obećanjem brzog ozdravljenja. Probudivši se, Jovan Damaskin je video svoju ruku potpuno neozleđenu i isceljenu. U zahvalnost za isceljenje, monah Jovan je na ikonu Bogorodice postavio ruku okovanu srebrom, od kada je ona nazvana “Trojeručica”. Po predanju, monah Jovan Damaskin je napisao zahvalnu pesmu Bogorodici, koja je postala himna na liturgiji Svetog Vasilija. Sveti Jovan Damaskin je primio monašto u Lavri manastira Svetog Save Osvećenog, kome je poklonio svoju čudotvornu ikonu. Svetom Savi – srpskom arheipiskopu je predstavljena ova ikona na blagoslov. Tokom turskog osvajanja su hrišćani, u želji da sačuvaju ovu svetu ikonu, odlučili da Bogorodica lično brine o njoj. Stavili su ikonu na leđa magarcu koji je odneo ikonu direktno do pred vrata manastira Hilandara. Monasi su ikoni Bogorodice Trojeručice namenili igumensko mesto i ona uživa veliko poštovanje vernika. Ikona Bogorodice Trojeručice u manastiru Grgeteg je treća kopija originalne ikone, koja se čuva u manastiru Hilandaru, blagosiljajući svako poslušanje monaštva i posetilaca.

Na manastirskom groblju Grgetega su sahranjeni brojni arhimandriti, monasi i monahinje, kao i druga sveštena lica i ličnosti bogate istorije Srbije. Ovde se po ličnoj želji profesora Grujića nalaze i grobovi profesora Radoslava Grujića (29. jun 1878 — 25. maj 1955.), i supruge Milice, gde su 1992. godine preneti njihovi zemni ostaci i gde su ove značajne ličnosti srpske istorije pronašle svoj večni mir. Profesor Radoslav Grujić je bio teolog i istoričar, izuzetan pregalac i izvrstan istraživač istorije Crkve, profesor Filozofskog fakulteta u Skopju i Bogoslovskog fakulteta u Beogradu, osnivač Muzeja Južne Srbije, istraživač i naučnik koji je otkrio manastir Svetih Arhanđela kod Prizrena – zadužbinu cara Dušana i prvi izvršio iskopavanja, tokom kojih je pronađen grob cara Dušana, od kada je čuvao njegove posmrtne ostatke koji se danas nalaze u crkvi Svetog Marka u Beogradu. Radoslav Grujić je predavao nacionalnu istoriju, crkvenu istoriju i arheologiju, a iza njega su ostala brojna dela, među kojima je njegovo najznačajnije delo “Аpologija Srpskog naroda u Hrvatskoj i Slavoniji”, kojim je dokazao postojanje Srba na tom prostoru kao autohtonog naroda. Jedan je od osnivača Crkvenog muzeja sa Galerijom ikona i fresaka u Skopju 1937. godine, u crkvi Svetog Mine. 1939. godine je bio dopisni član Srpske kraljevske akademije, redovni član Matice srpske, hrvatske i slovenačke i počasni član Studentskog istorijskog društva u Beogradu i saradnik Srpskog geografskog društva i Jugoslovenskog istorijskog društva u Beogradu. Tokom Drugog svetskog rata je radio na zbrinjavanju srpskih izbeglica i na očuvanju spomenika Srpske pravoslavne crkve. Po nalozima Srpske crkve, tokom 1942. godine je radio na prenosu moštiju Svetog kneza Lazara, cara Stefana Uroša i kneza Stefana Štiljanovića iz fruškogorskih manastira u Beograd. Po završetku rata je radio na identifikaciji i vraćanju umetničkih predmeta koji su na teritoriji NDH opljačkani iz srpskih crkava i manastira. 3. aprila 1945. godine je sud časti Univerziteta u Beogradu kaznio Radoslava Grujća udaljavanjem sa Univerziteta, a odlukom Narodnog odbora Rejona I, od septembra 1945. godine je izbrisan sa spiska građana i lišen srpske nacionalne časti. U posleratnom periodu je radio u Muzeju Srpske pravoslavne crkve i Patrijaršijskoj biblioteci, gde je nastavio rad na polju srpske crkvene istorije. 1948. godine je postao dopisni član Odeljenja društvenih nauka SANU. Profesor Radoslav Grujić je umro u 77. godini, posle teške bolesti, izopšten i u oskudici, 25. maja 1955. godine. Rehabilitovan je presudom Višeg suda u Beogradu 14. marta 2014. godine, a 202. godine mu je u Zemunu podignuta bista, gde je i rođen 1878. godine i gde je završio Gimnaziju.  Izvor Milos Stojković SPONA SKOPJE