Cetinje Crna Gora
Cetinje je istorijski kraljevski grad i drugi po važnosti glavni grad Crne Gore. Nekadašnja crnogorska prestonica predstavlja dom crnogorske kraljevine, istorijski centar države i jezgro crnogorskog postojanja. 2003. godine je Cetinje brojalo 15137 stanovnika. Grad Cetinje se nalazi u Opštini Cetinje sa ukupno 18482 stanovnika, po popisu iz 2003. godine. Grad Cetinje je smešten na nadmorskoj visini od 650 metara, u središtu male kraške nizije – Cetinjskog polja, u podnožju planine Orlov Krš. Cetinje je okruženo gorostasnim krečnjačkim crnogorskim planinama, među kojima je Lovćen – tamna, visoka planina po kojoj je Crna Gora dobila ime.
Cetinjsko polje i Cetinje je bilo nekadašnji duhovni i administrativni centar srpske države Crne Gore, nazvano po reci Cetini ili Cetinji koja je do 15. veka proticala sredinom Cetinskog polja. Reka Cetina je promenila tok posle jednog od jakih zemljotresa toga vremena. Cetinje je grad osnovan u 15. veku i odlikuje ga ogromno kulturno-istorijsko nasleđe. Današnji položaj Cetinja je određen odlukom gospodara srednjovekovne države Zete, Ivana Crnojevića /1465-1490/ o preseljenju sedišta Zetske mitropolije iz Skadarske Krajine u novoosnovani cetinjski manastir na Cetinjskom polju, posvećen rođenju Presvete Bogorodice. Drevnom poveljom ktitora Cetinjskog manastira Crnojevića, manastirsko područje i četiri njegove nahije je nosilo naziv Svetigora, tj metoh – metohija Cetinjskog manastira koja je dužna da manastir brani i hrani…. Po dolasku na Cetinje, 1482. godine, zetski gospodar Ivan Crnojević je podigao svoj dvor u Cetinjskom polju koji je uništen pod nepoznatim okolnostima i danas o njegovom postojanju jedino svedoči gravira u Cetinjskom Oktoihu petoglasniku iz 1494. godine.
Predanje o nastanku Cetinja na mestu nenaseljenog Podlovćenskog dolca kaže da se ovde sa porodicom naselio vojvoda Ivan Borojev iz Starog Vlaha – Zlatibora, posle mnogih borbi sa Turcima, četrdesetak godina pre dolaska Ivana Crnojevića. Ivan je stalno savetovao sinove da što pre podignu malu crkvu na zgodnom mestu i posvete je rođenju Presvete Bogorodice, na dan kada su stigli u Podlovćenski dolac. Takođe je savetovao sinove da izvrše njegov amanet – da paze Dolac i da ga dobro rade, da slušaju i da se paze, da lepo primaju progonjenu braću Srbe, da se ne uznose od siromaha, da budu čuvari narodnih običaja i branioci slobode, vere i zakona i budu pokorni zetskim gospodarima. Ivan Borojev je dugo poživeo, a sinovi su izvršili očev zavet i sahranili roditelje ispred crkve koju su prozvali Vlaška crkva, što je ime ostalo do današnjih dana. Od četvorice sinova zlatiborskog doseljenika vojvode Ivana Borojeva su nastali potomci sa prezimenima Ivaniševići, Ivanovići, Vušurovići, Dragoslavići, Dapčevići, Boškovići i Marinovići. Danas na Zlatiboru i užičkom kraju ima potomaka Borojevića, čija je krsna slava Đurđevdan, a preslava rođenje Presvete Bogorodice, po zavetu predaka.
Poznati srpski etnograf dr Jovan Erdeljanović posle višegodišnjih naučnih istraživanja, u svojoj studiji Stara Crna Gora, Beograd, 1926., potvrđuje pouzdanost svedočenja da su sinovi Ivana Borojeva iz Starog Vlaha podigli Vlašku crkvu na Cetinjskom polju. Originalna mala crkva je više puta obnavljana i sredinom 19. veka je dobila današnji izgled, o čemu svedoči natpis uklesan iznad ulaznih vrata.
Među brojnim znamenitostima, zdanjima, muzejima i bibliotekama Cetinja, po kulturno istorijskom značaju se izdvajaju Cetinjski manastir – vekovno crnogorsko kulturno i istorijsko središte, u kome se danas u okviru Manastirskog muzeja nalazi bogata riznica svetih mošti, relikvije, liturgijskih predmeta i kulturnog blaga Crne Gore, Biljarda – zgrada koju je gospodar, vladar, pesnik i filozof Njegoš 1838. godine sagradio za svoju rezidenciju. Stari Cetinjski manastir podigao je 1484. godine vladar Zete /1465-1490. godine/ Ivan Crnojević, a svetinja je srušena 1692. godine u prvom napadu Sulejman paše Bušatlije na Cetinje. U crkvi Rođenja Bogorodice na Ćipuru originalnog Cetinjskog manastira su grobovi Kralja Nikole i Kraljice Milene Petrović Njegoš. Cetinjski manastir je svetinja skladne arhitekture i danas predstavlja simbol crnogorske duhovnosti, slobodoljublja i prosvetiteljstva.
Grad Cetinje je bio središte Crne Gore i kolevka srpskog identiteta i Istočno-pravoslavnog religioznog života Crne Gore. Prva srpska štamparija je na Cetinju štampala prvu knjigu na srpkom jeziku – Oktoih prvoglasnik Đurđa Crnojevića, jednu od najviše korišćenih bogoslužbenih knjiga u Srpskoj pravoslavnoj crkvi. Oktoih osmoglasnik je štampan 4. januara 1494. godine u Obodskoj štampariji, odlikuju ga dimenzije 254 x 186 mm, obim 269 listova – 538 strana. Oktoih je štampan na papiru u dve boje – crna i crvena, ukrašen je inicijalima i na naslovnoj strani se nalazi zastavica sa ukomponovanim grbom Crnojevića. Štampanje i ukršavanje Oktoiha je izvelo sedam monaha, pod budnim okom jeromonaha Makarija. Cetinjska štamparija je poznata kao štamparija Crnojevića, prva srpska štamparija i prva državna štamparija u svetu. Oktoih je štampan u relativnom velikom broju kopija, od čega je danas sačuvano 105 primeraka. Đurađ Crnojević je bio obrazovan čovek, ljubitelj i poštovalac knjige, svestan da knjiga ima večni smisao i značaj. Izum tehnike – štampariju za izradu knjiga je vladar poklonio svom narodu, kao nastavljač i naslednik svojih slavnih predaka. Štampanje Oktoiha na Cetinju je kulturno-istorijsko i patriotko delo, koje je imalo za cilj da u vreme turskih osvajanja ovih prostora nadomesti knjige iz ugašenih skriptorijima crkava i manastira Srpske pravoslavne crkve.
Cetinje je zbog svog bogatog nasleđa i dugog statusa crnogorskog glavnog grada, danas počasni glavni grad Crne Gore. Na 12. tom kilometru puta Cetinje – Lovćen nalazi se poznato turističko mesto – izletište Ivanova korita, čiji je naziv vezan za osnivača Cetinja – Ivana Crnojevića, u istoriji poznatijeg kao Ivan – beg. Ivanova korita nalaze se u sklopu Nacionalnog parka Lovćen i predstavljaju jedan od njegovih najlepših delova na istočnoj strani Jezerskog vrha, u šumovitoj livadskoj zaravni. Nadmorska visina, mešanje mediteranske i kontinentalne klime, kao i ekološki očuvana prirodna sredina, omogućavaju rast raznih vrsta lekovitog bilja. Poslednjih godina sve češće na prostorima Ivanovnih korita borave botaničari i dobri poznavaoci biljaka, koji često beru razne lekovite i mirisne trave poput kantariona, majčine dušice, pelina, vrijesa, jagorčevine…
Osnivanje Cetinja je bilo uslovljeno istorijskim, političkim i privrednim uslovima u 15. veku. Osvajački ratovi koje su vodili Turci su primorali Ivana Crnojevića, vladara srednjovekovne Zete u to vreme, da 1475. godine prebaci glavni grad svoje države iz utvrđenog grada Žabljaka u nepristupačne krajeve Oboda, te ubrzo u podnožje planine Lovćen. 1482. godine su u cetinjskom polju izgrađeni vladičanski dvor i manastir, kada je osnovan glavni grad pod imenom Cetinje. Ime je Cetinje dobilo po prekrasnoj, krivudavoj reci Cetini koja protiče kroz grad. Cetinjski manastir je sagrađen 1701. godine. Turci su ga više puta rušili, ali ga je narod ponovo obnavljao. Novi Cetinjski manastir je postao sedište zetskog mitropolita, čime je Cetinje pretvoreno ne samo u centar svetovnog života, već i u duhovni centar u kome je Đurađ Crnojević, sin Ivana Crnojevića osnovao prvu štampariju južnih Slovena.
Vidan razvoj Cetinja pod vlašću dinastije Crnojevića je prekinut početkom 15. veka. Zapravo Zeta je izgubila svoju nezavisnost 1499. godine, te je jedini slobodan deo države koji se do tada zvao Crna Gora, smanjen na planinsko područje između reke Cetine i Bokokotorskog zaliva. Sledeća dva veka je Cetinje tavorilo, stagniralo i često menjalo upravu Mletaka i Turaka. Stoga je Cetinje u 16. i 17. veku bilo izloženo brojnim izazovima. Tokom ovog istorijskog perioda su uništeni dvor i manastir dinastije Crnojević. Do 16. veka Crna Gora kao država nije postojala pod tim imenom, niti je sadašnja katunska nahija bila naseljena, izuzev Cetinja i nekoliko mesta, već je kroz istoriju bila sastavni deo starih srpskih zemalja Prevale – Duklje ili Zete. Prevala je prozvana Dukljom po imenu rimskog cara Dioklecijana iz 3. veka. Takođe postoji stav da je ova oblast prozvana po imenu reke Zete, koja teče kroz sadašnje Bjelopavliće ili Prevalu, kao najstarije geografsko ime te pokrajine za koju istorija zna.
Tek krajem 17. veka, 1697. godine je, tokom vladavine dinastije Petrović i njenog osnivača Danila Petrovića, u Cetinju ponovo počeo blagorodan život i blagostanje. Vođenje oslobodilačkih ratova i jačanje jedinstva zemlje je zaokupilo Danila i njegove sledbenike koji nisu imali dovoljno vremena da se posvete izgradnji Cetinja. Tek je vladavina Petra II Petrovića Njegoša ostvarila značajan razvoj naselja. 1833. godine je izgrađena nova Njegoševa kraljevska rezidencija, pod imenom Biljarda /Kuća Bilijara/. Cetinje je prošireno gradnjom novih kuća, što je postepeno dovelo do značajne urbanizacije. Petar I je u Crnu Goru uveo nove useve i započeo proces modernizacije zakonodavstva, što je nastavljeno tokom 19. veka.
Nezavisnost Crne Gore je bila priznata 1878. godine odredbama Berlinskog Kongresa, čime Cetinje postaje glavni grad ove evropske države. Brojne savremene lepe građevine Cetinja su odabrane za sedišta stranih konzulata, zahvaljujući novostvorenim diplomatskim odnosima sa brojnim evropskim državama. Zgrade francuskog, ruskog, britanskog, italijanskog i austro-ugarskog konzulata su smatrane među najlepšim zdanjima grada. Cetinje je doživelo veliki procvat tokom vladavine Knjaza Nikole I Petrovića, kada su nastale mnoge zgrade. To su zgrade prvog hotela pod nazivom “Lokanda”, Kneževe palate, Devojačkog Internata i bolnice. Tokom ovog perioda su izgrađene prve stambene kuće u Cetinju. U izveštaju iz 1860. godine se navodi da Cetinje ima 34 domaćinstva.
Crna Gora je proglašena Kraljevinom 1910. godine, što je značajno uticalo na razvoj grada. Tada je sagrađena zgrada Vlade, tadašnji simbol državne moći. Popisom stanovništva iz iste godine je utvrđen veliki napredak i rast Cetinja, najmanjeg glavnog grada na svetu, sa 5895 stanovnika. Između 1878. i 1914. godine je Cetinje u svakom smislu procvetalo. Brojni ugledni intelektualci iz drugih južnoslovenskih centara su ovde živeli, što je doprinelo kulturnom i obrazovnom životu, kao i drugim vidovima napretka. U periodu između dva svetska rata je Cetinje povećalo svoju teritoriju, budući da je bilo centar regiona Zete. Međutim, kada je Skupština Crne Gore donela odluku da administrativni organi treba da budu u Titogradu /ranije i danas Podgorici/, Cetinje je doživelo tešku krizu. Izgradnjom određenih industrijskih postrojenja zapostavljen je razvoj grada, a nemarom prema kulturnim dobrima i turističkim kapacitetima je izgubljena šansa da Cetinje ostvari snažnu osnovu sigurne budućnosti.
Cetinjski manastir, takođe poznat i kao novi cetinjski manastir je najznačajniji manastir Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori. On je sedište Mitropolije crnogorske i primorske, čije ime potiče od Svetog Petra Cetinjskog. Cetinjski Manastir je kao središte od istorijskog i kulturnog značaja, između 1701. i 1704. godine, na mestu nekadašnjeg dvora Ivana Crnojevića, osnovao Knez vladika Danilo I Petrović. U Cetinjskom manastiru se čuva nekoliko vrednih relikvija : ostaci Svetog Petra Cetinjskog, desna ruka Svetog Jovana Krstitelja, ostaci Petra II Petrovića Njegoša i kruna kojom je krunisan srednjovekovni car Srbije – Stefan Uroš IV Dečanski, zadužbinar manastira Visoki Dečani, oktoih štampan u štampariji Crnojevića na Obodu 1493. – pravoslavna liturgijska knjiga po kojoj se vrše nedeljne liturgije tokom crkvene godine. Na Cetinju Narodni muzej Crne Gore, kao složena muzejska ustanova ima nekoliko bogatih kulturno-istorijskih celina : Istorijski muzej Crne Gore, Etnografski muzej Crne gore, Dvor kralja Nikole i Njegošev muzej.
Selo Njeguši, rodno mesto mnogih crnogorskih vladara se nalazi samo 10 km od cetinjskog kraljevskog grada. Selo Njeguši je smešteno ispod planine Lovćen, i poznato je, među mnogim znamenitostima i odlikama, i po proizvodnji brojnih tradicionalnih specijaliteta : pršute, sira, kastradine i kobasica. Njeguška pršuta se tradicionalno proizvodi od kvalitetnog svinjskog mesa, a njen poseban ukus se dobija zahvaljujući izloženosti mešavini morskog i planinskog vazduha i posebnoj vrsti drveta koje lokalni domaćini koriste za sušenje pršute. Posetioci uživaju u probi ovih čuvenih tradicionalnih proizvoda, po kojima je Crna Gora prepoznatljiva.
Uzani i krivudavi serpentinki put vodi sa Cetinja do Kotora i predstavlja jedinstveni graditeljski poduhvat i jednu od izuzetnih turističkih znamenitosti Crne Gore. Selo Špiljare se nalazi između kotorskih zidina i tvrđave Svetog Ivana. Pešački serpentinski put karakteriše surovi ambijent, blizina kotorskih zidina, crkva iz 15. veka i ostaci tradicionalne arhitekture. Špiljari se nalaze na nadmorskoj visini 636 metara, a do njega se stiže starim putem – kanicama koje je napravila Austrougarska monarhija, kako bi povezala zaleđe Crne Gore sa Kotorom, tada u sastavu Austrougarske monarhije. U drevno vreme pa sve do kraja 19. veka je ovaj put – magareća staza bio jedina veza Cetinja sa primorjem i spoljnim svetom, kojim je vršeno snabdevanje osnovnim potrepštinama. Ovim putem su dolazili karavani sa mazgama iz Crne Gore na kotorski pazar u Tabačinu. Starim putem iz Njeguša i ostalih mesta kotorskog zaleđa su Crnogorci donosili drva za ogrev, kožu, loj, sir, pršut, kaštradinu i ostale seoske proizvode. Josip Šilović Slade iz Trogira je na poziv knjaza Nikole došao u Crnu Goru 1877. godine da svojim znanjem i umećem pomogne u razvoju putne infrastukture, kao i u gradnji drugih objekata u Crnoj Gori. Već naredne, 1878., projektovao je i izgradio put od austrijske granice iznad Kotora do Cetinja preko Njeguša. Druga deonica do Kotora, sa poznatih 25 serpentina završena je 1884. godine. Ovaj posebno opasan put dužine 38 km od Cetinja do Kotora je jedan od najpoznatijih u svetu. Najopasniji deo čine serpentine od Cetinja do Kotora u dužini od 8,3 km, sa 16 ogromnih krivina i izuzetno strmim stranama. Duž ovog serpentinskog puta je početna visina 458 metara nadmorske visine, a završetak je na 881 metara. Svojim unutrašnjim betonskim ogradama na jednoj strani i nazubljenim ispupčenim planinama na drugoj, vozila, a posebno autobusi koji se kreću ovim putem moraju da se vraćaju nazad da bi se mimoišla sa drugim vozilom. Na ovom delu serpentiskog puta između Cetinja i Kotora je visinska razlika 423 metara. Pejsaž je veličanstven i neopisivo lep, a pogled na Bokokotorski zaliv sa ovog mesta bukvalno oduševi svakog posmatrača. Čitav Bokokotorski zaliv i njegovo modro-plavo more i grad Kotor zagrljeni spavaju u grudima visokih crnogorskih planina.
Očaravajući Balkan
Zlatna Vizantijska Tura
Tura Srbija i Crna Gora
Nepoznati Balkan
Balkanska tura Srbija – Crna Gora – Bosna i Hercegovina
EX + Albanija tura
