Elbasan Albanija

Elbasan je jedan od najvažnijih gradova centralne Albanije, sa oko 140,000 stanovnika koji leži na reci Škumbi /Scumpino, Scampius/, antičkog naziva Genusus, oko 50 km južno od Tirane. Pod vlašću Rimskog carstva je grad nosio naziv Scampis koji se nalazio na rimskom trgovačkom putu – Ignjatijevom putu Via Egnatia između Drača i Konstantinopolja, pored koga je bila drumska karavanska stanica Ad Quintum, u blizini sela Bradašeš, oko 6 km istočno od Elbasana. 519. godine današnji Elbasan postaje garnizonski grad, hrišćanski centar i vladičansko sedište Scampinus, kada su, izvan gradskih zidina, izgrađeni crkva i bazilika.

Kada je Konstantinopolj postao centar Vizantije, trgovački put Via Egnatia dobija osnovni značaj kao veza sa zapadnim provincijama Apolonijom i Dračom, Balkanom i posebno sa italijanskim poluostrvom. Tokom ovog perioda – 4. vek, tj gotovo sigurno oko 323. godine n.e., grad Scampinus – drevni naziv Elbasana je bio utvrđen i okružen zidinama koje su mogde da prihvate čitavu legiju. Grad Elbasan je bio utvrđen sa 26 kula i njegova osnovna uloga je bila zaštita od upada varvarskih plemena. Sistem četvorostranog utvrđenja castrum je postao decumanus – stanica na putu Via Egnatia.

1381. godine arbanaški knez Karlo Topija je na periferiji – ulazu u Elbasan, kod sela Bradašeš obnovio Manastir koji je osnovao prvi srpski kralj Sveti Jovan Vladimir – Shën Joan Vladimirit, gde je iz Drača preneo svete mošti svetitelja Svetog Jovana Vladimira, mučenički postradalog 22. maja 1016. godine. Sveti Jovan Vladimir je bio najuticajniji i najmoćniji srpski vladar plemenitog porekla koji je stolovao u zemljama Duklji i primorskim župama – Iliriji i Dalmaciji, kao i Debrom, Matom, Dukađinom i drugim srpskim oblastima uključujući Drač. Svete mošti srpskog mučenika Svetog Jovana Vladimira /potkolenica, deo prstiju i glave svetitelja/ su bile čuvane u drvenom kivotu u manastiru Svetog Jovana Vladimira u selu Bradašeš kod Elbasana od 1381. do 1995. godine, kada su prenete u novu pravoslavnu Sabornu crkvu Hristovog vaskrsenja u Tirani, gde se i danas nalaze, a koja je sedište Pravoslavne crkve Albanije. U Nacionalnom istorijskom muzeju u Tirani se čuva južni portal crkve Svetog Jovana Vladimira (Šin Jon, Shën Joan Vladimirit). Na mermernom nadvratniku iznad južnih vrata je ktitorski natpis Karla Topije iz 1383. godine. Iznad ovog natpisa je grčki natpis, a sa leve je strane je tabla sa latinskim natpisom. Srpskoslovenski natpis se nalazi desno od portala, pored grba Karla Topije. Ćirilični natpis potiče iz 1383. godine i zauzima počasno mesto: „Siju svetu crkvu Svetog Jovana Vladimira stvori Karl Topija gospodar rabanski u 22 leto gospodstva svojego i svrši ju v leto 24 gospodstva svojego“.

Albanci su ovu srpski svetinju preveli pod Pravoslavnu crkvu Albanije i danas po njima ona nema nikakve veze sa srpskom crkvom i Srbima. Albanci su 2006. godine ploču iznad glavnog ulaza sa ćiriličnim natpisom o osnivaču i ktitoru Svetom Jovanu Vladimiru, skinuli i na njeno mesto postavili natpis na grčkom jeziku. Uklonjena ploča sa srpskim ćiriličnim natpisom se danas čuva u pravoslavnoj crkvi u Tirani.

Tursko osvajanje 1466. godine, koje je predvodio Sultan Mehmed II, posle vekovnog rata i ustanka je označio kraj dugog, veoma uspešnog perioda rimsko-vizantijske uprave i graditeljstva ovog grada. Turski osvajači su ovde postavili svoj vojni logor posle čega je sprovedena obnova. Sultan Mehmed je izgradio visoko četvorostrano utvrđenje sa dubokim rovom i tri kapije. Sultan je dao ime Elbasanu – Ilbasan, po turskom značenju „onaj koji prvi slomi”. Elbasan je postao centar turske urbane civilizacije tokom narednih 400 godina i vremenom prerastao u islamsko središte Albanije, čak i posle završetka osmanske uprave. Otomanski spomenici kulture Elbasana su Kaleš džamija i javna kupatila – hammami. Carska džamija u Elbasanu je jedna od najstarijih islamskih svetinja Albanije, sagrađena 1492. godine. Ovo svetiliste je skladno sa ostalim carskim džamijama koje je krajem 15. veka izgradio Sultan Bajazid II. Carska džamija u Elbasanu je bila zatvorena tokom komunistickog režima, 1967. godine, te ponovo otvorena posle 1990. godine. Ostaci nekada monumentalne tvrđave Kaljaje u Elbasanu su svakako glavna turistička znamenitost i obeležje grada. Posetioci mogu unutar tvrđave Elbasana da razgledaju Carsku džamiju iz 15. veka, pravoslavnu crkvu posvećenu presvetoj Bogorodici, sagrađenu 1650. godine i vizantijsku crkvu. Unutar zidina tvrđave Kaljaje u Elbasanu se takođe nalaze brojne tradicionalne kuće i građevine, kao i tursko kupatilo – takozvani ženski hammam iz 16. veka.

Komunisticki sistem je doneo promenu albanskog društva iz poljoprivrednog u proletarijat, te je veliko prijateljstvo sa Kinom uvezlo industrijalizaciju. U periodu 60-tih i 70-tih godina 20. veka je u Elbasanu izgrađen sistem Metalurgjiku – albanski ponos i zadovoljstvo, koji je preradom teških metala snabdevao čitavu industriju Albanije. Tada su nastale velike fabrike za proizvodnju cementa – krajem 60-tih godina, nikla 1981. godine i ferohroma 1988. godine. Komunističko nasleđe je vremenom postalo teško i otrovno – ne samo za grad Elbasan, već i za okolno područje. Fabrika za preradu nikla i gvozda je radila u Librazdu, gradu sa oko 10000 stanovnika, u regionu Elbasana, fabrika minerala u obližnjem Prenjasu, a skladište baterija u Gramšiju.

U ravnici Pazhok, oko 25 km jugozapadno od Elbasana, otkrivena je velika nekropola sa grobnicama koje sadrže svedočanstva i nalaze iz bronzanog perioda i početka gvozdenog doba. Ostaci tj svete mošti-relikvije srpskog kneza i svetitelja Vladimira, vladara srednjovekovne Duklje u periodu od oko 1000. do 22. maja 1016. godine, koga smatraju prvim vladarem-mučenikom u srpskoj srednjovekovnoj istoriji, danas slavi pravoslavni manastir Sin Đon – Sveti Jovan Vladimir u predgrađu Elbasana – oko 7 km od centra.

Nacionalni Park Shebenik – Jabllanice je zaštićeno područje u severoistočnom delu okruga Libražd, u pokrajini Elbasan u centralnoj Albaniji. Nacionalni Park Šebenik – Jablanica obuhvata 33.927 hektara i graniči se sa Republikom Makedonijom. U Nacionalnom Parku Šebenik – Jablanica nadmorska visina varira od 300 metara do preko 2200 metara na vrhu planine Šebenik, koja zajedno sa planinom Jablanicom čini Nacionalni Park. Ovaj Nacionalni Park je jedan od najmlađih u Albaniji, ustanovljen 2008. godine. U okviru regiona Nacionalnog Parka Šebenik – Jablanica žive razne vrste koje postaju retke u Albaniji, uključujući mrkog medveda i sivog vuka, kao i ugrožena vrsta Balkanskog risa. Takođe, u Parku Šebenik – Jablanica rastu brojne retke i ugrožene biljne vrste. Najbliži gradovi su Libražd i Prrenjas. 21. aprila 2011. godine je ekipa PPNEA – Zaštita i čuvanje prirodnog okruženja Albanije uspeo da fotografiše prvi snimak živog Balkanskog risa, koji nastanjuje područje Nacionalnog Parka Šebenik – Jablanica.