Srpski kulturni identitet počiva na mešavini istočnih i zapadnih kulturnih obrazaca, zasnovana na kulturi drevnih Srba koji su u periodu pre, za vreme i posle razvoja iskonske kulture Lepenskog Vira i Vinče živeli na područjima od drevne Indije, Crnog mora i Kaspijskog jezera, Baltika, dolina reka Mezopotamije, severozapadne i srednje Evrope i Kar­patskih planina, sve do područja Podunavlja – Dunavskog bazena i Balkanskog poluostrva. Vizantijsko Carstvo je bilo poseban tip prožimanja i jedinstven spoj nasleđene rimske državne organizacije i pravnog sistema, nasleđene helenske kulture i hrišćanske vere u svom pravoslavnom obliku.

“Jedna od najznačajnijih karakteristika vizantijke kulture i hrišćanske duhovnosti je neprekinuta veza sa antičkom kulturom…. Vizantinci su poznavali, i u svojim školama izučavali Platova i Aristotela, što je kulturu hrišćanskog Istoka svakako činilo kulturno i duhovno drugačijom od Zapadne. Vizantinci su koristili i oslanjali se na antičke spise logike, medicine i fizike, ali ne i kada je religija bila u pitanju – posebno su monaški krugovi bili obazrivi kada su antički spisi bili u pitanju”. Branka Vranješević, Muza – božanska premudrost: jedan antički motiv i njegova transformacija u hrišćanskom kontekstu.

Drevne Srbe su Grci nazivali THRAKOI, po prvom njihovom plemenu koje su upoznali oko reke Marice, pored koje su se još na prelazu između dva poslednja veka nalazile razvaline grada RASA, u nemogućnosti da izgovore RAŠČANI ili RAŠANI, budući da ne poseduju konsonante Š i Č, pa je ostao naziv TRAČANI. Kod Turaka reči Serf, Sirf, Sirfiče, Sirb znače ‘narod od jednog istog roda i kolena’, i to narod slobodan, hrabar, ubojit, nepokoran, ratoboran, dušmanski ili “asij“, odakle potiče  i Sefer ili Serber rat, vojna.

Srbi treba da uvek budu svesni i ponosni jer su izdanak civilizacije koja je svetu pružila pismenost, metalurgiju, astronomiju, nauku, urbanistiku, kulturu, umetnost, socijalnu strukturu jednakosti i duhovnost.

Jedanaest vekova administracije i vladavine “Vizantijskog Carstva” je značajno uticalo na srednjovekovnu duhovnost, kulturu, umetnost i državnost Srbije. Prostor Balkana i Male Azije NIKADA nije nosio naziv Vizantija, već Istočno Rimsko Carstvo ili Rumelija. Posledice latinskog osvajanja Konstantinopolja – Carigrada na slovenskim jezicima, od 1204. do 1261. godine su uspostavile značajne promene u arhitekturi vizantijskog centra. Čak i Turci koji su osvojili Konstantinopolj 1453. godine su grad /slovenskog imena Carigrad/ nazivali Beli grad, a ovo područje Rumelija – nikada Vizantija. Taj koncept Vizantije i Konstantinopolja su prihvatili i podržavali fanarioti, u saradnji sa zvaničnicima, bogatim građanima, trgovcima iz fanarskog dela grada koji su se novcem približili Patrijaršiji u Carigradu, kao što su podmićivanjem stekli pozicije u Turkom Carstvu. Oni su se smatrali originalnim Grcima, zapravo potomcima Ahajaca. Tako je počelo zanemarivanje slovensko-srpske većine ruralnih područja u odnosu na ahajsko stanovništvo koje je uglavnom naseljavalo gradove i bavilo se upravom, građanskim uslugama i trgovinom. Svojim uticajem na Carigradsku Patrijaršiju i učešćem u njenom životu, ukidane su druge pravoslavne crkve na području Istočnog Rimskog Carstva – 1766. godine Pećka Patrijaršija na Kosovu i Metohiji. Ipak, nasledni uticaji Vizantije se ogledaju u kulturnom nasleđu istočnjačkog duha srpske kulture kroz pravoslavno hrišćanstvo, vizantijski stil gradnje, nastavak intelektualne snage, srednjovekovne manastire, ćirilicu. Na balkanskim prostorima je takođe primetan i uticaj viševekovne otomanske vladavine – nekoliko hiljada reči u srpskom jeziku poreklom su iz turskog jezika, dok se srpska nacionalna kuhinja u velikoj meri sastoji od prilagođenih orijentalnih jela.

Srbi su održali društveni identitet zahvaljujući istorijskom i kulturnom pamćenju očuvanom u Srpskoj pravoslavnoj crkvi i nasleđu srpskih epskih narodnih pesama. 1833. godine Šafarik iznosi mišljenje da je STARI SRBSKI JEZIK bio sasvim sličan sadašnjem, savremenom srpskom jeziku, što predstavlja retkost u istoriji jezika. On kaže dоslovno: “U Srbiji je od pamtiveka…. postojao pored crkvenog dijalekta, u isto vreme i jedan samostalno obrazovani srpski nacionalni jezik, koji se u osnovnim tačkama podudara sa današnjim”.

2018. godine je pevanje uz gusle upisano u UNESCO listu nematerijalnog svetskog kulturnog nasleđa čovečanstva. 2021. godine je tamburaška praksa upisana u Nacionalni Registar nematerijalnog kulturnog nasleđa. Lista elemenata nematerijalnog kulturnog nasleđa Republike Srbije.

Listu nepokretnih kulturnih dobara Srbije čini 2109 spomenika kulture, 72 prostorno kulturno-istorijskih celina, 167 arheoloških nalazišta i 71 znamenito mesto.

Kulturno nasleđe obuhvata ne samo pokretnu i nepokretnu kulturnu imovinu, uključujući istorijske i kulturne spomenike, znamenitosti i arhitekturu – versku ili svetovnu, arheološka nalazišta i nalaze, umetnička dela, rukopise, knjige i druge umetničke predmete od umetničkog, istorijskog ili arheološkog značaja, tradicionalnu kulturno imnovinu, kao i naučne zbirke i značajne zbirke knjiga ili arhiva, ili zgrada u kojima su smešteni muzeji, biblioteke ili druge riznice. Istorija naroda na tlu Srbije oduvek je bila burna, ostavivši iza sebe brojne tragove, naravoučenija, drevne nazive, poslovice, verovanja, običaje, tradiciju, mitove, legende, kazivanja, narodno graditeljstvo i poeziju koji su je vekovima označavali. Najbolji graditelji narodne arhitekture Srbije – narodni graditelji su bili pečalbari – sezonski radnici i zidari iz nerazvijenih područja Srbije, sa svojim veštim preduzimačima, kao što su Crnotravci iz regiona Vlasine, po kojima su, vremenom, nazvani svi radnici iz južne i jugoistočne Srbije.

Lepenski Vir u Đerdapu na obali Dunava je bio trajno naseljen još u šestom milenijumu pre n.e. U neolitu su nastala arheološka nalazišta poznata kao nosioci “starčevačke kulture” na nalazištu Starčevo i “vinčanske kulture” u Vinči. Harald Haarmann u svojoj knjizi “The mysteries of the Danube Civilization” dokazuje da je na Balkanu živela civilizacija koja je razvila pismo i koristila prvi pisani jezik. Haarmann ovu kulturu određuje kao “Old European” /staroevropsku kulturu/. Vinča je prva civilizacija sveta i nalazi se u Srbiji, a predstavlja samo jedno od nekoliko centara ove drevne kulture, među kojima su Divostin, Potporanj, Selevac, Pločnik i Predionica… Kontinuitet ovdašnjih drevnih civilizacija se ne prekida – Srbi, Kelti, Skordisci, Anti, Sarmati, Roksolani, Tračani, Iliri, Grci, Rimljani, Vizantinci… Snaženje nemanjićke države je pratilo procvat srednjovekovne kulture Srbije. Rudno bogatstvo Srbije na toku reke Ibar i oko područja današnje Raške – nekadašnjeg centra srednjovekovne srpske države, prvenstveno korišćenje olova, cinka, gvozđa, bakra, srebra i zlata je omogućilo prosvetljenje i podstiče današnja istraživanja ovog područja zbog odgovarajućeg geomorfološkog potencijala za značajne privredne aktivnosti u prošlosti.

Pisanjem biografija srpskih vladara rađa se originalna srpska književnost. Srpski srednjovekovni manastiri se nalaze u području Fruške Gore na severu, duž dolina reka Morave i Ibra do Kosova i Metohije. Kulturno nasleđe je često povezano za osećanjem ponosa i odgovornosti za očuvanje istorijskih, drevnih vrednosti i svedočanstava i tradicija koje predstavlja. Sačuvani srednjovekovni hramovi i vladarske zadužbine Srbije, veličanstveno oslikane pozlaćenim freskama i ukrašene ikonama, svedočanstva su o visokom nivou graditeljstva, umetnosti i kulture stanovnika srpske srednjovekovne države. Miroslavljevo Jevanđelje je najstariji i najlepši spomenik srpske pismenosti, napisan na srpskom jeziku ćiriličnim alfabetom i ukrašen prekrasnim pozlaćenim ornamentima, ilustracijama i ukrasima, najverovatnije od 1180. do 1187. godine u manastiru Svetog Petra i Pavla u Bijelom Polju. Miroslavljevo Jevanđelje je jedan od najraskošnijih i najdragocenijih rukopisa svoje vrste i najstarija srpska knjiga na ćirilici.

Kulturne ture Panacomp Zemlje Cuda posebno ističu umetnost i kulturu, nadahnuće svesti i srca, brojne akademske sadržaje i posebne iskustvene događaje koji obuhvataju učešće posetilaca u doživljaju očuvanih običaja, predavanja po pozivu, koncerte, seminare i stručne skupove…..

Na listi nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije su UNESCOu predloženi do sada : molitva – đurđevdanski obred, belmuž, običaj izlivanja i paljena ratarskih sveća, izrada pirotskog kačkavalja, pirotsko ćilimarstvo, filigranski zanat, klesarski zanat, pazarske mantije, zlakuska lončarija, kosovski vez, pevanje uz gusle, groktalica, pevanje iz vika, erski humor.  Tu su i kolo, kolo u tri i kolo u šest, “Rumenka”, sviranje na gajdama, frulaška praksa, sviranja na kavalu, naivno slikarstvo Slovaka, “Lazarice” u Sirinićkoj župi, izrada drvenih čutura u selu Pilica, “Vukov sabor”, ojkača, “Vranjska gradska pesma” i “Čuvanje Hristovog Groba”. Centar za nematerijalno nasleđe Etnografskog muzeja Beograd priložio je UNESCO komisiji obimnu dokumentaciju koja na najbolji način ukazuje na značaj slave u srpskom narodu, pre svega kao simbola zajedništva. Slavski obred sastoji se iz predhrišćanskih, hristijanizovanih i hrišćanskih elemenata, što skupa učvršćuje religijski i nacionalni identitet i podržava kulturnu raznolikost Srbije.

Kod Srba je hrast badnjak simbol božićnog praznika. U prošlosti u Srbiji nije bio običaj da se kiti jelka kao danas. Badnjak je ukrašavan, mazan medom i posipan žitom, orasima, suvim smokvama, šljivama… Svi koji su se tokom godine posvađali, na ovaj dan su se mirili i opraštali jedni drugima. U selima Srbije se do danas očuvala tradicija da domaćin kuće rano ujutro na Badnji dan, 6. januara, odlazi u šumu da seče „badnjak“ (od staroslovenske reči „bdenje“) koji je smatran simbolom božanske moći. Uveče se badnjaci unose u kuću gde se pale na ognjištu, uz svečane obrede i običaje ukućana. Rano ujutro na Božić, u kuću dolazi gost („položajnik“), najčešće porodični prijatelj koji žaračem tarka vatru uz reči poput: „Koliko varnica – toliko sreće i veselja u ovoj kući, koliko varnica – toliko para u kućnom budžetu, koliko varnica – toliko u toru ovaca…“.

Reč freska je pozajmljenica iz italijanskog jezika (buon fresco), a u pitanju je naziv za tehiku kojom se slika izvodi na vlažnom malteru, bez ikakvog vezivnog sredstva. Koristi se neprekidno, s manjim izmenama, od otprilike 1500. godine pre nove ere do 18. veka. Interesantno je da taj termin nije zabeležen u srednjovekovnoj Srbiji, već su korišćeni izrazi: napisanij obraz na stene, napisano na stene, napisan na st’lpe, stenopisanije, v’nutrudu (crkvu) ukrasiti šarovnimi dobrotami, pisanjije, pod(d)pisanije, ukrasiti popisanijem…. Freska „Uspenje Presvete Bogorodice” u manastiru Sopoćani se prema mišljenju stručnjaka smatra za jednu od najlepših evropskih fresaka 13. veka.

The Cultural Treasure of Serbia– Tourist Organization of Serbia

U Gomolavi na obali Save /Srem, u Vojvodini/, pruža se retka prilika znatiželjnim posetiocima da prate kontinuitet kultura od oko 5000. godine pre n.e. do 16. veka. Iz antičkog doba Srbije najveću vrednost imaju ostaci grada Sirmijuma u Sremskoj Mitrovici. Uticaji u dodiru kultura Istoka i Zapada vide se na ostacima građevina iz srednjeg veka, a u srpskim pravoslavnim manastirima /12. – 18. vek/ sačuvani su retki primerci srednjovekovne primenjene i likovne umetnosti, dragocene rukopisne i štampane knjige.

  ….”Poput stapanja drevnih i slovenskih sastavnih elemenata, slično rimskim i germanskim sastojcima u razvoju i integraciji Zapadne Evrope, Srbi su posedovali slične kulturne i intelektualne crte u razvoju svoje grupne svesti, kojima su očuvali svoju zajednicu i obezbedili grupni identitet i dugovečnost”.  “Srbi” – Sima M. Ćirković

I, naravno, the Christian Heritage of Kosovo and Metohija