Capidava nalazište
Capidava utvrđeno naselje je turistička znamenitost Dobrudže, u blizini Haršova i Histrije u rumunskom okrugu Konstance, na istočnoj obali istočnog kanala reke Dunav, na uzvišenju sa koga se vidi mesto mogućeg uplovljavanja brodova pri niskom vodostaju. Do utvrđenja Capidava se stiže putem E61 iz Haršova, ili putem Černavoda-Fetešti. Capidava ili Kapidaua, Cappidava, Capidapa, Calidava je bila deo rimske provincije Moesia Inferior (kasnije provincije Scythia Minor), u današnjoj Dobrudži. Capidava se nalazi u istoimenom selu, u oblasti Konstance u Rumuniji. Capidava je naslikana pod nazivom Calidava/Calidaua u Segmentum VIII Tabula Peutingeriana (u periodu od 1. do 4. veka) na rimskom putu između Axiopolisa i Carsiuma. Capidava se pojavljuje naslikana na mapi Notitia Dignitatum imperii roman i nazvana je po starom getskom obliku reči “dava” koji određuje obližnje naselje.
Na osnovu zapisa koji potvrđuju postojanje i značaj utvrđenja Capidava, kao i po nalazima iz predrimskog perioda istorije, neki naučnici pretpostavljaju da je getsko utvrđenje potpuno uništeno pri izgradnji rimskog utvrđenja. Istoričari Suceveanu, Miclea i Florescu takođe pretpostavljaju da je rimsko utvrđenje nazvano po predrimskom starosedelačkom naselju Capidava, smeštenom u blizini buduće rimske tvrđave. Vasile Pârvan, rumunski arheolog i istoričar je geto-dačku tvrđavu Capidavu, na području territorium Capidavense odredio za centar moći i sedište getskog kralja Dapiksa, za koga na osnovu pronađenog natpisa veruje da administrativni oblik Capidava predstavlja drevni dačanski pagus. Brojni istoričari – sledbenici istraživanja arheologa Pârvana veruju da je postojalo predrimsko naselje na području budućeg rimskog utvrđenja. Arheološki nalazi iz 2. veka imaju odlike oba naselja – geto dačkog i rimskog. Široko se istražuje razvoj geto-dačanske države u Transilvaniji sa stanovišta višeslojnog stanovništva Donjeg i Srednjeg Dunava, a proširila se upotreba novih arheoloških otkrića kojima se objašnjavaju ratovi iz perioda 84–89, 101–102. i 105–106-tih. Tumačenje scena i tematike na Trajanovom stubu i spomeniku Adamklišiju ostaju i dalje kontroverzni.
Rimsko carstvo je doseglo područje Dunava 14. godine nove ere, pod vođstvom vojskovođe Aelijusa Kata koji je odbijao napade Dačana i njihovih novih saveznika Sarmata. Rimske vojne trupe su bile raspoređene u Durostorumu, jer je današnja severna Dobrudža bila pod upravom vojnih snaga kralja Sapa, rimskog saveznika, potpomognuta trupama koje je vodio komandant priobalja – Praefectus orae maritimae. U pripremama za dačke ratove je car Trajan sagradio utvrđenja Troesmis u kome su raspoređene V legija Macedonica i XI Legio Claudia u logoru Durostorum, kao i utvrđenje u Capidavi, u kome su verovatno raspoređene I kohorte Ubiorum. Starosedelački centar u Capidava se razvio zahvaljujući kasnijem prisustvu rimske vojske. U vreme vlasti cara Hadrijana, a i ranije, tokom vladavine Trajana, rimski seljaci su već bili naseljeni u posebnim selima, u takozvanim rimskim vilama ili vicus-ima. Odvojeni od njih, Bessi, doseljenici iz južne Trakije su takođe naseljavali posebna sela. Stanovništvo ovog područja – pagusa je obuhvatalo Dačane, Bese i rimske građane. Utvrđenje Capidava je dimenzija 105 metara x 127 metara, sa zidovima debljine 2 metra i visine 6 metara. Izgleda da je četvrtasta tvrđava Capidava ovih dimenzija bila jedna karika u nizu odbrambenih utvrđenja koji su činili Carsium, Cius, Troesmis, Noviodunum, Aegyssus.
Tvrđava Capidava je nastavila svoju ulogu rečne odbrane, verovatno bez mnogo upada, osim promene vojnih snaga, posle 243. godine, kada su kohorte I Ubiorum zamenjene kohortama I Germanorum civium romanorum, koje su ovde boravile do kraja 3. veka. Utvrđeno naselje Capidava je imalo veliki značaj u rimskom odbrambenom sistemu vojnih logora, budući da ga je početkom 2. veka osnovao imperator Trajan, u okviru mera organizacije dunavskog limesa. Položaj Capidava je veoma pogodan ovoj vrsti građevine, jer omogućava posmatranje velikog prostora – velika stena se od podnožja uzvišenja spušta od severoistoka prema reci Dunav. Ovo ispupčenje je imalo stratešku prednost, jer prirodni šanac kreće od Dunava, okružuje ga sa severoistične strane, skoro do istočnog kraja utvrđenog naselja. Štaviše, oblik stene je odredio oblik i položaj vojnog logora. U tvrđavi Capidavi su bile smeštene sledeće kohorte legionara – Legio XI Claudia, Legio I Italica, Legio II Herculia, Cohors I Germanorum and Cohors I Ubiorum.
Uvrđenje Capidava su uništili Goti u 3. veku, ali je obnovljeno narednog veka, kada postaje eposkopsko sedište. Izvori od 4. do 6. veka navode podatke o konjici – Cuneus equitum Solensium, kao i o equites scutarii i vexillatio Capidavensium. Trvđava Capidava je napuštena oko 559. godine u napadu Kutrigura. Posle zvaničnog konačnog povlačenja Istočnog rimskog carstva iz Dobrudže oko 600. godine, grad su u 10. veku obnovili Vizantinci i naselili ga lokalnim stanovništvom. Naselje Capidava je konačno napušteno i opustelo posle požara 1036. godine koji su izazvali Pečenjezi. U proleće 1036. godine je u napadu Pečenjega uništen veliki deo ovog regiona, posle čega oni uspostavljaju neku vrstu prevlasti do 1059. godine, kada vizantijski vladar Jovan I Komnen ponovo osvaja područje Dobrudže. Ostaci tvrđave Capidava su bili poznati kroz istoriju kao tursko selo i vojna postava iz 18. veka, pod nazivom Kale-koy, što znači “selo utvrđenog naselja”. Prva naučna ispitivanja Dobrudže, krajem 19. i početkom 20. veka su vodili Mihai Ionescu-Dobrogeanu i arheolog Grigore Tocilescu koji opisuju utvrđenje i sakupljaju nalaze iz čitavog područja. U arheološkom istraživanja pre Prvog svetskog rata je Vasile Pârvan opisao tvrđavu i zamolio Pamfil Polonic da uradi detaljan plan ruševina. Odmah posle rata je Pârvan nameravao da izvrši veliki projekat arheološkog istraživanja Dobrudže koji bi uključio učešće u istraživanjima njegovih studenata iz Bukurešta i Jasija. Od 1924. godine i tokom 1926. i 1927. su sprovedena arheološka iskopavanja pod vođstvom saradnika Vasilea Parvana, Grigore Florescu, kasnije predavaču na Fakultetu za književnost Univerziteta u Bukureštu. Grigore Florescu je vodio istraživanja na utvrđenju Capidava do 1960. godine, kada ga je na arheološkom nalazištu Drobeta zadesila smrt. Do 1954. godine je radio samostalno, uz povremenu pomoć studenata. Od 1949. do 1954. godine su istraživanja na tvrđavi Capidava i drugim nalazištima bila prekinuta.
Najznačajniji spomenici i nalazi pronađeni u tvrđavi Capidava obuhvataju epigrafske nalaze i skulpture, kao i keramiku – posude, amfore, keramičke ćupove, kamen, lampe, novac. Novac datira iz vremena vladavine Jovana I Cimiskije, Vasilija II, Konstantina VIII i Teodore. Među skoro 50 epigrafskih spomenika je otkriveno 25 pogrebnih stela, oltara, sa svečanim ili jednostavnim natpisima. Spomenici skulpture na utvrđenju Capidava obuhvataju oko 15 nalaza stubova kapitala, sa motivima drške, zmije i orla. 1969. je u drevnom geto-dačkom naselju Capidava – vremenom pretvorenom u rimsko utvrđenje, otkriven vrč za vodu lokalne proizvodnje i rimsko-vizantijskog stila koji su zbog znaka grčkog krsta naučnici nazvali Petre, što je uobičajen naziv u dolini Dunava koji su koristili Rimljani i neki rimski istoričari.
Posetioci nalazišta Capidava danas mogu da razgledaju dobro očuvane zidine utvrđenog naselja sa kapijom i kulom, put koji vodi do temelja tvrđave, u obliku potkovice. U južnom delu utvrđenog naselja, dužinom oko njegove trećine se pružaju temelji odbrambenih zidina i kasnije utvrđenje, kao i put sa šancem koji ga okružuje. U ovom delu utvrđenog naselja Capidava se nalaze ostaci nekoliko građevina sagrađenih oko trga, utvđenih tremovama, kao i prilazna staza i kanali za vodovod i kanalizaciju.
