Petrova crkva – Crkva svetih apostola Petra i Pavla Ras

Na ljupkom uzvišenju iznad Novog Pazara, koje je od davnina smatrano svetilištem i vekovima kultnim mestom, nalazi se Crkva Svetih apostola Petra i Pavla, poznata kao i Petrova crkva. Prema istorijskim odacima, crkva svetih apostola Petra i Pavla, današnja tzv. Petrova crkva kod Novog Pazara je bila sedište raških vladika, dok se pored crkve nalazila rezidencija-dvor srpskih vladara, iz vremena vladavine prvih predstavnika dinasije Nemanjića. Ova drevna ugledna episkopija se pominje u nekim vizantijskim i srpskim izvorima kao crkveni centar srpske srednjovekovne države u periodu posle osnivanja srpske autokefalne arhiepiskopije, kojom je upravljao Sveti Sava.

Serafim Ristić u svojoj knjizi ” Dečanski spomenici”, izdatoj 1864. godine svedoči o Petrovoj crkvi i apostolu Titu (http://digital.bms.rs/ebiblioteka/pageFlip/reader/index.php…)

“Iznad desne obale Deževske reke, nedaleko od njenog ušća u Rašku, u severoistočnom delu Novog Pazara, smeštena je crkva Svetih apostola Petra i Pavla u narodu poznatija kao Petrova crkva. Godine 1957. prilikom ispitivanja temelja crkve došlo je do otkrića bogate ostave predmeta s početka 5. veka p.n.e. (grčke slikane vaze, zlatne pektorale, aplikacije, fibule i pojasevi, srebrno i bronzano posuđe i mnogobrojne perle od ćilibara) koji su pripadali predstavnicima lokalne aristokratije. Arheološkim iskopavanjima koja su usledila utvrđeno je da je crkva podignuta nad praistorijskim tumulom u kome se sahranjivanje vršilo od bronzanog pa sve do mlađeg gvozdenog doba. Po predanju i po jednom rodoslovu koji je prepisan u 17. veku, Petrovu crkvu je podigao apostol Tit, učenik apostola Pavla. Sveti Sava se pozivao na ovo predanje jer se autokefalnost (samostalnost) neke crkve mogla steći samo ukoliko je na njenom tlu postojao hram podignut od nekog od Hristovih apostola.”

“Prema starim predanjima, prvu hrišćansku crkvu na području Srbije, Crkvu Svetog Petra i Pavla. SAGRADIO JE na ostacima jednog antičkog utvrđenja u blizini prve srpske prestolnice Ras u Raškoj, učenik Svetog Petra, APOSTOL TIT, koji je živeo u prvom i drugom veku i koji je sa apostolom Andriijom Prvozvanim osnovao u Sremskoj Mitrovici – Sirmijumu – Panonsku episkopiju”. Dr Sanja Šuljagic Institut za političke studije, “Zasnivanje nacionalnog identiteta i /dis/kontiuteta u Srbiji”.

Sveobuhvatna istorijsko-arheološka istraživanja su pokazala da je tvrđava Ras bila smeštena u blizini katedralne crkve srpske raške episkopije. Danas je ovo nalazište poznato pod nazivom Gradina Postenje. Crkva Svetih apostola Petra i Pavla je bila srednjovekovno sedište srpske države i Episkopije, što je čini najstarijim srpskim sakralnim objektom i spomenikom crkvene arhitekture u Srbiji. Srpski kralj Stefan Prvovenčani koji je 1195. godine primio vladarski presto od oca, Velikog župana Stefana Nemanje, u svom poznatom delu “Biografiji Svetog Simeona” piše da je sedište Srbije u 12. veku bilo pored crkve Svetih apostola Petra i Pavla u Rasu. Ovo mesto, visoko na uzvišenju je tokom vekova bilo kultno mesto i svetilište koje obiluje brojnim rimskim i vizantijskim istorijskim tragovima. Rimsko utvrđenje Arsa iz 4. veka je doživelo veliku obnovu tokom vladavine Cara Justinijana I, (527-565) koji je drevnoj tvrđavi dodelio potpuno novu ulogu i izgled, sagradivši nove kule, crkve, bedeme i dodatne objekte. Postojeći objekat crkve Svetih apostola Petra i Pavla je građen u 9. ili 10. veku, iako su istraživanjima ispod temelja sadašnje crkve, otkriveni grobovi rimskih i slovenskih plemića iz 5. veka pre nove ere i osnove ranohrišćanskog hrama iz 7. veka, što svedoči da je Crkva Svetog Petra i Pavla najstarija sakralna građevina na Balkanu.

Petrova crkva stoji na uzvišenju koje je bilo naseljeno u VI veku pre n. e.; ispod njenih temelja pronađena je jedna od najbogatijih grčko-arhajskih zlatnih ostava. Iznad grčke ostave podignuta je jedna rimska rotunda (od koјe su ostali temelji) a iznad nje, u IX veku, vizantijska rotunda sa kupolom, minijaturnom galerijom oko tambura i prostranom polukružnom apsidom. Ta crkva dobila je u XI veku novi sloj fresaka, koje su Srbi u XIII veku pokrili novim slojem živopisa sa srpskim signaturama. Svetozar Radojčić

Najstariji delovi hrama svetih apostola Petra i Pavla, njegova neoubičajena okrugla osnova sa centralnom kupolom i tri polukružne apside se uočavaju razgledanjem unutrašnjosti, zbog naknadnih dogradnji i promena koje su vršene tokom istorije. Rotondi je dodat asimetričan pretprostor na zapadnoj i severnoj strani crkve. Iznad njega je spratna galerija, sa otvorima prema unutrašnjosti crkve. Arheološka istraživanja potvrđuju da je crkva obnavljana nekoliko puta tokom istorije, počev od 4. veka, sa značajnim prepravkama i dogradnjama u 7. veku. U tamnoj unutrašnjosti Crkve Svetog Petra i Pavla u Rasu su vidljiva tri sloja fresaka zagasito-crvenog tona, koje su najstarije očuvane uz grobnice smeštene u zidu hrama, nakon premazivanja sloja fresaka oko 1250. godine. Na starom groblju oko crkve Svetog Petra i Pavla je otkriven veliki broj krstolikih spomenika, grčkih vaza, srebrnog posuđa, zlatnog nakita, bronzanih predmeta, staklenih i ćilibarskih predmeta i ukrasa, koji su od izuzetne naučne vrednosti. Predmeti iz nekropole Petrove crkve su Izloženi u Narodnom Muzeju u Beogradu. Na velikom groblju oko Petrove crkve se nalaze brojni rimski, vizantijski i slovenski nadgrobni spomenici, od kojih su mnogi takode izloženi u Narodnom Muzeju u Beogradu.

Crkva Svetog Petra i Pavla je neraskidivo povezana sa životom Svetog Simeona Nemanje, mudrog osnivača Dinastije Nemanjića. Rođen u Ribnici, nakon progona iz Raške zbog porodičnih sukoba, otac Zavida je Stefana Nemanju krstio po običajima rimo-katolicke vere, jer u to vreme u Duklji nije bilo pravoslavnog sveštenstva. Mladi Stefan Nemanja je po povratku u Rašku primio pravoslavnu veru upravo u Crkvi Svetog Petra i Pavla, u kojoj je tokom njegove vladavine održano mnoštvo crkvenih sabora i susreta srpske vlastele sa predstavnicima vizantijskog carstva. U Petrovoj crkvi su se venčali Srefan Nemanja i supruga Ana. Ovde je kršten i najmlađi sin Stefana Nemanje, Rastko, koji je rođen u obližnjem selu Deževa. Široka i duboka krstionica je i danas vidljiva. Najzad, na ovom mestu je 1196. godine Stefan Nemanja prepustio vladarski presto i upravljanje srednjovekovnom srpskom državom svom sinu, Stefanu Prvovenčanom. Deževska župa ili deževska dolina je poznata žitnica, izuzetno plodno područje, pogodno za žitarstvo i voćarstvo. Naziv Deževa, po predanju potiče od stare reči deža, koja označava drvenu posudu u kojoj se iznosio hleb za najsvećanije momente, stoganarod Deževu doživljaja kao mesto hleba. Selo Deževa – ili Deževo, kako je nazivano u srednjem veku, pominje arhiepiskom Danilo II, opisujući događaje u vezi sa abdikacijom kralja Stefana Dragutina sa prestola. On kaže da je kralj Dragutim svom bratu Milutinu darivao kraljevstvo, ,,v Rase, v meste rekomom Deževe,,.

Zbog svog izuzetnog istorijskog značaja, kulturno-istorijska celina Stari Ras, kome pripadaju Manastiri Sopoćani i Đurđevi Stupovi, Crkva Svetih apostola Petra i Pavla, manastiri Crna Reka i Končul, su od 1979. godine deo UNESCO svetskog kulturnog nasleđa.