Kultura Rumunije – Rumunska kultura
Rumunija ima jedinstvenu kulturu, koja je posledica njenog položaja i posebnog istorijskog razvoja. Kao i njene stanovnike, Rumuniju smatraju mestom susreta tri regiona : Centralne Evrope, Istočne Evrope i Balkana, iako ona zapravo nije deo nijednog od ova tri regiona. Rumunski identitet je nastao na spoju rimskih i najverovatnije drevnih dačkih elemenata, uz brojne druge uticaje.
Po završetku antičkog perioda iza koga su ostali brojna utvrđenja, vojni kampovi i nalazi, početkom srednjeg veka su dominirali uticaji slovenskih naroda koji su se preseljavanjem naselili na području i u blizini današnje Rumunije. Ovi događaji obuhvataju istorijske periode od antičkih Grka i Vizantijskog carstva, do duge vladavine Otomanskog carstva, te Mađara i Nemaca koji su živeli u Transilvaniji. Savremena kultura Rumunije je okvirno nastala i razvila se tokom poslednjih 250 godina pod jakim uticajem Zapadne Evrope, posebno francuske i nemačke kulture. Kultura Rumunije je veoma slična drugim evropskim kulturama, uz određene uticaje orijentalnih područja i slovenskih država. Brojna istraživanja na nalazištima kao što su Saporu de Câmpie, Obreja, Noşlac, Albă Iulia i druga svedoče o istrajnosti domorodačkog stanovništva u 4. veku i početkom 5. veka.
“Geto-dačka kruna – ukrasni šlem za glavu, starosti 2500 godina koja je pripadala grobnici kraljevskog karaktera je otkrivena u jugoistočnom delu područja Peretu u Rumuniji prilikom oranja lokalnih seoskih poljoprivrednika. Ukrašenu krunu-šlem odražava getski stil i istovetan oblik i ukrase koji određuju šlemove-krune iz područja Agighiola i Gvozdene Kapije. Posebno se ističu oči i venac sa motivima pera koji jedinstveno odražavaju getsko-dačku umetnost nadahnutu odlikama drevnog Egipta i Grčke. Na primer, oči na kruni-šlemu i ukrasna pernata šara su imale ulogu da budu vidljive iz okrenutog položaja ili iz ptičije perspektive. Kao rezultat, ako se kruna-šlem posmatra odozdo, mora se primetiti drugačija kompozicija. Sledstveno, pogled na ukrase krune-šlema iz ptičije perspektive ka središtu, između venaca pera, oslikava geto-dačansku vezu sa hiperborejskim božanstvima Apolonom i Horusom. U grčkoj mitologiji je bog Apolon često prikazivan kako se penje i vraća u Grčku jašući labuda. Slično tome se bog Horus identifikuje sa egipatskom umetnošću kao krilato sunce i božanstvo soko ili kao oči ili oko boga Horusa. Takođe, zbog geografskog položaja ovog otkrića, oči na krunama-šlemovima predstavljaju božanstvo Zamolskisa, geto-dačkog božanstva na božanskom tronu. Boja, umešnost izrade, oblik i veličina područja kraljevstva odražava moć i identitet božanstava u religioznim ceremonijama ili ratnim paradama. Ukratko, geto-dačanska riznica nasleđa je jedinstvena i oslikava intelektualnu, duhovnu ili filozofsku vrednost onih koji su posedovali ili izradili ovaj objekat. Oni takođe doprinose većini zlatnih i srebrnih nalaza drevne Evrope jer su Geto-Dačani posedovali najveći telenat i metalurški objekat u Sarmazegetusi Regiji. Kao rezultat, kada posmatramo drevne riznice i nalaze zlata i srebra drugih civilizacija, uočavamo sličnosti i poreklo uticaja Tračana i Geto-Dačana”. Izvor: Ancient România, Stephen Aube
“Drevni nalaz riznice koja je obuhvatala 23 predmeta težine 9.945 kg 21 i 22 karata zlata je otkrio srpski zemljoradnik jula 1799. godine u rumunskom gradu Sânnicolau Mare. Grobnica uključuje sedam velikih posuda, tanjir, četiri pehara, tri zoomorfne zdele, dva plitka lonca, rog za pijenje i posudu za supu. Ovi predmeti potiču iz raznih istorijskih perioda i mesta porekla – neki imaju grčke natpise, a drugi persijske, tračanske i geto-dačke oznake. Objekti predstavljaju geto-dačku boginju Bendis i njenog brata blizanca Apolona. Međutim, ova mitološka veza vodi poreklo od hiperborejaca, te boginja Bendis i bog Apolon odražavaju božanstva plodnosti. Čak su i Grci i kasnije Rimljani smatrali boginju Bendis boginjom Artemidom i Dijanom. Osim gota, boginja Dijana je smatrana zaštitnicom rađanja, te se ona može videti kako trudna pleše, a veličina grudi u odnosu na stomak ističe čin dojenja. Takođe je boginja Bendis predstavljena kako pruža dva mala skiptra biću koje liči na orla koji je simbol geto-dačke religije pod uticajem egipatskih božanstava Serafima i Ofamina. Bog Apolon, predstavljen sa razvijenim stomačnim mišićima i širokim grudima se svojim orlovskim odlikama – granom masline i čašom, pridružuje plodonosnom plesu. Orao sa zahvalnošću kandžama prima poklon od Apolona. Najzad, pored područja koja su pripadala Trakiji, boginja Bendis je bila poznata i u Atini tokom festivala Bendideia koji je odražavao Platonovu Republiku. Izvor: Archaeology Aesthetic
Arheolozi su u Transilvaniji otkrili rimske nadgrobne spomenike koji su kasnije korišćeni za sarkofage. Otkrivanje kamenih ploča sa rimskim natpisima nagoveštava da ih je lokalno stanovništvo koristilo u 4. veku i tokom dalje istorije. U Biertanu je otkrivena svetinja iz 4. veka koja ima tradicionalni Hristov monogram, sa natpisom “Zenovius votum posui“. Dva obližnja mesta – Laslea i Bratei su imala slične nalaze. Ovi i drugi otkriveni nalazi svedoče o razmeni domorodačkog domaćeg dačkog stanovništva sa nomadskim plemenima koja su prelazila područje Rumunije. Uobičajena je bila trgovina, ali takođe i sklapanje međusobnih bračnih zajednica i naseljavanje ovog bogatog plodnog područja.
Rumunija je podneblje sporog tempa života, priča i predmeta koji se rade kao u prošlosti ili kako su ih radili naši babe i dede. Ukoliko posetioci imaju vremena i širom otvore oči – mogu doživeti iznenađujuće priče i doživljaje. Dobro poznat stari običaj i verovanje je Noć Sanziana, takođe poznat i kao Dragaica, predstavlja jedan od najlepših i najveličanstvenijih proslava u Rumuniji. Tada tokom letnje noći 24. juna mladi momci pale vatre, posebno na vrhovima planina, igraju i preskaču vrhove vatre uz običaje koji se razlikuju od područja do područja. Iako se povezuju sa pravoslavnim običajem proslavljanja Rođenja Svetog Jovana Krstitelja, Noć Sanziana vodi poreklo od drevnog kulta obožavanja sunca. Naziv možda potiče od promenjenog imena Boginje Dijane – zeita Diana. Ovaj praznik obeležava početak leta, jer je 21. jun letnja dugodnevica kada je dan najduži, a noć najkraća u godini. To je vreme kada se pojavljuju dva paralelna sveta i kada se mogu dogoditi mnogi čarobni događaji. Po legendi su Sanziane lepe vile koje žive u šumama i poljima i koje se mogu videti kako igraju u kolu. Legenda takođe kaže da vile Sanziane lete sa vetrom, igraju i pevaju, hrane životinje i leče obolele. Nebo se otvara ove čarobne noći kada se mogu dogoditi čuda. Sanziane su dobre vile, ali mogu biti zle prema onima koji ih ne poštuju. Jedan od običaja je da pred zoru na Dan Sanziana treba ubrati Ivanjsko cveće, napraviti od njega venčić i baciti ga preko krova. Ako venčić ostane zakačen na vrhu krova – dugo ćete živeti. Običaji takođe nalažu mladim devojkama da, veče pre proslave Noći Sanziana, stave pod jastuk buket Ivanjskog cveća, da bi sanjale momka za koga će se udati. 24. jun je odličan period i povod za posetu Rumunije i za uživanje u tradicionalnim običajima malog mesta u kome se mogu pronaći mnogi odgovori, ko zna ?! U Srbiji postoji sličaj običaj paljenja Petrovdanskih lila – paljenje lile (velika vatra) je stari običaj kojim se prizivalo dobro zravlje stoke i blagostanje u domaćinstvu.
U Rumuniji siromašnoj kamenom, u kojoj je oduvek vladalo bogatstvo šuma – kako u ravnici, tako i u planinskim predelima – drvo je svakako predstavljalo glavni građevinski materijal. Daleka tradicija određene vrste narodnog neimarstva stvorila je u Rumuniji prava remek-dela. Ona se ispoljavaju u raznovrsnim oblicima primenjenih umetnosti seoske, gradske i bojarske kuće, seoske crkve ili vojvodske zadužbine – narodna umetnost koja je nekada stvarana i ona koja je i danas u primeni. Drvenih crkava u Rumuniji ima još uvek u znatnom broju. One su najrazličitijih arhitektonskim oblika. Najjednostavnije i najmanje jesu one iz Vlaške, delimično i iz Bukovine, najrazuđenije su iz Bukovine i Moldavije, najviše i najlepše su iz Transilvanije.
Tradicionalna narodna umetnost Rumunije, uključujući igre, rezbarstvo, grnčariju, tkanje i vez narodnih nošnji i ukrasa za dom, kao i očaravajuća narodna muzika Rumunije su još uvek dobro očuvani i na vrhuncu. Rumunija ima mnogo pravoslavnih manastira, od kojih neki potiču iz 13. veka. Srednjovekovni gradovi, utvrđene crkve, drvene rezbarije i spektakularni drevni dački ostaci su samo deo znamenitosti bogatog kulturnog nasleđa Rumunije.
Ognjilo: Jovan Jorgovan (rum. Iovan Iorgovan) je rumunski mitološki junak koji odražava prvolik junaka zapamćenog kao Jarilo, a kasnije Sveti Đorđe, kao Kraljević Marko ili kao Herakle u tzv. grčkoj mitologiji. Legenda o Jovanu Jorgovanu je vezana za Crnu dolinu (rum. Valea Cernei) na Karpatima u jugozapadnoj Transilvaniji i ona kaže : priča se da je nekada davno, u Srbiji živeo jedan car koji je imao sina obolelog od neizlečive boleti. Car je pozvao iscelitelje u zemlji da izleče sina, ali oni to nisu uspeli. Tada car pozove veštice, a najstarija od njih, videći da mu više nema leka – reče caru da dečaku da konja, hranu i novac i pusti ga u svet. Dete je otišlo i posle prelaska Dunava stiglo u Crnu dolinu, gde je prišao starcu i počeo da mu priča svoju nevolju. Starac mu je rekao da je u blizini izvor i ako se u njemu okupa – izlečiće se. Jovan je našao izvor i tri nedelje se kupao svaki dan u njegovim vodama. U isto vreme kada i Jovan, ujutro se u izvoru kupala zmija, ali se nikada nisu sreli. Jovan je ozdravio, počevši da dobija neobično veliku snagu, a zmija je ogromno porasla, pretvorivši se u zmaja. Jorgovan je odlučio da ode tamo i da ubije zmaja. Uspeo je da joj odseče dve glave, ali je treća bila ispod i nije mogao da je preseče, a zmaj je, probudivši se od bolova, počeo da izbacuje plamen iz svojih usta i poneo Jovana nizbrdo, topeći sve pred sobom i ostavljajući trag istopljenog kamena. Ispod, na Cerni ga je sustigao i odsekao mu poslednju glavu, ali je zmaj ušao u vodu i pećinu kod Oršove. Od tada iz ove pećine izlaze rojevi muva i komaraca. U knjizi „Jorgovan – mit, legenda, balada”, sakupljene su 43 verzije popularnih balada posvećenih mitskom heroju koji se zvao kao prolećni cvet jorgovan. Autori daju komentar o simbolima ove jedinstvene narodne tvorevine: šuma – simbol imaginarnog sveta, devojke – simbol latinskog roda (kakav crni latinski rod?), spavanje – simbol zaborava, gubitka identiteta, kukavica – simbol ravnodušnosti, zmija – simbol represije, itd itd. U novije vreme su Jovanu promenili ime u Iorgu Iorgovan – više mu tepaju, iz milošte, ali Jorgovan ostade Jovan.
25 predivno očuvanih arhitektonskih dragulja Rumunije, po svojim prirodnim, scenskim i monumentalnim vrednostima pripada svetskom UNESCO kulturnom nasleđu. Na području sela Poljana, koje se danas zove Poliana – Vărbilău, u okrugu Prahova, na lokalitetu “Vârful Fundăturii” je slučajno pronaden prekrasan zlatni slem iz prve polovine 4. veka pre nove ere. Šlem je pripadao nepoznatom Geto-dačkom vladaru ili lokalnom vlastodršcu i danas se čuva u Narodnom Istorijskom muzeju Rumunije. Zlatni šlem je težak skoro 1 kg i dobro očuvan, a nedostaje mu samo gornji vrh. Oblik zlatnog šlema i ukrasi otkrivaju izvorne odlike geto-dačke umetnosti i izvanrednu veštinu izrade.
1931. godine je u blizini Histrije u Dobrudži pronađena grobnica dačkog princa, u čijoj spoljnjoj dvorani je bio skelet konja, bogato ukrašen srebrnom opremom. Unutrašnja odaja dačke grobnice je čuvala veliku ličnu srebrnu riznicu, čija jedna posuda nosi natpis “Cotys”, što je prinčevo ime. Grobnica potiče iz 4. veka pre nove ere.
UNESCO znamenitosti Rumunije su Manastir Horezu, Srednjovekovne utvrđene crkve Transilvanije, Istorijsko jezgro Sigišoare, Oslikani manastiri Bukovine, Drvene crkve brvnare u Maramurešu i Dačke tvrđave u planinama Orastie.
U Transilvaniji ima skoro dve stotine sela sa utvrđenim crkvama, koje su od 13. do 15. veka izgradili Sasi. Prinuđeni da odole napadima stalnih osvajača, središnji delovi sela u kojima su uglavnom postojale crkve, bili su utvrđeni odbrambenim zidovima, kao moguće sklonište za veliki broj stanovnika. Sedam utvrđenih crkava ovog područja pripada svetskom UNESCO kulturnom nasleđi. Poseta ovim čudnovatim selima, smeštenim u srcu seoskih imanja i zelenih valovitih brda, omogućava turistima da osete ukus davno prošlog srednjovekovnog doba. To su utvrđene crkve Biertan, Calnic, Darjiu, Prejmer, Saschiz, Valea Viilor i Viscri.
Rumunska istorija i kultura web
