Crnogorci
Crnogorci su najviši ljudi na svetu /prosečne visine muškaraca 186 cm i žena 171 cm/, a po fizičkim odlikama spadaju u najmuževnije, najviše i najzgodnije Evropljane. Crnogorci su ratnički soj čvrsto građenih gorštaka koji žive u kršnim i gorostasnim planinskim područjima, uvek spremni na oružje protiv spoljnog osvajača, istovremeno odlučni da brane svoj dom, što smatraju svojim večnim pravom. Svaki Crnogorac, pa i najsiromašniji, je džentlmenskog držanja i dostojanstva. Za Crnogorce važi životno pravilo da treba da nastoje da budu mudri kao veliki Njegoš, hrabri kao Serdar Janko Vukotić i plemeniti kao Marko Miljanov !
Raznovrsnost predela današnje Crne Gore je oduvek privlačilo brojne vladare koji su snažno uticali na kulturu, privredni razvoj, način života, etnografiju, opštinsku i društvenu organizaciju, arhitekturu i sudbine lokalnog stanovništa u nadmetanju Velikih evropskih sila u ekspanzionističkim interesima i kontroli nad Balkanskim poluostrvom i Crnom Gorom. Starobalkanski sloj stanovništva u Crnoj Gori čine potomci Vlaha, Ilira, Kelta, Tračana, Cincara i drugih naroda koji su u određenim periodima tokom istorije naseljavali ovaj deo Balkana. Područjem današnje Crne Gore su tokom istorije upravljali Iliri, Rimljani, Vizantinci, Mlečani, Turci, Austrougari, Francuzi, Rusi, Italijani, Nemci.… što je stvorilo multi-kulturalna, multi-religijska i multi-etnička društva i civilizacije u ovom delu Evrope.
Crnogorci su južni Sloveni, prvenstveno povezani sa Crnom Gorom. Pitanje crnogorske nacionalnosti je kontroverza, prvenstveno među Srbima. Po pitanju istorije, jezika, religije i etničkog poreka, Crnogorci su najbliži Srbima, mada takođe imaju veze i sa drugim južnim Slovenima. Mnogi istorijski dokumenti potvrđuju da su se Crnogorci u prošlosi “držali” srpskog etničkog identiteta.
Posle Berlinskog kongresa 1878. godine, Srbija i Crna Gora su postale i formalno priznate samostalne zemlje. Berlinski kongres je bio skup izaslanika tadašnjih velikih sila Nemačke, Austrougarske, Francuske, Velike Britanije, Italije, Rusije i Turske. Berlinski kongres je pod predsedništvom Ota fon Bizmarka održan u Berlinu od 13. juna do 13. jula 1878. godine, a ishod je bio Berlinski mir koji se sastojao iz priznanja Srbije i Crne Gore kao suverenih država i Bugarske kao autonomne kneževine pod osmanskim suverenitetom. Srbija je znatno proširena i dobila je četiri okruga – toplički, niški, pirotski i vranjski, a Crnoj Gori je pripao deo Hercegovine sa Nikšićkim krajem i okolnim plemenskim oblastima – Drobnjak, Piva, Uskoci, Šaranci, Jezera, Duga i Oputna Rudina, kao i Kolašinski kraj i deo Gornjih Vasojevića, Zeta sa Podgoricom, Spuž, Žabljak, priobalje Skadarskog jezera od Godinja do ostrva Tophala, odnosno masiv planine Rumije i primorje od Bojane do reke Željeznice, odnosno gradovi Bar i Ulcinj.
Moć Turske u Evropi i Aziji je ovim mirovnim ugovorom drastično umanjena. Uticaj Rusije je u korist Austrougarske veoma smanjen, što je povećalo tenzije između dva carstva. Uz to je takvo uređenje Balkana dovelo do novih napetosti na tom području. Berlinski kongres je zasedao mesec dana, a predstavnici balkanskih slobodnih zemalja Rumunije, Srbije, Crne Gore i Grčke nisu mogli da učestvuju u radu kongresa, ali su dobili pravo da pismenim putem izmesu zahteve svojih vlada. Đorđe Vukmirović
Tokom postojanja teokratske Crne Gore, Kneževine Crne Gore i Kraljevine Crne Gore, apsolutno svi Crnogorci su izražavali svoju srpsku nacionalnost, nazivajući se Crnogorcima u regionalnom-geografskom smislu. “Srbi i Crnogorci su iste krvi, jezika i težnje, vere i nasleđa kao narod iz Srbije i drugih srpskih zemalja. Mi /Srbi i Crnogorci/ imamo zajedničku prošlost koja nas ispunjava radošću, zajedničke ideje, heroje, tugu i sve drugo što čini jednu naciju koja zaista ima smisla”. Jedan od najsvjetlijih primera žrtvovanja u Prvom svetskom ratu je bila Mojkovačka bitka, na Badnji dan i Božić 1916. godine kada je sandžačka vojska Kraljevine Crne Gore zaustavila austrougarsku ofanzivu i pomogla srpskoj vojsci da se povuče iz pravca Peći “kroz golgotu” preko neprohodnih albanskih i crnogorskih planina ka Jadranskom moru i kasnije Krfu. Razlike između Crnogoraca i Srba su i dalje predmet kontroverzi. Mada odvojene jedna od druge vekovima tokom otomanskog perioda, kada su albanske porodice pristigle i naselile region Kosova, obe etničke grupe su zadržale običaje svoje pravoslavne religiozne tradicije i mnoga druga zajednička kulturna obeležja – uključujući ćirilično pismo. Zbog ovako vidljivih zajedničkih istovetnosti, većina Srba vidi Crnogorce kao “crnogorske Srbe”, a mnogi, ali svakako ne svi Crnogorci – smatraju da su srpskog porekla.
“Balšići – Baošići – Balšiti su crnogorska srednjovjekovna dinastija koja je vladala Zetom od 1360. do 1421. godine. Rodonačelnik vladarske porodice Balšići – Baošići – Balšiti, Balša I, je upravljao samo jednim selom, da bi uz pomoć sinova uskoro ovladao Gornjom Zetom, Skadrom i teritorijom do Kotora, moguće je čak da su upravljali i Barom. Ratovali su i sa albanskim vlastelinom Karlom Topijem gde je Đurađ pao i zarobljeništvo, da bi kasnije (1366.) bio oslobođen po uspostavljanju mira. Već 1368. Đurađ kontroliše i Ulcinj – postavši moćan vlastelin više ne priznaje srpskog cara Uroša za svog gospodara i dolazi u sukob sa njim. On se pominje uz kneza Lazara 1375. kao sazivač crkvenog sabora, što govori o njegovom nesumnjivom uticaju i moći. Centar vlasti rodonačelnika porodice Balsic – Balše I, koji je umro 1362. godine, bio je Skadar. Ubrzo su Balšići svoju vlast proširili do Kotora, a evolutivno i na određene oblasti Gornje Zete, đe su, doduše, nailazili na otpore drugih zetskih feudalaca, u prvom redu Cmojevića.
Balšići su, u vrijeme vladavine Nemanjića Zetom, bili jedna od najmoćnijih vlastelinskih porodica. Poslije smrti cara Dušana (1355.) Balšići postaju oblasni gospodari, priznajući samo formalno vlast srpskog cara. U vrijeme kada Balšići preuzimaju vlast u Zeti, na čelu porodice bio je Balša I, koji je imao tri sina: Stracimira (umro 1372), Đurađa I (umro 1378) i Balšu II (poginuo 1385). Stracimir je bio oženjen Jerinom, kćerkom albanskog velikaša Progona Dukađina i s njom je imao sina Đurađa, koji je bio gospodar Zete od 1385. do 1403. godine pod imenom Đurađ II Stracimirović Balšić. Đurađ II Stracimirović Balšić je bio oženjen Jelenom, kćerkom srpskog kneza Lazara Hrebeljanovića, koja se poslije njegove smrti udala za bosanskog vojvodu Sandalja Hranića (1411). Đurađev i Jelenin sin bio je Balša III, posljednji vladar iz dinastije Balšić koji je upravljao Zetom od 1403. do 1421. godine. Balša III je naprije bio oženjen Marom, kćerkom albanskog feudalca Nikite Topije, a zatim Boljom, kćerkom Koje Zakarije. Iz dva braka imao je troje djece – sina čije ime nije poznato, i kćerke: Jelenu, kasnije ženu Stefana Vukčića Kosače, i Todoru, koja se udala za Petra Vojsalića. Drugi sin Balše I, Đurađ I, vladao je Zetom još za očevog života, od 1362. do 1378. godine. Bio je najprije oženjen Oliverom, kćerkom Vukašina Mrnjavčevića, a zatim Teodorom, kćerkom despota Dejana. Iz ova dva braka Đurađ I je imao četvoro djece. Treći sin Balše I, koji je imao vladarsko ime Balša II, upravljao je Zetom od 1378. do 1385. godine. Balša II je bio najprije oženjen Komninom, kćerkom despota Jovana od Valone, a zatim Jelenom, kćerkom Radoslava Hlapena. Iz ovog braka imao je jednu kćer. Potomci Balšića posljednji put se pominju oko 1500. godine”. Izvor www.me i Adam Volynets
Jedna od najpoznatijih i najuglednijih vladarskih porodica novije crnogorske istorije je njeguška loza Petrović Njegoš. Ova blagorodna familija je izrodila veliko vladiku Rada – tvorca nacionalnog epa “Gorski vijenac”, vojvodu Mirka, knjaza Nikolu Prvog Petrovića, /1841-1921/. Ovaj veliki srpski vođa je bio poznanik i prijatelj sa ruskim carem Aleksandrom, francuskim Napoleonom III, srpskim kraljevima iz dinastije Obrenović – Milanom i Aleksandrom. Sa Petrom I Karađorđevićem je bio u bliskim rodbinskim odnosima – kćer Zorku mu je dao za suprugu. Govorio je: “Poznato je da oduvek u Crnoj Gori žive najbolji Srbi”. Jelena Petrović Njegoš ili Jelena Savojska, crnogorska princeza, ćerka Nikole Petrovića je bila udata za italijanskog kralja Vitorija Emanuela III i kraljica Italije u periodu od 1900. do 1946.
Prema najnovijem popisu, od ukupnoj broja stanovnika u Crnoj Gori od 620.145 stanovnika: 43.16 % čine Crnogorci, 31.99 % Srbi, 7,77% Bošnjaci, 5,03 % Albanci, 4,34 % neopredeljeni po nacionalnosti, 3,97 % Muslimani, 1,1 % Hrvati, 0,4 % Romi i 0,99 % nepoznatog porekla. Crna Gora je najređe naseljena država jugoistočne Evrope, sa 48 stanovnika po km2.
“Dana 23. septembra 1866. godine, srpski knez Mihailo Obrenović i crnogorski knez Nikola I Petrović zaključili su ugovor o zajedničkoj borbi za oslobođenje od Turaka i ujedinjenju srpskih zemalja. Knez Mihajlo Obrenović je poslao u Crnu Goru svog izaslanika Milana Piroćanca da predloži crnogorskom knezu savez Srbije i Crne Gore. Dve kneževine su se sporazumele da neprestano rade na oslobađanju i ujedinjenju srpskog naroda, podstrekavanjem oružanih pobuna u graničnim delovima Osmanskog carstva. Takođe, knez Nikola se sporazumom obavezao da će, u slučaju ujedinjenja dve države, odreći prestola u korist kneza Mihaila“. Meet the Serbs
Crna Gora je jedinstvena po tome što je razvila plemensko društvo, posebno u ruralnim i udaljenim područjima, te je, za razliku od zemalja regiona, bila jedina u kojoj je pleme bilo osnova države. Naučnici veruju da se plemenski poredak Crne Gore razvio padom srednjovekovne Zete pod tursku vlast. Ovaj patrijarhalni poredak i hijerarhijska komanda klanova /bratstava/ i plemena u udaljenim geografskim područjima Crne Gore su se pokazali pogodni za brojne vojne aktivnosti malih razmera do značajnije teritorijalne odbrane, uključujući hiljade vojnika protiv turskih armija koje su posegnule za crnogorskom teritorijom. Crnogorci su poštovali svoju slobodu i značajno razvili osećanje časti za odbranu svoje zemlje, radije nego da se potčine turskoj vlasti. Veoma značajna dimenzija etničke crnogorske kulture je etnički ideal čojstva i junaštva. Ideja zajedničkih plemenskih predaka je razvijana kroz snažnu usmenu tradiciju koja je prenosila priče o herojskom otporu Turcima. Vremenom se pojavljivalo različito i malo poznato ponašanje članova takve plemenske društvene organizacije, kao što je teško breme krvne osvete koja je izraz plemenskih najplemenitijih shvatanja morala i časti i drugih najarhaičnijih odlika društva. Plemenskom crnogorskom ratniku je čast bila najvaznija, a odražavala se javnom degradacijom ratnika drugih klanova. Kao rezultat krvne osvete, pored hiljada ubijenih, desetine hiljada muškaraca je živelo u strahu i povučenosti.
Snažno patrijarhalno crnogorsko društvo nije poštovalo žene, zbog duboko ukorenjenog verovanja u nespornu dominaciju muškaraca i njihovo pravo da vladaju životom svojih žena, koje su slabije, manje inteligentne i stoga zaslužuju da ih kontrolišu jaki muškarci. Iako je Crna Gora primorska država, ona je dugo imala svoj osnovni planinski mentalitet, konzervativnost i patrijarhalni porodični odnos, u kome socijalistički modeli oslobađanja /posebno emancipacije žena/ nisu postigli ciljeve i značajno destabilizuju sistem. Mit o “jakoj ženi” /udovici ili babi/ koja uspešno savladava seoski život i oštru planinsku sredinu je stalna tema nekolicine crnogorskih filmova i televizijskih serija. “Ženstvenost” po muževnim shvatanjima povezuje isključivo sa materinstvom, dok je u socijalizmu i urbanim sredinama, majka označena kao “rana majka”, postavljena između radnog mesta i porodice. Drugi vid odnosa u Crnoj Gori i drugim zemljama Balkana je tradicionalni matrijarhat, kojim se teorijski priznaje muškarac kao vrh odnosa, a u praksi stavlja ženu u poziciju da suptilno, ali u snažnim oblicima, vrši kontrolu. Matrijarhat predstavlja ženu kao člana koji ima poslednju reč u mnogim značajnim porodičnim stvarima. Odnos matrijarhata teži ka tretiranju muškarca tako da je najbolji kada ga, kao “malo dete”, /treba da/ vodi jaka žena. Ovo je zvanično trajalo do sredine 19. veka, kada je Vladika, nominalni vladar Crne Gore počeo primenu vlasti bazirane na državnim institucijama i uveo centralnu vlast, umesto države koja je počivala na plemenskoj hijerarhiji. Iskorenjivanjem krvne osvete i krađe je država ojačala i omogućila svojim građanima ličnu bezbednost i sigurnost poseda. Država je pobedila pleme. Žestoko crnogorsko shvatanje lične časti i slobode, koje traje do današnjih dana, je obuzdalo snagu klanova i plemenskih poglavica.
Današnju Crnu Goru vodi ideja spajanja tradicionalnog i novog. Ukoliko ste u prošlosti bili pozvani, na primer, na večeru u crnogorski dom, verovatno je domaćica pripremila svo posluženje, služila goste i posle sve pospremila, a skoro je sasvim bilo moguće da starija domaćica nije ni sela sa vama da večera, već je čitavo veče provela komešajući kuhinjom. Stvari se rapidno menjaju poslednjih decenija zahvaljujući velikom broju poslovnih ljudi i turista iz sveta koji posećuju Crnu Goru. Nezavisnost žena u Crnoj Gori je u izuzetnom porastu što je pojava značajno prisutna u poslovnom i političkom miljeu. Crnogorce prepoznaju po brižnom odnosu prema ženi i ljubavi prema sestri i majci. Crna Gora danas ima složeno, višeslojno društvo, u kome ukorenjeni plemenski stavovi imaju /jedva primetan/ uticaj na položaje i privrženosti. Čitava država Crna Gora je povezana i skoro svako poznaje svakoga. Danas Crna Gora nije ništa drugo nego velika porodica.
