Manastir Đurđevi Stupovi na Limu
Opština Berane se nalazi u severoistočnom delu Crne Gore, na mestu koje okružuju visoke šumovite planine Bjelasica, Mokra, Smiljevica i Turjak. Blago-zatalasani pašnjaci i stara planinska sela severne Crne Gore mame na boravak posetilaca. Reka Lim gradi stenovitu dolinu sličnu kanjonu, sa bistrim virovima i brzacima, te je pogodna za sportove na vodi, a deli grad Berane na dva dela i spaja ga sa andrijevičkom i bijelopoljskom kotlinom. Pored manastira Svetog Georgija – Đurđevi Stupovi, na podruju Opštine Berane su brojne znamenitosti, među kojima su najznačajniji manastir Šudikova, 12-13. vek, džamija u Petnjici iz 16. veka sa drvenim minaretom i spomenik slobodi u selu Jasikovac.
Svoju zadužbinu posvećenu Svetom Georgiju – Đurđeve Stupove je na levoj obali Lima, pod Rastovcem, na zaravni Stupovi iznad koje izvire studena voda, 1213. godine podigao gospodar Budimlja, župan Stefan Prvoslav, sin velikog župana Tihomira i sinovac Stefana Nemanje. U svojoj zadužbini, na desnoj strani naosa crkve se nalazi njegov grob, nad kojim stoji natpis “Župan Prvoslav, sin velikog župana Tihomira, sinovac svetoga Simeona Nemanje i ktitor mesta segov”.
Crkva manastira Đurđevi Stupovi u Beranama je jednobrodna građevina sa glavnim ulazom na zapadnoj strani i polukružnom apsidom na istočnoj strani. Crkva i prva priprata su podignute u prvoj polovini 13. veka, ali je tačno vreme izgradnje nepoznato. U manastirskoj celini se vide tri građevinske faze. U crkvi Đurđevih Stupova se nalaze, osim nekih latinskih ploča, uziđivanih u samu crkvu, i tri starije srpske kamene ploče, uzidane u manastirski zvonik. Taj zvonik nije građen kada i crkva, već mnogo kasnije, pošto i same uzidane ploče pripadaju 13. veku, a ranije su bile postavljene kao nadgrobni natpisi. Spoljne površine zidova crkve su izrađene od kamenih kvadera, postavljenih u vodoravne redove, koji se smenjuju u nepravilnom ritmu, redovi tamnije sige i svetlijeg tvrđeg kamena, čime je ostvaren efekat polihromije. U građevinskom pogledu crkva manastira Đurđevi Stupovi na Limu pripada arhitekturi koja se do tada razvijala u Primorju u 11. i 12. veku. To potvrđuje njen tip bazilike sa nišama iznutra u bočnim zidovima i ojačavajućim licima poluobličastog svoda, koji polaze sa naspramnih pilastara, između ovih niša. Ovaj stil potvrđuje i način na koji je kupola podignuta između dva pojačavajuća luka, bez kockastog postolja iznad krova. Uz prvobitnu crkvu je najpre dozidana priprata, povezana sa dve kule, kao kod crkava manastira Svetog Nikole u Toplici, Đurđevih Stupova u Rasu i Svetog Petra na Limu, ispred koje je kasnije dozidana i spoljna priprata. Freskopisac manastira Đurđevi Stupovi na Limu je bio veoma talentovan, ali su freske teško otećene u brojnim razaranjima, posebno sa artiljerijskog uporišta u Jasikovcu. Pretpostavlja se da su freske rađene u vreme Cara Dušana, a pripatu je oslikao Strahinja Budimljanin.
1219. godine je Sveti Sava u Đurđevim Stupovima osnovao Budimljansku episkopiju, zahvaljujući čijoj ulozi na ovim prostorima do polovine 17. veka nije bilo islamiziranja stanovništva. U ovom kraju cvetala je stara srpska pismenost, što potvrđuju dokumenti iz perioda od kraja 12. do sredine 17. veka. Razvoj pismenosti, živopisa i graditeljstva, koje je u vreme Svetog Save i župana Prvoslava dobilo snažan zamah, produžavao se kroz naredne vekove. Tragične posledice Prve, naročito Druge seobe srpskog stanovništva, a potom i ukidanja Pećke Patrijaršije, 1766. godine, na ovom području nisu ublažene tokom dugog niza decenija. Posle zverskog ubistva mitropolita Pajsija Budimljanina gasi se Budimljanska mitropolija. Manastir Đurđevi Stupovi su Turci palili pet puta, 1738., 1825., 1862. i 1875. godine. Kada su 1889. godine Turci ponovo hteli da zapale manastir, narod je ustao u odbranu i odlučio ili da ga odbrani ili da izgori u njemu! Od 2001. godine je manastir Svetog Georgija – Đurđevi Stupovi sedište Eparhije Budimljansko-nikšićke i posvećen je velikomučeniku Georgiju.
