Crkva Densus
Nedaleko od grada Hatega, na putu za Karansebeš u jugozapadnoj Transilvaniji, oko 55 km južno od Deve, putokaz u selu Totesti vodi prema crkvi Densus, jednoj od najstarijih crkava Rumunije koja veoma privlači pažnju posetilaca. Putujući prema selu Densus, naziru se u daljini jedinstveni vrh tornja i krova građevine, što posetioca nedovoljno priprema za skorašnji prizor prekrasne i neobične crkve koju će uskoro ugledati, u sredini groblja koga okružuju voćke, na levoj strani reke Galbene, u blizini nekadašnjeg rimskog puta.
Densus crkva je pravoslavna crkva posvećena Svetom Nikoli koja je sagrađena u 4. veku, uglavnom od kamena “pozajmljenog” sa obližnjeg dačkog nalazišta Sarmizegetuse. Jedinstvena arhitektura crkve Densus potiče iz obnove izvršene u 13. veku i obuhvata stubove sa rimskog foruma koji podupiru zidove, što posebno predstavlja jednu od najvažnijih znamenitosti Hateg oblasti, predloženu za UNESCO kulturno nasleđe još 1991. godine. Ostaci rimskih natpisa ukrašavaju stazu do ulaza u crkvu Densus, dok fasadu iznad oltara “čuvaju” lavovi od kamena koji su međusobno spojeni i povezani repovima. Crkva Densus takođe čuva ostatke jedinstvenih fresaka te vrste u Rumuniji koje predstavljaju srednjovekovne pravoslavne svetitelje i vladare. Odmah po ulasku u crkveno dvorište, prolazom pored parohijskog doma u kome je živeo Nicolae Densusianu, poznat po svojim jedinstvenim istraživanjima među kojima je delo Prehistoric Dacia, posetioca iznenadi arhitektonski stil veoma različit od uobičajenih ckvenih stilova Rumunije.
Crkvu Densus odlikuje stil kasne romanike i gotike, pa je neki istraživači datuju u vreme porodice Densusianu iz Densusa iz 13. veka, dok po drugima ona originalno potiče iz 4. veka, što vreme njene gradnje obavija velom misterije. Postojanje Densus crkve neki povezuju sa vremenom vladavine Dačana i rimskog osvajanja, jer je po nekim izvorima današnja svetinja izgrađena na mestu dačkog hrama posvećenom bogu Zamolxisu. O toj pretpostavci svedoče kamen iz reke, cigle sa rimskim natpisima, nadgrobni spomenici, kanalizacione cevi i drugi nalazi i ostaci sa nalazišta Ulpia Traiana Augusta Sarmisegetusa, obližnjeg nekadašnjeg dačanskog – rimskog centra, od čijih delova je izgrađena Densus crkva, izuzetno čudnog izgleda koja istovremeno privlači poštovanje i čuđenje.
Burna istorija impresivne Densus crkve je omogućila brojne priče i legende o njenom nastanku. Neki veruju da je Densus crkva paganski spomenik, neki da je hram boga Marsa, dok je po trećima ona sagrađena kao mauzolej za generala Maximusa Longina koji je poginuo tokom jednog od rimskih osvajačkih ratova u Dakiji. Kada se sa ovog područja 271. godine povukla rimska uprava, hram crkve Densus je postao pravoslavni hrišćanski objekat u kome je služena liturgija.
U hladnoj tami unutrašnjosti crkve Densus se naziru ostaci starih fresaka koje je u 15. veku naslikao Stefan Densus i koje pripadaju najvrednijem slikarstvu u skladu sa vizantijskom tradicijom u Transilvaniji. Jedinstvena umetnost Stefana Densusa nas upućuje ka freskama u crkvi Svetog Nikole u Kurtea de Arges, takođe naslikanih u 15. veku, što nas vodi da pretpostavimo da je Stefan bio predstavnik vlaške umetnosti u Transilvaniji. Na istoku crkve Densus je duboka apsida, polukružnog oblika spolja i iznutra. Cela krovna konstrukcija crkve Densus je izgrađena od kamenih ploča. Unutrašnjost crkve Densus je takođe veoma neobična, jer toranj podupire četiri stuba sa nekadašnjeg rimskog oltara. Centralni brod crkve Densus je četvorougaonog oblika, iznad čijeg središta je kameni toranj. Neki naučnici veruju da je Densus crkva takođe služila kao monaška zajednica – manastir, zbog njene izuzetno složene arhitekture, kao i fresaka u kojima se pominje sveštenik Daniil i “mati Stanca”, a koje su tokom srednjeg veka oštetili reformisti. Elegantnom i sasvim jedinstvenom izgledu crkve Densus doprinose okolni nadgrobni spomenici na obližnjem seoskom groblju, od kojih neki pripadaju članovima porodice Densusianu. Kao poslednji detalj koji Densus crkvu, njenu istoriju i okolinu čini još uzbudljivijom je malo uzvišenje na kome se nalazi i koje omogućava da joj se divite, istovremeno posmatrajući prekrasne planinske snežne vrhove planina Retezat.
Poput magičnog dačkog nalazišta Sarmizegetusa, Densus crkvu ne upoznaje veliki broj posetilaca, iako su obe znamenitosti izuzetno privlačne i zanimljive.
