Makedonci

Makedonci su izvanredno prijatni, topli, krotki, lepi, osećajni, predusretljivi, otvoreni, iskreni, vedri i jednostavni ljudi, najduševniji od svih balkanskih naroda /potrebno je dosta truda za razumevanje značenja duševnosti/, čije urođene odlike i srdačnost uočavate odmah prilikom susreta. Po prijateljskom načinu upoznavanja i nenametljivom pozivu da vas upoznaju sa znamenitostima Makedonije, odmah shvatite koliko Makedonci vole svoju zemlju.

Makedonci su narod Južnih Slovena ilirsko-tračkog porekla od antičkog doba – drevni Pejonci su govorili makedonski jezik koji pripada istočnom ogranku južnoslovenske jezičke grupe. U odnosu na druge slovenske jezike, makedonski jezik je po strukturi najsličniji srpskom i bugarskom jeziku. Današnji oblik makedonskog jezika koji je uspešno sažmeo književnu tradiciju, usvojen je posle Drugog svetskog rata. Makedonski jezik pripada istoj porodici jezika kojoj takođe pripadaju ruski, srpski i bugarski, ali se znatno razlikuje od njih. Zvanično pismo u Makedoniji je ćirilica, ali se takođe koristi i latinica. “Trački Albanci su danas jezička manjina u južnoj Makedoniji i zapadnoj Trakiji, duž granice sa Turskom. Govore severni toskreš koji je ogranak toskog dijalekta albanskog jezika i potomci su albanskog stanovništva istočne Trakije koje je emigriralo tokom razmene stanovništva između Grčke i Turske 1920-ih. U Grčkoj su poznati kao Arvaniti, naziv koji se primenju na sve grupe albanskog poreka u Grčkoj, ali se uglavnom odnosi na južnu dijalekatsku grupu Arbareša. Ljudi koji govore albanski u Zapadnoj Trakiji i u Grčkoj Makedoniji koriste za sebe ime Albanci, a ne Arbereshe ili Arvaniti.” Predrag Đurić

Makedonija je stalno naseljena od vremena praistorije. Savremeni Makedonci su u antičko doba nastali kao rezultat mešanja Ilira i Tračana, spajanjem i ujedinjenjenjem ovih sličnih plemena, bliskih odlika i jezika. Spojivši se sa narodima koji su živeli u današnjoj Makedoniji i koji su pred osvajanjima Persijanaca, Grka i kasnije Turaka migrirali prema severu, Sloveni su prihvatili i njihovu kulturu, te su vremenom u ovoj mešavini naroda preovladali slovenski etnički elementi, slovenski jezik i slovensko-vizantijska kultura. 581. godine n.e. su Sloveni na teritoriji današnje Makedonije osnovali svoju državotvornu zajednicu pod imenom Makedonska Sklavinija koja je vodila nekoliko ratova protiv Vizantijskog carstva.

686. godine su Vizantinci i Bugari osvojili Makedonsku Sklaviniju. Sredinom 8. veka su Makedonski Sloveni pod vizantijskom vlašću pokršteni i primili hrišćanstvo, a kao Makedonci su pod bugarskom upravom tokom 9. veka primili hrišćanstvo. Kada je 976. godine car Samuilo osnovao svoje Makedonsko carstvo, Bugarsku je već 971. godine osvojila Vizantija. Makedonci su imali veliku ulogu u stvaranju slovenske pismenosti. Lokalni dijalekt Makedonskih Slovena u Solunu je postao osnova za Staroslovenski jezik, prvi književni slovenski jezik. Tokom srednjovekovnog perioda, Makedonija je stalno bila vizantijska meta i odvojavši se od vizantijskog carstva, bila pripajana bugarskom ili srpskom kraljevstvu. Ovo je prestalo u 14. veku, kada je Makedonija, zajedno sa ostalim delom balkanskog regiona, postala plen otomanskih osvajača, čija vladavina je trajala narednih 5 vekova. Po sticanju nezavisnosti od Turske, tri mlade samostalne države – Grčka, Bugarska i Srbija – započinju stvaranje pro-grčke, pro-bugarske i pro-srpske crkve i obrazovnog pokreta u cilju asimilacije makedonskog stanovništva. Rezulatat ovog suparništva je bila podela Makedonaca u tri različite partije, pro-bugarsku /koja je najveća/, pro-grčku i pro-srpsku, na račun razvoja jedinstvenog makedonskog identiteta.

Pod Starom Srbijom i Makedonijom, odnosno Južnom Srbijom, podrazumevamo u užem smislu ona područja koja su posle Balkanskih ratova oslobođena od petovekovnog turskog ropstva, a Bukureštanskim mirom, 1913. godine prisajedinjeni Kraljevini Srbiji i Kraljevini Crnoj Gori. To su područja i oblasti u dolinama Lima, Ibra i Raške, zatim Metohija, Kosovo i Vardarska Makedonija – Skopska kotlina, Kumanovsko-preševska dolina, oblast oko Pčinje i Krive, Kočanska kotlina, Maleško-osogovske planine, Plauš i Strumica, Veleška klisura, slivovi Topolke i Babune, Has i Klepci, Rajac i Tikveš, Morihovo, Meglen, Ciganska klisura, Đevđelijska kotlina, Bojmija, Demir Kapija – Železnik, Solunska kampanja i zaliv, Pajak, Solunska, Dojranska, Dramska i Sereska kotlina, Trakija, sliv Marice, Ajvasilsko i Bešičko jezero, Dojransko jezero, Epir i Južna Albanija, Zapadna Makedonija, Poreč, Kičevo, Kopač, Kačanička klisura, Tetovska kotlina, Suhodolica, Šar planina, Kosovo, Metohija, Prizrenska oblast, Rogozna, Novopazarska oblast, Šekular, Plav i Gusinje.

“Zahvaljujući brojnim putopiscima i etnolozima, poznata su nam srpska plemena na prostoru Makedonije pod nazivom Mijaci i Brsjaci. Njihov kraj, običaje, jezik, arhitekturu, umetnost su opisali srpski naučnici Miloš Milojević, Milojko Veselinović, Jovan Cvijić, Toma Smiljanić, Branislav Rusić, Jovan Trifunoski…. Međutim, priređujući reprint knjige Javni zborovi Srbomaćedonaca i Starosrba iz 1885. godine, i sam sam bio iznenađen saznanjem da je na prostoru ‘cele’ Makedonije krajem 19. veka bilo još srpskih plemena. Jedan od učesnika zborova Srboma’edonaca i Starosrba, držanog u Vranju – Kuzman Badžović, dao nam je imena srpskih plemena na tom prostoru. Iz njegovog izlaganja saznajemo da su pored Mijaka i Brsjaka, postojala plemena Pejanci, Boji – Bojki, Marvenci, Pulevci – Belci i Banovci – Bandovci”…..

Srpska kraljevska vojska na čelu sa prestolonaslednikom, kasnije Kraljem Aleksandrom Karađorđevićem je svečano dočekana 11. avgusta 1913. po povratku iz Drugog balkanskog rata. Na slavoluku prek Kapijom pobednika na Slaviji u Beogradu su ispisana imena četiri srpska grada Stare Sribje koje je Kraljevina Srbija 1912. godine oslobodila od Turaka, a 1913. odbranila od Bugara – Kumanovo, Skopje, Prilep i Bitolj.

Pitanje buduće sudbine Stare Srbije i Makedonije, odnosno osmanskih vilajeta – Kosovskog, Bitoljskog i Solunskog je u poslednjim decenijama 19. i na početku 20. veka predstavljalo jedno od glavnih zapletnih tačaka evropske diplomatije. Za takozvano Makedonsko pitanje, odnosno sudbinu osmanskih evropskih provincija bile su zainteresovane susedne balkanske države Srbija, Bugraska i Grčka, ali i velike sile. Uroš Šešum, Prepis srpskih domova u Bitoljskom vilajetu koji je dat grčkom konzulu u Bitolju 1910.

U periodu između 1903. i 1908. godine ove tri balkanske države započinju naoružavanje tri različite partije, podstičući ih na međusobnu borbu. Ovaj period istorije Makedonije se zove Makedonski Boj i predstavlja bratoubilačke odnose, samo zbog toga što su pripadnici partizana bili različite nacionalnističe propagande. Ovaj period je trajao do 1912. godine, kada je Makedonija podeljena između Grčke, Bugarske i Srbije. Tokom ovih gorkih dana se dogodio makedonski nacionalni preporod. Krajem 19. veka i početkom 20. veka nekolicina makedonskih intelektualaca u inostranstvu su stvorili ideju jedinstvenog karaktera Makedonaca, koji je, kako su slovenski zagovornici Makedonije smatrali, jedinstven entitet, drugačiji od srpskog, bugarskog ili grčkog.

Na Solunskom frontu 1916. godine – koji je bio predstava pokušaja Saveznika da pomognu Srbiji protiv združenog napada Nemačke, Austrougarske i Bugarske – nalazila se i jedna ruska brigada koju je car Nikolaj poslao u pomoć srpskoj vojsci. Englezima je ta brigada strašno smetala, pa se neprijateljski odnosila prema njoj, jer su je engleski generali smatrali pretnjom njihovim interesima. Nisu se smirili sve dok nisu izdejstvovali njeno uklanjanja sa Solunskog fronta. Tu rusku brigadu su poslali čak na istok Grčke, kako ne bi imala bilo kakav kontakt sa srpskom vojskom. Upravo tada englesko neprijateljstvo prema Srbima stupa na scenu u najokrutnijem obliku. Britanci su tada krenuli sa najpodlijim ucenama. U najtežem trenutku je od njih tražena finansijka pomoć od 800 hiljada funti u vidu kredita za obnovu naoružanja, lekova i sanitetskog materijala. Odgovorili su ucenom – dobićete zajam pod uslovom da se odreknete svoje teritorije u istočnoj Makedoniji u korist Bugara. Decidno je odbijen taj ultimatum.

Posle Balkanskih ratova sledila je podela makedonskog regiona između Kraljevine Grčke, Kraljevine Bugarske i Kraljevine Jugoslavije, a posle Drugog svetskog rata, tokom koga je Bugarska upravljala Makedonijom /1914-1918/ za podrsku Silama osovine, je ideja pripadnosti posebnoj makedonskoj naciji široko utemeljena među Makedoncima. Patnje tokom ratova, beskrajna borba balkanskih monarhija za dominaciju nad stanovništvom Makedonije su značajno doprineli stvaranju nezavisne makedonske države, u kojoj su razvojem makedonske nacije okončana stradanja naroda. Prva revolucionarna organizacija koja je predstavila postojanje posebne etničke makedonske nacije je bila ujedinjena IMRO, osnovana 1925. godine od Makedonaca leve orijentacije. Ova ideja je internacionalizovana podrškom Kominterne, koja je 1934. godine izdala deklaraciju o budućem razvoju makedonske nacije. Ovu akciju su podržale komunističke partije Bugarske, Grčke i Jugoslavije, podržavajući nacionalno ujedinjenje makedonskog naroda, stvaranjem makedonskog pokreta u okviru svojih redova, u čijem vrhu je ujedinjeni IMRO bio istaknuti član.
U Drugom svetskom ratu su Makedoniju okupirale italijanske, nemačke i bugarske jedinice. Makedonija je pripojena i podeljena između Velike Albanije i Velike Bugarske, posle napada Nemačke na Jugoslaviju, aprila 1941. godine, uz Italiju, Mađarsku, Albaniju i Bugarsku. Područja Tetova, Gostivara, Struge, Kičeva i Debra u zapadnoj Makedoniji su pripojena proširenoj albanskoj državi, Velikoj Albaniji, potpomognutoj i podržanoj od Adolfa Hitlera i Benita Musolijina. Zapadnu Makedoniju je osvojila italijanska vojska, pod čijom upravom ostaje do kapitulacije Italije, 1943. godine, kada vlast ponovo preuzima Nemačka. Italijanske osvajačke jedinice su zajedno sa odredima Balli Kombetar osnovale fašistički albanski ljubotenski bataljon, koji su zadržale nemačke snage posle 1943. godine. 1944. godine je Nemačka osnovala albanski Skenderber SS Odred smrti koji je osvojio Kosovo, južnu Srbiju, Crnu Goru i zapadnu Makedoniju. Pravoslavni Makedonci, pravoslavni Srbi, Romi i makedonski jevreji su planski bili žrtve genocida ili potpunog istrebljenja. Makedonski i srpski narodi su bugarske okupacione snage ponovo prepoznavale, te je bugarski režim makedonske Slovene proglašavao bugarskim stanovništvom. U Velikoj Albaniji zapadne Makedonije je stanovništvo pravoslavnih Makedonaca, pravoslavnih Srba, Roma i Jevreja slično određivano za uništenje i deportaciju. Carl K. Savich Holocaus in Macedonia, 1941-1944.

U demografskom smislu, stanovništvo Makedonije se postepeno povećavalo pre Drugog svetskog rata, posle koga se događa još značajnije povećanje broja stanovnika. Značajna seoba iz sela u gradove je primetna poslednjih 60 godina. Sredinom 1941. godine je stvorena prva makedonska partizanska jedinica koja je organizovala napade na gradove Kumanovo i Prilep, jer je makedonski narod učestvovao u Drugom svetskom ratu na strani ujedinjenih snaga, sa ostalim narodima Jugoslavije. Prvi veći partizanski bataljon je osnovan 1943. godine, kada je u svakom delu Makedonije vođena oružana borba protiv fašističke okupacije. 2. avgusta 1944. godine je održan ASNOM /Antifašističko veće narodnog oslobođenja Makedonije/, na kome su donete deklaracije o osnivanju makedonske države, kao federalne jedinice u okviru jugoslovenske federacije – SFRJ, kada je ozvaničen makedonski jezik. Tokom perioda od septembra do novembra 1944. godine, makedonska partizanska vojska je preduzela ofanzive za konačno oslobođenje čitave teritorije vardarske Makedonije.
Posle skoro 50 godina perioda Federalne Republike Jugoslavije, Makedonija je 8. septembra 1991. godine proglasila nezavisnost. Tokom perioda od ostvarenja nezavisnosti, Republika Makedonija nastoji da izgradi stabilno političko i privredno društvo, sa pravnim sistemom sposobnim da prati ubrzano pripajanje EU i širem međunarodnom društvu. Od 1991. godine do današnjih dana Republika Makedonija ide put integracije u evro-atlantske strukture. Od početka devedesetih godina 20. veka, mnogi Makedonci su prihvatili stav o svom identitetu iz doba od pre 2500 godina, dok se mnogi Makedonci takođe veoma ponose svojim slovenskim poreklom.

Makedonci su najsrdačniji stanovnici Balkana, koji znaju da svojim gostima prirede osećaj dobrodošlice “kao kod kuće”, počev od ukusne gastronomije, veštinama i umeću u obavljanju tradicionalnih poslova, preko ljubavi prema muzici i igri, do svoje opšte vedrine, osećajnosti i ljudske topline….  Ako je Kosovo srce Srbije, onda je Makedonija duša Srbije !