Kruja Albanija

Prvu albansku feudalnu državu je 1190. godine proglasio arhont Progon /1190-1198/. Stariji Progonov sin, Gjin Progonović je bio vladar Krujë i Elbasana od 1200. do 1208. godine. Nezavisna arhontija Arberija, koju je osnovao Progon je trajala do sredine 13. veka, posle čega se raspada zbog nesloge.

Kruja je rodno mesto albanskog narodnog heroja srpskog porekla Đurđa Kastriotića Skenderbega – Gjergj Kastrioti Skënderbeu, koji se tokom 15. veka uspešno borio na čelu albanskih plemena protiv nadolazećeg Osmanlijskog carstva u osvajanju Balkana. Pradeda Skenderbegov je bio Jovan Branilovic Kastriot – Brailo, veliki srpski vlastelin koji je upravljao Kaninom u vreme vladavine kralja Uroša, poslednjeg Nemanjića /+1371/ i osnivač porodice Kastriotić. Progonjen iz Kanine, Branilo odlazi u severni Epir, u današnjoj Albaniji. Njegov sin Konstantin Branilović je kasnije vladao područjem Pologa-Pološko, danas u Makedoniji, a tada deo tadašnje srpske srednjovekovne države. Sledeći član porodice Kastriotić koga pominju istorijski anali je Branilov sin Pavle Kastriotić koji je upravljao gradovima Sinj i Donji Grad, u blizini Debra. Branilo je imao tri sina – Konstantina, Aleksandra i Jovana /Ivana/. Konstantin je vladao područjem Serine, u blizini Drača, a Aleksandar je upravljao malim područjem nekoliko sela severne Albanije. Konstantinov sin Jovan-Ivan Kastrioti /alb. Đon/ je postao gospodar čitavog područja Epira – Maće, Kruje, Mirdite i Debra u Arbaniji i svakako je od braće Kastriotić najpoznatiji. Po nekim izvorima, učestvovao je 1386. godine u Bitci na Pločniku protiv Turaka na strani kneza Lazara, ali je iste godine, kao i ostalo srpsko i albansko plemstvo, pao u turski vazalni odnos. On je bio saveznik despota Stefana Lazarevića, obojica vazali sultana Bajazida.

“Andrija Topija je rođen 1336. godine u Draču. Bio je srpski velikaš i knez iz porodice Topija koji je vladao djelovima današnje Albanije /1359-1388/. Andrija Topija je bio poslednji vladar srednjovekovne srpske države Primorske Zete, njegova zadužbina je manastir Svetog Jovana Vladimira. Njegova porodica je uživala podršku napuljskih Anžujaca, a njegov djed Tanuš /Atanasije/ je vladao oblašću između rijeka Mata i Škumbe. Andriju Topiju je 1359. godine naslijedio Karlo Topija i aktivno se uključio u sukobe koji su posle smrti cara Dušana Nemanjića, kralj 1331-1346, car 1346-1355, zahvatile Srpsko carstvo, prvenstveno između njegovog sina Uroša /1355-1371/ i polubrata Simeona /1359—1371/. Svoju vlast na Kroju je proširio 1363. godine, a sukobi sa Balšićima su otpočeli iste godine. On je u proljeće 1364. godine zarobio Đurađa I 1362—1378/ i posredstvo Dubrovčana je među njima skopljen mir 1366. godine. Predjele južno od Škumbe preuzima 1367. godine, a Drač, važnu stratešku tačku na Balkanu,  je zauzeo 1368. godine i uspio je da ga zadrži, iako ga je u par navrata gubio /1376. i 1385/. Po stranim autorima, on se oko 1370. godine oženio Vojislavom Balšić, ćerkom Balše I Balšića /1356-1362/, ali se ona ne pominje u knjigama srpskih istoričara sve do 1988. godine, kada Akademik prof. dr Miloš Blagojević objavljuje studiju „Srbija u srednjem veku”. Njegovi interesi na tlu današnje Albanije su se ukrštali sa interesima Balšića, što je dovelo do ponovnih sukoba, u kojima je izgubio Drač, 1385. godine, iako ga je malo prije toga povratio /1383./ Uz pomoć Osmanlija koje su u bici na Saurskom polju kod Berata, 18. septembra 1385. godine, pobijedile i ubile Balšu II /1378-1385/, Karlo je povratio kontrolu nad Dračom. Već naredne godine je on 17. avgusta skopio savez sa Mlečanima i ponudio im je Drač u zamjenu za druge posjede na Kritu i Eubeji. Karlo Topija je preminu u januaru 1388. godine i sahranjen je u svojoj zadužbini, manastiru Svetog Jovana Vladimira kod Elbasana. Njega je podigao 1381. godine na temeljima starije crkve /o čemu svedoči uklesani natpis na grčkom, srpskom i latinskom jeziku/ i u njega je prenio mošti srpskog kneza Jovana Vladimira koje su se od polovine 13. vijeka nalazile u Draču. Nasledio ga je sin Đurađ Topija koji je 1392. godine predao Drač Mlečanima. Đurađ Topija je bio gospodar Drača od 1388. godine do svoje smrti 1392. godine. Njegova majka je bila Vojislava Balšić, ćerka Balše I i sestra Đurđa, Stracimira i Balše II. Đurađ je bio oženjen Teodorom, ćerkom Branka Mladenovića i sestrom Vuka Brankovića, Grgura Brankovića i Nikole Radonje Brankovića. Karlo Topija je imao ćerku Jelenu koja se posle njegove smrti, 1388. godine, udala za Mlečanina Marka Bargariga i ovladala Krojom. Mlađi brat, Nikita Topija je vladao oblastima južno od Drača do svoje smrti 1399. godine, kada je Jelena priključila Drač svojoj državi. Jelena Topija je bila srednjevjekovna plemkinja iz porodice Topija. Njeni muževi su vladali Krojom od 1388. do 1392. i od 1394. do 1403. godine.  Jelena se posle očeve smrti udala za mletačkog plemića Marka Barbadiga. Od oca je naslijedila Kroju kojom je Marko vladao od 1388. do 1394. godine. Posle poraza Dimitrija Jonime od strane Osmanlija, 1392. godine i njihovog zauzeća Skadra, Marko je Kroju predao Turcima. Osmanlije su za upravnika postavila Konstantina Balšića, sina Đurđa Balšića i Teodore Dejanović. Kao turski vazal, Konstantin je vladao Krojom od 1394. do 1403. godine. Jelena je raskinula brak sa Markom i udala se za Konstantina Balšića. Godinu dana posle Konstantinove smrti, Jelenin brat Nikita Topija je zauzeo Kroju. Jelena i njen sin Stefan su se preselili u Veneciju gdje su žveli kod Jelenine sestre Marije. Jelenin sin Stefan će kasnije biti jedan od značajnih saveznika Balše III Balšića u Drugom skadarskom ratu, 1419-1423. i najamnik Mletačke Republike”.  Izvor Dejan Bešović

Đurđeva mајkа princeza Vоisаvа /Vојislаvа Branković Тribаldа/ bilа је ćerka srpskоg plеmićа iz Dоnjеg Pоlоgа u današnjoj Severnoj Маkеdоniјi udata za Jovana Kastriotića. Jovan sa ženom Vojislavom oko 1403. godine dobija sina Đurđa, koji se prozvao Skenderbeg Kastriotić. Svi su bili pravoslave vere. Đurađ Kastriotić – Gjergj Kastrioti je kао mlаd dоpао u turskо zаrоblјеništvо /1423. godine/, i primio islam odmah po dolasku u Andrijanopolj, prihvativši ime Iskender, poznato kao “Skenderbeg”, po turskom imenu Aleksandra Makedonskog. Skenderbeg je služio turskog sultana i postao visoki vojni zapovednik janjičara.

Posle smrti Skenderbegovog oca, Sultan Murat II naređuje Hasan begu, turskom zapovedniku Kruje, da preuzme kontrolu nad svim posedima porodice Kastriotić. Skanderbeg se 1443. usprotivio sultanu i napušta tursku janičarsku vojsku, koja se borila protiv zapadnih krstaša u osvajanju Niša, pod komandom čuvenog generala Janoša Hunjadija. Đorđe – Đurađ Kastriotić-Skanderbeg osvaja tursku tvđavu u Kruji i ubija turskog pašu, razorivši njegov vojni kontingent. Sledećeg jutra se porodični simbol Kastriota – crvena zastava ukrašena crnim dvoglavim orlom koja je od tada usvojena za zvaničnu albansku zastavu – zavijorila sa tvrđave u Kruji. Ovde je Kastrioti-Skanderbeg navodno izrekao svoju istorijsku poruku : “Nisam vam doneo slobodu, već sam je našao ovde, među vama.” Skenderbeg je uspostavio vlast i zauzeo posede u Kruji prevarivši Hasan bega navodeći lažna sultanova naređenja, te odmah ozvaničio svoj povratak u hrišćanstvo. Skenderbeg se udružio sa porodicom Araniti, oženivši ćerku Đorđa Aranitija Komnena, srednjovekovnog gospodara oblasti između Škumbe i Vojuše. Skenderbeg je sazvao sabor u Alesiju /Lješu/ sa učešćem svih lokalnih gospodara koji su ga imenovali za zapovednika albanskih vojski koje su potukle Turke juna 1444. godine, te ponovo u Danju u septembru 1448. godine. Skenderbeg je ponovo izdržao turski napad 1456. godine, iako je 1457. godine velika turska armija osvojila albansku niziju do granice sa Venecijom. Uz pomoć Vatikana, kao i moćnih vladara Napulja i Venecije, Đurađ Kastrioti-Skanderbeg odoleva uspešnim naporima Turaka da osvoje Albaniju tokom narednih 25 godina, uključujući područja Debra i Ohrida 1462. godine. Njegov najveći pristalica, napuljski Kralj Alfonso /1416-1458/ ga je priznao za svog vazala 1451. godine. Kralj Alfonso je takođe snabdevao albanskog generala novcem, vojnom opremom i dodatnim trupama, te je bio zaštitnik njegove porodice, obezbedivši joj utočište. Kako su Mlečići uvučeni u rat 1463. godine, sultan Mehmed II se složio sa primirjem koje je potpisano aprila 1463. godine, mada je taj mir ubrzo propao. Posle neuspešne opsade utvrđene Kruje 1467. godine, sultan je naredne godine ponovo preduzeo napad u kome ga je Skenderbeg opet pobedio. Skenderbeg je umro 7. januara 1468. godine prirodnom smrću i sahranjen je u Crkvi Svetog Nikole u Lješu. Legenda kaže da je Sultan Mehmed II, saznavši za Skenderbegovu smrt uzviknuo: “Konačno Evropa i Azija pripadaju meni! Jadno Hrišćanstvo, izgubilo je i svoj mač i svoj štit!” Skenderbeg je umrо nеpоrаžеn, 1468. gоdinе sahranjen u Ljеšu, а njеgоvо imе је јоš zа živоtа pоstаlо lеgеndа koja је pripоvеdаna pо Bаlkаnskim zеmlјаmа, ali i nа pаpinоm dvоru i u Еvrоpi. Nа pоčеtku Gоrskоg viјеncа Petar Petrović Nјеgоš pеvа: „Skеndеrbеg је srcа Оbilićа“. Posetom tvrđave u Kruji koja dominira sa uzvišenja visine 611 metara i koju je Skenderbeg branio, razumećete kako je bilo moguće da Albanci tokom tako dugog perioda izdrže pred mnogo jačim neprijateljem – turskim osvajačem.

Kruja je značajan turistički centar Albanije, verovatno najpopularnija turisticka destinacija Albanije u malom gradu 32 km severno od Tirane, sa kojom je povezan dobrim lokalnim transportom. Kruja ima upečatljivu panoramu prekrasnih okolnih planina prekrivenih snegom i zelenih dolina u njihovom podnožju. Tvrđava Kruja, na padinama planine Sari Salltiku, sa ostacima Fatiha džamije je između 1443. i 1468. godine bila utvrđenje albanskog heroja Skanderbega. U Skanderbegovoj Citadeli se nalazi veličanstvena zidna slika koja predstavlja bitku koju je herojski predvodio Skenderbeg, ukrašen poznatim šlemom na čijem vrhu je koza. U Etnografskom Muzeju u Kruji su u 16 prostorija izloženi predmeti iz istorijske prošlosti regiona. Neki od eksponata u Nacionalnom Etnografskom muzeju u Kruji svedoče o načinu života stanovništa u drevna vremena. Posebna briga je vođena kako bi originalni predmeti bili izloženi u Muzeju u Kruji, od kojih su neki stari 500 godina. Ovde se mogu videti izuzetni vezeni detalji na pamuku, svili i vunenoj odeći. Drugi predmeti, poput keramike i metalnih oruđa su takođe veoma zanimljivi posetiocima. Kaldrmisane ulice vode do čuvenog starog bazaara Kruje, u kome se nalazi mnoštvo radnjica sa autentičnim tradicionalnim suvenirima i brojnim turistima. Kruja je jedna od najpoznatijih i najposećenijih turističkih destinacija i znamenitosti Albanije. Nacionalni Park Shtama obuhvata površinu od 2000 hektara i nalazi se 25 km severoistočno od Kruje. Izvor “Kraljica majka”‘ je jedno od najzanimljivijih mesta u Parku Shtama, sa čistom, ledenom i lekovitom vodom. U Park Shtama dolaze brojni posetioci.