Kratovo Makedonija
Kratovo je maleni, istorijski, miran i živopisni gradić-varošica u severoistočnoj Makedoniji, sa oko 7000 stanovnika, na obalama Kratovske reke, 80 km istočno od Skopja, Grad Kratovo odlikuju bogato kulturno nasleđe, istorija i tradicija Stare Srbije, jedinstveni kameni lučni mostovi, autentična arhitektura Balkana, uzane kaldrmisane ulice, višespratne kamene kule debelih zidova, zanimljive zanatske radionice i dućani, male kafane i restorani, raskošni stoletni borovi, planinski pašnjaci, svež planinski vazduh i izuzetno gostoljubivo lokalno stanovništvo. Kratovo smatraju jednim od najstarijih urbanih naselja na Balkanu. U blizini Kratova se nalazi pravo bogatstvo prirodnih i kulturnih znamenitosti koje morate posetiti i upoznati – lokalitet Kuklica /nesvakidašnji skup kamenih kula/, manastir Svetog Đorđa Staro Nagoričane, manastir Sveti Joakim Osogovski, manastir Svetog Nikole Psača, manastir Lesnovo… Kratovo je poznato i po obližnjem /15 km/, “kamenom gradu” Kuklici, starosti 10 miliona godina, sa preko 120 kamenih figura – kamenih ‘lutaka’ koje dosežu visinu od 10 metara. Kuklica na makedonskom znači lutka, po čemu je nazvana ova prirodna znamenitost i selo.
Opština Kratovo graniči sa opštinama Staro Nagoričane i Kriva Palanka na severu, Kočani na istoku, Kumanovo na zapadu i Opštinom Probištip na jugu. Kratovo leži na zapadnim padinama Osogovskih planina, na dnu ugašenog vulkanskog kratera, na nadmorskoj visini od oko 700 metara. Grad Kratovo je nazvan upravo po mestu sličnom krateru na kome je nastao. Kratovo obuhvata područje od 220 hektara, odlikuje ga umereno kontinentalna klima, sa prosečnom godišnjom temperaturom 11,6°C i prosečnom količinom padavina od 700 mm.
U rimskim izvorima se naselje pominje pod imenom Cratiscara, a u vizantijskim Koritos. Zahvaljujući rudnom bogatstvu je trgovina ručno izrađivanih predmeta od zlata, srebra i bakra praktično tada i nastala i bila dobro razvijena. Početkom srednjeg veka je grad Kratovo bio značajan rudarski i trgovački centar “zlatnog doba” srpske države pod vlašću dinastije Nemanjića i naslednih vladara, u okviru teritorije Srbije od 1282. godine. Za vreme vladavine cara Dušana su kratovski rudnici bili glavni izvor bogatstva lokalnog vladara Jovana Olivera. Kasnije su Kratovo od Olivera nasledili Dragaš i Kostadin Dejanovići, sa kojima su Dubrovčani održavali prijateljske veze. Uz većinsko srpsko stanovništvo Kratova i trgovce iz Dubrovnika, ovde su živeli i rudari Sasi, baveći se eksploatacijom ruda olova, cinka, srebra, zlata, bakra i gvožđa iz kratovačkih rudnika, jer su bili izuzetni majstori, zlatari, građevinari, topioničari, ali i trgovci. 1282. godine Kratovo postaje važan srednjovekovni srpski rudarski centar, zahvaljujući iskusnim rudarima Sasima koji su potpuno aktivirali rudnike. U 15. i 16. veku bilo je u Kratovu bogatih, prosvećenih i otmenih ljudi, kao i revnosnih pravoslavnih hrišćana i mučenika za veru. Kovnica novca u Kratovu je od nastanka bila druga po veličini u Otomanskom carstvu, posle Novog Brda., Kovnica novca je radila najverovatnije od poslednje decenije 15. veka, kao i tokom prvih šest decenija 16. veka. Značaj mesta Kratova se ogleda po poseti Sultana Murata koji je, pokrećući svoju vojsku prema Kosovu polju, posetio ovo naselje, već uveliko poznato po zlatu i srebru ! U Kratovu u 15. veku žive znameniti plemićki rodovi Pepića i Bojkića koji se bave rudarstvom i imaju povlastice od samih Turaka. Iz Kratova je potekao dijak Dmitar koji 1466. za potrebe ohridskih arhiepiskopa Doroteja i Marka prepisao Nomokanon „jer velika crkva ohridska, Prve Justinijane, gore navedenu knjigu nema prevedenu na srpski jezik“... Intenzivna eksploatacija i prerada ruda je trajala i tokom turskog osvajanja, a u periodu od 16. do 18. veka su ovde kovani srebrnjaci. Pored finansijskog značaja, posebna pažnja je posvećivana radnicima u kovnici novca koji su uglavnom živeli u mahalama zlatara i kovnice novca, tokom vladavine sultana Sulejmana Veličanstvenog.
Posle austrijsko-turskih ratova, od 1689-1690. godine i Karpoševog ustanka, 1689. godine, grad Kratovo je teško stradao, a rudarska okna zatvorena. Eksploatacija ruda u Kratovu je nastavljana i trajala do Karpoševog ustanka, kada je grad popuno uništen i rudnik zatvoren. Turci su primorani na povlačenje posle poraza 1683. godine od austrijsko-poljske vojske u odbrani Beča. Rat je bio posledica ekspanzionističke politike osmanskog carstva koje je svoje imperijalne ciljeve videlo u stalnom širenju granica ka zapadu. Ovaj poraz katrastofalnih i dotle neviđenih razmera je doprineo različitim ustancima i nemirima u pokorenim južnim delovima Balkanskog poluostrva. Dok su Austrijanci napredovali u turskim osvojenim područjima u Srbiji, osvajajući područja u dubinu Otomanskog carstva, u Makedoniji se događaju žestoki nemiri koji vode do lokalnog ustanka za oslobođenje, jer je austrijska vlast podsticala hrišćansko stanovništvo na otpor i borbu protiv otomanske vlasti. Ovaj ustanak je u istorijskim izvorima poznat kao Karpošev ustanak. Život rudara u području Kratova je bio neizdrživo težak. Iskorišćavanje rudara je dostiglo vrhunac, te su se rudari pobunili, pod vođstvom seoskog rudara Karpoša koji je, s druge strane, takođe bio i odmetnik. Karpoševi ustanici su oslobili utvrđeno Kratovo i Krivu Palanku i stigli do Velesa i Demir Kapije /Gvozdenih vrata/. Zbog toga je turski sultan poslao naredbu velikom veziru Niša, Leskovca i Vranja za uništenje “odmetničkih snaga”. Čak je poručio da želi da Karpoš bude kažnjen na svaki mogući način. Karpoš je sa već okupljenih 15000 ustanika, uz pomoć austrijske vojske, pokušao da zauzme Skopje. Kada se pred Skopjem pojavila austrijska vojska, odbile su je otomanske snage, nekoliko puta prethodno poražene od Austrijanaca. Austrijski general Pikolomini je predvodio svoju vojsku u povlačenju kroz Kosovo – tada otomansku provinciju, krećući se kroz Kačaničku klisuru prema oslobođenom Skopju. Pikolini je stigao u Skopje 25. oktobra 1689. godine. Nije nameravamo da nastavi prema jugu, već kroz Albaniju prema Draču, sa ciljem uništenja turske tvrđave. Nažalost, svuda je harala epidemija kuge. 26. oktobra je general Pikolomini naredio svojim vojnicima da zapale Skopje i posmatrao strašan požar kao Neron, slušajući muziku vojnog orkestra. Sve detalje je zapisao i poslao svome kralju Leopoldu I. Posle požara se austrijska vojska povuka kroz Kačaničku klisuru i dalje na Kosovo. General Pikolomiji je umro od kuge ujutro 9. novembra 1689. godine. Savezničke snage su bile smeštene u oslobođenim gradovima Krivoj Palanci i Kumanovu. Ovi gradovi su pali pod tursku upravu posle žestokih napada, borbi i terora tursko-tatarske vojske. Otomanske snage su na Veću u Jedrenu okupile svoju vojsku i zapovedništo radi dogovora oko problema makedonskih rudara-ustanika pod vođstvom Karpoša. Halil paši je poveren zadatak da uguši oslobodilački pokret i ponovo je osvojio sve gradove i naselja, prethodno oslobođene od Karpoševih ustanika. Skopje se poslednje predalo. Karpoš je zarobljen u Kumanovu i doveden u Skopje. Obešen je na drvetu pored Kamenog mosta, a njegovo telo su osmanski vojnici svirepo raskomadali i bacili u mutnu vodu Vardara. To je bio krvavi i tragični završetak Karpoševog ustanka, početkom decembra 1689. godine.
Rad rudnika u Kratovu je nastavljen 1805. godine, kada ga je zakupio Ali-Beg Majdemdžija. Po zapisima Amu Bua, grad Kratovo je tada, 1836. godine, imao 56000 stanovnika. Do kraja 19. veka je grad Kratovo naglo propadao, kada su postepeno nestale i ugašene brojne ugledne zlatarske i kujundžijske radionice na gradskoj čaršiji. Početkom 19. veka su centar rudarenja postali Zletovo i Probistip, dok je u Kratovu rudarenje potpuno zamrlo. Krajem 19. veka je u Kratovu živelo oko 4500 stanovnika, od kojih su značajnu većinu činili Turci. Posle 1912. godine se veći broj Turaka iselio i Kratovo je povratilo duh i odlike malog urbanog naselja, te je 1931. godine imalo samo 1833 stanovnika.
Kratovo je sedište opštine Kratovo, koja obuhvata područje od 37,544 ha, sa 31 varošice i 10,441 stanovnika, koji se uglavnom bave rudarstvom. U Kratovu takođe postoji i fabrika Bruce, fabrika plastike i tekstila, kao i odlični uslovi za turizam. Kratovo odlikuju dobro očuvane kamene kuće sa krovovima pokrivenim crvenim crepom i arhitektura tradicionalnog stila, zanimljivi kameni lučni mostovi, među kojima su najpoznatiji mostovi Radin, Johčiski i Čaršiski (bazaar) most, kao i srednjovekovne kule, od kojih su najpoznatije Simikjevata, Hadži Kostovata i Emin Beg kula. Sahat kula /1372./ je jedna od šest kula u Kratovu koje su očuvane iz srednjovekovnog istorijskog perioda Kratova. Na trećem spratu se posetioci odmaraju, uživajući u pogledu na srednjovekovni centar Kratova, sa prozora ili balkona ove kule.
U Kratovu je 1515. godine rođen Srbin Đorđe Kratovac, od roditelja – čestitith hrišćana Dimitrija i Sare. Ostavši rano bez oca, majka šalje Đorđa u „Sardakijski grad“ – današnju Sofiju u Bugarskoj, u kojoj se obučava zanatu zlatara i kujundžije. U srednjem veku biti zlatar značilo je do kraja biti čovek urbane sredine, a Dušanov Zakonik je propisivao kazne ako nosioci takvog umeća i veština žive po selima. Mladi Đorđe u Sofiji uči za kujundžiju, ali izučava i sveštene knjige svoje pravoslavne vere. Đorđe redovno pohađa bogosluženja, ima dobrog učitelja i duhovnog oca, obrazovanog sveštenika i dobrog narodnog pastira Petra, poznatijeg kao Pop Peja. Tokom vlasti sultana Selima, suprotno hrišćanskom smirenju, mladi Đorđe ulazi u neslaganje sa učenim ulemama i hodžama Sofije i okoline i odbija da primi islam i time stekne veće društveno priznanje, slavu, čast i bude još urbaniji i bogatiji. Kao žrtva klevete da je hulio na Muhameda, Đorđe je odveden u tamnicu i mučen, te je izveden pred sudije koji su ga stavili pred ucenu, ili promena vere ili grozna i javna smrt na lomači. Tako je mladi Đorđe postradao kao mučenik sa osamnaest godina. Posle nekoliko meseci su svete mošti Đorđa Kratovca iskopane i položene u kovčeg u crkvi Svetog Jovana Zlatoustog u Kratovu. Poštujući uspomenu na Đorđa Kratovca, zlatarski esnaf Sofije je ustanovio svoj esnafski praznik na dan stradanja Đorđa Kratovca, 11. februara 1515. godine i izabrao svetog Đorđa za patrona ovog esnafa. Najstariji rukopisi Žitija Svetog Đorđa Kratovca datiraju iz 17. veka, što su rukopis br. 479 iz Hilandara, kao i rukopis srpskoslovenske redakcije koji se čuvao u Manastiru Rila, danas u Narodnoj biblioteci u Sofiji. Hilandarski iguman Pajsije je ruskom caru Ivanu Groznom išao u posetu 1550. i poklonio mu obostrani diptih – na jednoj strani Sveti Kralj Milutin i Stefan Dečanski, a na drugoj strani Sveti Knez Lazar i Sveti Đorđe Kratovac.
U mnogim srpskim srednjovekovnim manastirima i crkvama je oslikan novo-mučenik Đorđe Kratovac, čiji kult je rasprostranjen i veoma poštovan. U samom gradu Kratovu je 1925. godine izgrađena i osvećena crkva posvećena Svetom Đorđu Novom mučeniku, а u slavu оvog mučenika koji je teško postradao na lomači je podignut i spomenik u centru Kratova. Na groblju u Kratovu, kod crkve Svetog Đorđa Kratovca, nalazi se grobnica srpskih vojnika poginulih u ratovima od 1912-1918. godine, podignuta 1925. godine. U kratovskoj grobnici su pohranjeni ostaci 77 vojnika, a u prošlosti se na spomeniku nalazila spomen ploča sa natpisom.
U manastirskoj crkvi pokrova Presvete Bogorodice u manastiru Mala Remeta, na južnim padinama Fruške gore se u novom kivotu nalazi čestica moštiju svetog novomucenika Đorđa Kratovca, dar Unije zlatara Srbije. Slava manastira Mala Remeta upravo je Pokrov Presvete Bogorodice, 14. oktobar, a manastir je počeo da slavi i svetog novomučenika Đorđa Kratovca, koji se praznuje 24. februara.
