Arheološko nalazište Caričin grad – Iustiniana Prima

Arheološko nalazište “Caričin Grad” – Iustinana Prima – Justinijana Prima, predstavlja ostatke jednog od najznačajnijih antičkih i ranovizantijskih gradova u unutrašnjosti Balkana iz 6. veka. Arheološko nalazište Caričin Grad – Justinijana Prima se nalazi 29 km zapadno od Leskovca, 7 km od Lebana, u blizini malog sela Prekopčelica, na ušću reke Caričine u Svinjaricu. Caričin grad je osnovao car Justinijan I u 6. veku, na mestu autohtone gradine Bederijana. Ovakve tvrdnje potkrepljuju ostaci monumentalne donjogradske bazilike sa autentičnim Justinijanovim monogramom i velika episkopska bazilika na akropoli. Grad je bio crkveno središte celog severnog Ilirika, a u njemu je, pored drugih objekata, otkriveno i deset bazilika.

Caričin Grad je, zahvaljujući svojoj ustanovljenoj crkvenoj i vojnoj arhitekturi, urbanom planiranju, gradnji kuća i velelepnim ostacima materijalne kulture, značio dostignuće ranovizantijske civilizacije koja je počivala na rimsko-grčkoj tradiciji i crkveni, administrativni i vojni centar i episkopsko sediste Ilirske provincije Iustinijane Prime, koji danas predstavlja jedno od najznačajnijih ranovizantijskih arheoloških nalazišta na Balkanu. Po zapisima Prokopija iz 545. godine, car Justinijan je sagradio Justinijanu Primu kao ‘grad koji je vredan metropole čitavog regiona’, koji je postao glavni grad Dardanije, sa brojnim crkvama, magistratskim rezidencijama, odlično snabdevenim pijacama, trgovima, fontanama, ulicama, kupkama i prodavnicama. Osim toga, ovaj veličanstveni grad je odabran za sedište Ilirikuma tj. sedište arhiepiskopije za severnu Iliriju, koga su od sredine 6. veka u znatnoj meri naseljavali Sloveni-Srbi. Nadležnost nove arhiepiskopije Justinijane Prime je pokrivala pet provincija Dačke episkopije, tj. severnog dela prefekture Ilirikuma : Dacia Mediterranea, Dacia Ripensis, Moesia Prima, Dardania i Praevalis i severni deo Episkopije Makedonije sa provincijom Makedonijom Sekundom i konačno deo provincije Panonije Sekunde, sa gradom Basijanom.

Arheološki lokalitet Caričin Grad predstavlja vanredan spomenik antičkog urbanizma i arhitekture, njegova urbanistička postavka, monumentalnost i bogatstvo arhitekture pojedinih građevina i raskošni mozaici svrstavaju ga među istorijski najznačajnija i turistički najprivlačnija arheološka nalazišta srpskog kulturnog nasleđa. Istraživanja Caričinog Grada započeta su davne 1912. godine, a toliko razdoblje jedne delatnosti dobar je povod za osvrt na smisao i ocenu svega što se postiglo, inicirajući pri tom osmišlljavanje novog projekta “Zaštita kulturnog nasleđa i turistička prezentacija arheološkog i istorijskog lokaliteta Caričin Grad”, koji će obeležiti jedan vek arheološkog i istorijskog istraživanja lokaliteta Caričin Grad. Vujadin Ivanišević

Caričin Grad leži na blagim padinama koje se spuštaju od planine Radan ka Leskovačkoj kotlini, na mestu van glavnih putnih tokova, što je jedan od osnovnih razloga što su se tek krajem 19. veka pojavile prve vesti o značajnim ostacima grada izgubljenog u dolini Puste reke, na tromeđi između Bojnika, Medveđe i Lebana. Ruševine Caričinog grada je prvi opisao Mita Rakić 1880. godine u listu «Otadžbina», ali danas ovo značajno naselje u istoriji vizantijskog urbanizma privlači pažnju stručne javnosti i pretpostavlja buduća arheološka istraživanja arheologa iz Srbje i inostranstva. Osamdesetih godina 20. veka su na Caricinom Gradu pod vođstvom Vujadina Ivaniševića, istraživača pri Arheološkom institutu u Beogradu i vođom projekta sprovedena istrazivanja u saradnji francusko-srpskih naucnika usmerene na objedinjavanje, zastitu i objavljivanje nalaza i objekata iz ranijih perioda, koji su objasnili znacaj Caricinog Grada i predstavljaju referentni skup otkrica materijalne kulture palaeo-vizantijske civilizacije u regionu severnog Ilirika.
Najraniji tragovi života ljudi na ovom području potiču iz mlađeg kamenog doba ili neolita, oko 3000. godine pre nove ere. Ostaci kasnoantičkog grada Justiniane Prime Caričinog grada – zadužbine vizantijskog cara Justinijana I, rođenog u obližnjem u selu “Taurisium”, potvrđuju činjenicu da je na ovom mestu u 6. veku n.e. postojao jedan od najvećih i najbogatijih vizantijskih gradova. Carica Teodora, lepa i ambiciozna žena cara Justinijana, koji ju je neizmerno voleo, rođena je u selu Lebane i značajno je uticala na svog mudrog i moćnog muža da izgradi ovako raskošni urbani centar.

Iustiniana Prima – Caričin Grad se, kao utvrđeno urbano naselje sastojala od tri dela : Akropolja – Srednjeg, Donjeg i Gornjeg Grada, na koje se nadovezuje široko podgrađe i spomenici u bližoj i daljoj okolini. Prema urbanističkoj shemi, sa Akropoljem, centralnim trgom i nizom ulica sa porticima, Caričin Grad je predstavljao tip naselja nastalog po uzoru na istočne gradove, dok projektovani blokovi – insulae, kojima su rešeni unutrašnji prostori – svoje nasleđe duguju rimskoj tradiciji. Caričin grad je bio izuzetno bogat mnoštvom vizantijskih palata i bazilika, krstionicom, kriptom, akvaduktom, trgom, ulicama popločanim kamenom i opekom, kućama na sprat bogato ukrašenim mozaicima i freskama, akdvaduktom sa velikom cisternom za vodu, kapijama, termama i drugim objektima, opasanim odbrambenim bedemom sa kulama. Veliki broj građevina Caričinog grada je imao sprat, što potvrđuju nalazi stepeništa. Niži delovi građevina Caričinog grada su građeni suvom tehnikom, od kamena, dok su više spratove činili laki materijali – drvo i glina. Iustiniana Prima – Caričin Grad je bila na vrhuncu slave svega osam decenija, od 535. do 615. godine, prostirući se na površini od 42000 m2. Caričin Grad – Iustiniana Prima je predstavljao administrativni i crkveni centar čitave zapadne Ilirije /tadašnje vizantijske pokrajine, koja je danas centralni Balkan/. Na arheološkom nalazištu Caričin Grad je otkriveno devet vizantijskih bazilika i crkva sa krstinicom, koje su građene opekom, sa podovima ukrašenim mozaicima. Rezidencija pod nazivom “Villa Urbana”, sa trpezarijom i apsidom je delimično istražena. Istraživanja na nalazištu Caričin grad su otkrila kompleks trobrodne bazilike sa transeptom dugim 45 metara u južnom delu Donjeg grada /Urbs Meridionalis/. Ove građevine Caričinog grada predstavljaju najmonumentalnije primere vizantijske arhitekture na Balkanu.

Ubrzo nakon smrti cara Justinijana, Caričin Grad osvajaju brojna slovenska plemena, te je početkom 7. veka n.e. prepušten nestanku i propadanju. Pretpostavlja se da je propadanje Caričinog Grada bilo uslovljeno u prvom redu zapuštanjem vodosnabdevanja, po svoj prilici uništenjem akvadukta i presušivanjem akumulacije na Caričinskoj Reci. Caričin grad – Iustiniana Prima se nalazi 28 km od Leskovca i 8 km severozapadno od Lebana, u podnožju planine Radan, u južnoj Srbiji. Posetioci arheološkog nalazišta Caričin grad – Iustiniana Prima mogu uživati u 3-D rekonstrukciji spomenika i utvrđenja Aropolja, episkopske bazilike, krstionice, „Consignatoriuma”, „vladičanske palate”, lica sa stepeništima i bedemima sa kulama i kapijom, pripremljenim u trodimenzionim modelima – bazilike sa kriptom, krstolike bazilike, principie – sedišta vojnog komandanta garnizona, bazilike, bazilike sa poprečnim brodom i termama izvan zidima. Vizitorski centar “Teodora” ima smeštajni kapacitet od osam soba, od kojih 6 dvokrevetnih i dve trokrevetne. Tehnički opremljena konferencijska sala ima 50 mesta, a restoran prima 60+40 posetilaca. Iustiniana Prima – Caričin Grad se nalazi na pristupnoj listi UNESCO svetskog kulturnog nasleđa. Arheološko nalazište Caričin Grad – Iustiniana Prima je omiljen sadržaj naših kulturnih tura – arheoloških tura koje privlače učesnike tj posetioce posebnog i stručnog interesovanja.

Kosovo i Metohija tura 2

Putevima Rimskih careva Srbije

Nikola Tesla Tura 3