Dobrudža
Dobrudža je najseveroistočniji deo Balkana, istorijsko područje Besarabije – Bele Srbije o kome danas malo znamo, a koga čini poluostrvo između donjeg toka Dunava i Crnog mora – drevnog Pontus Euxinusa. U staro doba je more Pontus Euxinus imalo značajnu trgovačku ulogu za plovidbu njegovim vodama brojnih antičkih brodova. Narodi koji su nastanjivali crnomorsko područje su bili ka zapadu proto-balkansko stanovništvo – Srbo Rašani i Srbo Bugari, graničeći se na severu sa Skitima, na Kavkazu i centralnoj Aziji na istoku, u Maloj Aziji i Mesopotamiji na jugu i Grčkom na jugozapadu. Najstarije obrađeno zlato na svetu, verovatno Starih Evropljana, pronađeno je u Varni i na obalama Crnog mora, gde su plovili Argonauti.
Dobrudža fizički sprečava direktan istočni tok Dunava, stvaranjem poznatog dvostrukog luka kojim se ogromna reka Dunav uliva u Crno more. Dobrudža zapravo predstavlja prirodni zemljani most širine oko 4 do 5 km između Besarabije – istorijske Bele Srbije i Balkana sa mogućnosti izbegavanja brojnih prostranih močvarnih dolina kojima je izbrazdana Vlaška nizija i koje su u antičko doba ovo područje činile veoma negostoprimljivim mestom. Niska brda Dobrudže su imala veliki značaj kao osnovni put prema Istočnom Balkanu iz prenaseljenih ravnica Skitije i Istočne Nemačke, jer predstavljaju kapiju koju svaka sila koja želi prevlast u južnoj Evropi mora osvojiti i zadržati.
Scythia Minor ili Mala Scythia je u drevna vremena bio region okružen Dunavom na severu i zapadu i Crnim morem na istoku, grubo ga svodeći na današnju Dobrudžu, čiji je jedan deo danas u Rumuniji, a drugi u Bugarskoj. Dobrudža, poznata iz antičkog doba kao Dacia Pontica, po nazivu današnjeg Crnog mora sa kojim se graničila – Pontus Euxinus, je region u jugoistočnoj Rumuniji koji obuhvata četiri okruga, od kojih dva – Constanţa i Tulcea pripadaju teritoriji Rumunije. Najstarije opisi područja Dobrudže pominje grčki istoričar Herodot koji objašnjava Scythiju kao region koji počinje severno od delte Dunava. U 2. veku pre nove ere, od kada potiče natpis iz Histrije o poštovanju Agatokla je ovaj region već bio poznat pod nazivom Scythia, dok najstarija upotreba naziva “Scythia Minor” (Mikrá Skythia) u literaturi potiče iz Strabonove Geografije iz 1. veka nove ere. Do 7. veka pre nove ere su na obali Crnog mora nastale neke grčke kolonije, privučene bogatstvom sirovina i ljudske radne snage.
Delta Dunava je jedno od najvećih ležišta zlata drevne Evrope. U 7. veku pre nove ere pleme Geta koje je raspolagalo zlatom u području delte Dunava je trgovalo sa grčkim kolonijama na zapadnim obalama Crnog mora, a kasnije i sa Makedoncima, jugozapadno od njih i sa Skitima, severno od Dunava. Najstariji grčki pisani dokumenti govore da su ove zemlje naseljavala starosedelačka plemena Ilira i Tračana – proto Srba koje vremenom nazivaju plemenima Getae, a kasnije Dačanima kojima Grci nisu bili “civilizatori”, nego su većinom prihvatili njihove lokalne običaje i tradicije. Tokom istorije je područje današnje Dobrudže bilo pod osvajanjima Kelta i Skita, a jedno vreme je bilo deo Dačkog Kraljevstva, posle čega ovo područje osvaja Rimsko carstvo, kada postaje deo rimske provincije Moesia Inferior, kao Scythia Minor. Sa reformama cara Dioklecijana, ovaj region se deli na posebne “Scythia” provincije, postavši episkopski deo Trakije. Podelom Rimskog carstva 395. godine, provincija današnje Dobrudže ostaje pod upravom Vizantijskog carstva pod imenom Scythia Minor do početka 7. veka, ali od doseljavanja Slovena i Bugara klasično ime Scynthia Minor više nije u upotrebi. Na području Dobrudže su brojni veličanstveni istorijski gradovi i naselja koja svedoče o drevnoj burnoj istoriji ovog područja, u Bugarskoj : Krounoi, Krouni, Dionysopolis – danas Balcik; Larisa, Viccia, Lauiza, Lauitza – Byala; Tirizis, Trisa/Tirirsa, od 5. veka Akra, Caliacra – Kaliakra; Polis Castellon, Kastritsi, Macrocastro – Euxinograd Kastritsi; Kranea, Ekrene – Kranevo; Naulochos, Kozyak, Kolocastro, Gyoseken – Obzor; Anchialos (grci), Achelo (slovenski), Tuthon, Tohun (bugarski) – Pomorie; Apollonia Pontica – Sozopol; Odessos, Odessopolis, Odessitopolis – Varna; Messambria, Melsambria, Menabria, Menebria, Messembria, Messemvria – Nessebar; Alu Agathopolis, Agathopol, Akhtopol, Gatopoli – Akhtopol; Bizone, Karvuna , Guarna, Gauarna, Gauarn?, Guavarna, Karnava – Kavarna. Naselja regiona Dobrudže u Rumuniji : Tomis, Constantiana, Constanteia, Constanza, Kustenge – Constanta; Vicus Novus, Yeni-Sale, Enisala, Enişala, Heraclee ili Heraclia – Enisala; Cerbatis, Callatis, Pangala – Mangalia.
Naziv Dobruđža potiče od kneginje Dobrotice ili Dobrice koja je vladala ovim područjem u 14. veku. Dobrudža se osamostalila oko 1325. godine, što je trajalo do 1388. godine kada pada pod vlast Osmanskog carstva. Glavni gradovi Dobruđže su bili Kavarna – Balčik i Kaliakra – tokom uprave princeze Dobrotice (1347-1386). Posle 1388. godine i smrti poslednjeg vladara Ivanka, Dobružu iz ruku otomana osvaja vlaški vojvoda Mirče koji vlada ovim područjem neprekidno od 1386. do 1418. godine. Stoga se, na vrhuncu svoje moći, vojvoda Mirče navodi kao “vrhovni vladar celog područja do velikog mora i jedini vladar Durostoruma”, današnje Silistre. Istovremeno, u istoriji Bugarske se Despotovina Dobrudže smatra trećom bugarskom državom, uz kneževine u Velikom Trnovu i Vidinu. Sve tri države krajem 14. veka tokom par godina zauzimaju Turci, te ostaju pod njihovom vlašću tokom narednih 500 godina. Dobrudža je bila deo provincije Silistre. Odavde se južno pružaju Turska i Grčka, a prema zapadu Bugarska i Srbija. /Adamklissi, I. A. Richmond, Papers of the British School at Rome/. Posle Berlinskog mira, 1878. je Dobrudža podeljena na Severnu i Južnu Dobrudžu, tako što je severni deo Dobrudže, površine 15.536 km2 u Rumuniji, a južni deo koji zauzima 7.696 km2 je u Bugarskoj. Granično područje između dva dela Dobrudže je zapravo državna granica između Rumunije i Bugarske, koja počinje od istočne periferije Silistre i završava se u selu Zmeevo, u regionu Dobrica na Crnom moru.
Histriju su u 7. veku pre nove ere osnovali grčki doseljenici iz Mileta. Osnovne privredne delatnosti naselja Histrija su bili poljoprivreda i trgovina, a činili su ga sela, poljoprivredni posedi, svetilišta i sve što predstavlja organizovano urbano područje, okruženo moćnim oblasnim odbrambenim sistemom, kako bi se upravljalo prirodnim bogatstvima susednih obližnjih teritorija. Povoljan položaj koji je omogućilo bezbedno sidrište, napredna seoska zajednica, blizina reke Istros /Dunav/, kao i laka odbrana rta je ostvarila brzi društveni, kulturni i privredni razvoj naselja. Istros – Dunav je imao drugačiji tok u vreme naseljavanja Histrije kao grčke kolonije na zapadnoj obali Crnog mora – Pontos Euxeinos. Jedan od drevnih kanala koji danas ne postoji, nalazio se mnogo bliže drevnoj Histriji. Drevna luka Histrije je verovatno bila u severnoistočnom delu grada, u kome je nekadašnja prostrana nizija danas poplavljena. Prvi kovani novac Histrije potiče iz 475. godine pre nove ere. U početnom periodu rimske vladavine, od 1. do 3. veka je Histrija bila razvijen i bogat grad-luka sa istaknutom mrežom ulica i impresivnim građevinama. Kupatila iz 1. veka, obično poznata kao Thermae I su se nalazila u jugozapadnom delu grada i korišćena su kroz istoriju, uz nekoliko obnova i namena. Glavna gradska kapija vodi do velikog trga veličine 25 x 14.50 metara. Posetioci mogu videti baziliku iz 3. veka, koju smatraju jednom od upravnih zgrada Histrije, uz druge dve koje vode ka istočnom delu trga sa kupatilima. Od istoka prema centru se nalazi paleohrišćanska bazilika iz 5-6. veka, koja je najznačajnija građevina kasnije vladavine Rimljana u Histriji. Ulaskom u utvrđenje kroz uzanu kapiju u južnom delu zapadnog zida vidi se privredni deo na desnoj strani, kao i druga bazilika, na kraju ulice. Zvanično upravno područje grada Histrije, južno od glavne kapije obuhvata pravougaonu baziliku iz druge polovine 3. veka /obnovljenu u 4. veku/, privredne zgrade /tabernae/ u kojima je prodavana skupocena roba u 4. veku, drugi trg okružen stubovima iz 4. veka itd itd.. Sve ove građevine koje uglavnom potiču iz 4. veka su prekrivene kasnijom gradnjom. Nažalost, nema dovoljno podataka o njima, jer su uništene u periodu od 1921. do 1942. godine. Po osnivanju nove rimske provincije Male Skitije – Scynthia Minor, utvrđeno područje grada Histrije je smanjeno na skoro trećinu nekadašnje veličine. Vladičanska bazilika je sagradena u središtu utvrđenja tokom vladavine cara Justinijana. Tokom istorije se nivo mora podigao i poplavio niziju severoistočno od Histrije, prekrivši neke grobnice, kao i puteve koji su vodili ka severnim delovima Male Skitije. Početkom 7. veka je Histrija prestala da postoji kao urbani centar. Najnovije građevine nekadašnje moćne Histrije potiču iz period od 11. do 14. veka. Samo tri zgrade toga perioda postoje na velikom arheološkom nalazistu Histrije koje danas zauzima 74 hektara.
Posebno zanimljiva odlika Dobrudže je činjenica da je stanovnistvo koje ga je od drevnog vremena naseljevalo živelo izuzetno različitim načinima života, počev od starosedelačkog do izrazito pokretnog nomadskog stanovništva, što je doprinelo jedinstvenoj etničkoj raznolikosti ovog regiona. Troesmis je rimski municipium u blizini utvrđenja Legio V Macedonica sa strateškim značajem na desnoj obali Donjeg Dunava, oko 15 km južno od Macina. Troesmis pominje Ovidije kao Tračko-Getsku tvrđavu iz predrimskog perioda. Po osvajanju Dakije, car Trajan je premesta Legio V Macedonica iz Eskusa u Troesmis, gde ostaje do 163. godine. U blizini tvrđave su se razvila dva naselja, canabae legionis V Macedonicae i građansko naselje nazvano Troesmis koja su tokom vladavine Marka Aurelija činila municipium. U vreme gotskih osvajanja u drugoj polovini 3. veka je grad bio uništen, a na mestu starog municipiuma su sagrađena dva grada sa vojnim garnizonima u kojima su boravile Legio II Herculia i Secundi Constantini. Prokopije navodi grad Troesmis među naseljima koja je obnovio car Justinijan. Konstantin Porfirogenit poslednji spominje grad Troesmis u svojim spisima. Iskopavanjima na ostacima grada Troesmisa su pronađene zidine dva grada. Istočni grad veličine (120 x 145 m) su branile spoljašnje polukružne kule, okružene odbrambenim rovom. U unutrašnjosti su pronađeni ostaci tri bazilike, od kojih je jedna jednobrodna i dve trobrodne bazilike, koje potiču iz vremena vladavine Justinijana. Ostaci zapadnog utvrđenja, oko 500 metara udaljenog od istočnog, je trapezoidnog oblika, dužine 150 metara i 100 metara i 80 metara širine, koga su branile spoljašnje polukružne kule i dubok rov. Tokom 10. i 12. veka je naselje Troesmis prekriveno novim građevinama.
Međunarodno poznato arheološko nalazište Provadia-Solnica, južno od grada Provadije se vidi iz sela Dobrina. Solnica u Provadiji je najstariji, do sada pronađen centar za proizvodnju soli u Evropi. Praistorijski grad koji danas znamo kao Provadia je nastao na rudniku soli koji je ovde postojao pre više od 6500 godina. Tokom čitavog poznog praistorijskog doba je ovdašnje stanovništvo držalo monopol na promet soli po prostranom regionu od Karpata do Egejskog mora i od Crnog mora do centralnog Balkana. Arheološko nalazište Provadia-Solnica se smatra starijim od bilo koga do danas istraženog praistorijskog nalazišta u Evropi. Arheolozi stalno pronalaze u selu Dobrina predmete i nalaze iz istog istorijskog perioda koji potiču od 4700 do 4200 godina pre nove ere, više od mileniju pre početka drevne grčke civilizacije. Stručnjaci veruju da je so bila od ključnog značaja za razvoj naselja, koju su tadašnji stanovnici vrednovali gotovo kao zlato.
Kanjon Suve Reke obuhvata 62 km suve visoravni Dobrudže. Prirodna uzvišenja oko meandara Suhe reke su nekada bila snažna utvrđenja, dok su u brojnim pećinama utočište nalazili prvi hrišćani i hrišćanske askete Evrope. U Kanjonu Suhe reke su staništa retkih biljaka i životinja. Kaliakra je jedan od najlepših istorijskih rtova Evrope, jer je celo područje prirodni rezervat koji obuhvata originalne pontijske stepe, primorske kamene stene crvene-cigla boje i pripadajuće vodeno prostranstvo, uz jedino močvarno područje sa dubokim kanjonom Bolata. Postoje brojne legende o rtu i tvrđavi Kaliakra. Muslimani veruju da se u jednoj od pećina nalazi grob Sari Satluka, mističnog turskog heroja koji je ovde došao da bi ubio sedmoglavu aždaju i izbavio sultanove ćerke. Hrišćani pak tvrde da rt Kaliakra predstavlja mesto na kome počiva Sveti Nikola, svetitelj zaštitnik pomoraca, koji ih je čuvao svojim molitvama. Sa vrha kamenitog rta Kaliakre se vide mala ribarska naselja sa čamcima porinutim u more, ali nema aždaja ili sedmoglavih zmajeva….
