Felix Romuliana – Galerijusova palata Gamzigrad
Felix Romuliana je izvanredno arheološko nalazište u Istočnoj Srbiji. U selu Gamzigrad, južno od Dunava, 11 km od Zaječara i 238 km od Beograda. Nalazište Felix Romulijana se prostire na površini od 179 hektara gde su ostaci veličanstvene kasnoantičke carske palate Felix Romuliana, utvrđene velikim odbrambenim zidinama, sa malenim seštougaonim kulama u cilju odbrane od upada varvara. Carska Palata Felix Romuliana u Gamzigradu je izgrađena u raskošnom stilu antičke arhitekture između 297. i 311. godine naše ere, po nalogu i zamisli rimskog imperatora Gaja Valerija Galerija Maksimijana, posle pobede nad Persijancima. Izgradnjom carske palate Felix Romuliane, sa ciljem da bude bezbedno boravište, ovaj kraj i njegov osnivač dobijaju veliki značaj. Moćni harizmatični rimski imperator Galerijus je rođen u ovoj raskošnoj palati, /bio zet Cara Dioklecijana/, a posle smrti je sahranjen na obližnjem brdu Magura, oko 1 km istočno od palate, gde se i danas nalaze ostaci carskog mauzoleja i spomenika posvećenog Imperatoru i njegovoj majci, uz koju je sahranjen sa posebnim ceremonijalom. Kraljica majka Romula je bila paganska sveštenica, po kojoj su nazvani palata i naselje.
“Prvi nalazi o stanovnicima Gamzigrada iz predrimskog doba su otkriveni šezdesetih i sedamdesetih godina slučajnošću ili tokom istraživanja rimske palate. To su bili delovi raznovrsnih predmeta od keramike, uz prateće kameno oruđe i poneki bronzani objekat. Podatak da su u pitanju značajni praistorijski lokaliteti u blizini palate u Gamzigradu je poslednjih decenija 20. veka utvrdio akademik Dragoslav Srejović na početku svojih istraživanja” ….”Najstarija praistorijska naselja otkrivena u Gamzigradu potiču iz perioda starijeg eneolita – bakarnog doba. U periodu od 1989. i 1997. je istraživano nekoliko lokaliteta, uključujući nekropolu iz bronzanog doba na brdu Magura u blizini palate u Gamzigradu, višeslojno praistorijsko naselje Banjska Stena u blizini Gamzigradske Banje, eneolitsko naselje na brdu Beligovo u blizini Gamzigradske Banje, sklonište u steni za stanovanje u blizini Gamzigradske Banje iz bronzanog doba i naselje iz ranog gvozdenog perioda na području zvanom Miletov Bunar u blizini Rimskog Majdana i naselje iz broznanog doba u selu Zvezdanu”. Prehistoric settlements and necropoles at Gamzigrad and its surroundings, Miroslav Lazić
Posle nekoliko godina arheoloških istraživanja zidina utvrđene palate u Gamzigradu, profesor Dragoslav Srejović i njegov tim su otkrili ostatke dva mauzoleja i dve osveštane grobnice na brdu Magura, 1 km istočno od carske palate. Imperator Galerije je pred svoju smrt, 30. aprila 311. godine u Nikomediji, doneo Edikt o toleranciji vera, prvi akt u kome se ozakonjuju prava hrišćana, što potvrđuje hrišćansko nasleđe Felix Romulijane.
Arheološka ispokapavanja u carskoj palati Felix Romuliana u Gamzigradu su otkrila carsku rezidenciju sa mozaicima izvanredne lepote, prelepu statuu imperatora Galerijusa, hram posvećen božanstvima Jupitera i Herkula, važne ekonomske objekte, javna kupatila i veličanstvene slavoluke na ulazu u palatu. Na njima je natpis Felix Romuliana, što znači “Srecna Romulijana”. Objekti carske palate Felix Romuliane u Gamzigradu su raskošno ukrašeni freskama, štukaturom, podnim mozaicima sa figuralnim i geometrijskim motivima. Arhitektura carskog kompleksa Felix Romuliane u Gamzigradu je bogata u materijalima i poseduje visok kvalitet ukrasne arhitektonske skulpture stubova, kapitela, zidova, kao i skulpturalnog ukrašavanja. Oko polovine 5. veka su gotovo sve građevine carske palate Felix Romuliane okružene zidinama, uništene u požaru. Carska palata Felix Romuliana je konačno obnovljena, ali je njen izgled potpuno promenjen. Tokom 6. veka je Felix Romuliana bila naselje zemljoradnika i zanatlija. Početkom 7. veka je Felix Romuliana napuštena i ostaje u tom stanju do naseljavanja Slovena u 11. veku, koji su tu imali svoje utvrđenje.
Od 2007. godine je carska palata Felix Romuliana deo UNESCO svetske kulturne baštine i motiv poseta znatiželjnih posetilaca, kao i mnogobrojnih istraživača i arheoloških stručnjaka iz Srbije i čitavog sveta.
Arhološko nalazište Felix Romulijana je domaćin brojnih kulturnih događaja – koncerata, nastupa, istraživačkih naučnih skupova, obuka, poseta … Projekat “Predstavite se caru Galeriju kako običaji nalažu” je značajno unapredio tuma;enje i interpretaciju lokaliteta Felix Romulijane, kreiranjem snažnije interakcije između istorijskog nasleđa palate i posetilaca koje posetiocima omogućava da na zanimljiv način upoznaju još neotkrivene delove palate. Igra dizajnirana po modelu potrage za blagom pruža mogućnost posetiocu da preuzme ulogu arheologa i da na osnovu skrivenih tragova sklapa mozaik, krećući se tragom starih običaja da se pre predstavljanja imperatoru mora okupati u termama, priložiti žrtva bogovima i pristupiti imperatoru u tipičnoj ceremoniji. Osnovno tehničko rešenje je posebna android aplikacija i „bikoni“ koji iniciraju akcije na mobilnim aplikacijama prilikom približavanja uređaju – odnosno skrivenih tragova koje posetilac-arheolog treba da pronađe. Sistem hologramskih projekcija, interaktivnih panela i kompjuterskih 3D animacija na lokalitetu Felix Romulijana pruža posetiocima mogućnost da upoznaju i dožive rimsku dvorsku arhitekturu na najatraktivniji način. Ovde posetioce takođe dočekuju rimski legionari, centurioni i rimske građanske pratilje u originalnim kostimima.
Arheološko nalazište Felix Romulijana u Gamzigradu predstavlja jednu od naših omiljenih i preporučenih turističkih destinacija u Srbiji, zahvaljujući jedinstvenom načinu predstavljanja kulturno-istorijskog nasleđa kroz specijalni kostimirani nastup, kao i mogućnosti da gosti uživaju u autentičnom rimskom posluženju ili tradicionalnom obroku nezaboravnih specijaliteta vlaške, torlačke i srpske kuhinje u prijatno uređenom arheološkom i prirodnom ambijentu.
