Blagaj – Reka Buna
Region Blagaja odlikuje bogato kulturno i istorijsko nasleđe i raznovrsnost i bogatstvo tekućih i podzemnih voda. Izvor reke Bune je jedan od najvećih i najlepših izvora u Evropi i verovatno najbolji primer podzemne kraške reke – kraškog vrela. Reka Buna ističe iz pećine ispod stene visoke 200 metara i samostalno stvara jedinstvenu, tamno-modru-smaragdno zelenu reku, koja teče još oko 9 km prema zapadu i uliva se u Neretvu u blizini sela Bune.
Na području oko današnjeg blagajskog Stjepan grada su pronađeni brojni ostaci iz praistorijskog, ilirskog, rimskog, vizantijskog i srednjovekovnog perioda, a Konstantin Porfirogenit pominje Bonu u svojim zapisima kao deo Zahumlja – Bona je slovenski naziv za srednjovekovni grad na mestu današnjeg Blagaja, potekao od latinskog naziva Bona. Osnovni doprinos razvoju područja današnjeg Blagaja je bio blizina glavnih trgovačkih puteva koji su povezivali Jadransko more sa zaleđem Bosne dolinom Neretve /”via Narenti”/. Via Nerenti je glavni drum koji je spajao Bosnu sa Jadranskim morem i posle reke Drine veoma važan pravac kojim se kretala bosanska spoljna trgovina. Put je vodio od Dubrovnika, morem ili kopnom preko Stona do ušća Neretve. Odatle su karavani kretali iz Drijeva putem koji je vodio levom obalom Neretve do Bišća pod gradom Blagajom, pa preko Konjica i Ivan planine dalje u Bosnu, a zatim preko Visokog i Sutjeske do Olova. Burni istorijski i politički događaji, posebno posle 10. veka, nisu značajno uticali na privredni rast grada, osim povremenih napada na zidinegrada. U svojoj ranoj srednjovekovnoj istoriji, Hercegovina /Hum/ je bila deo kulturnog i političkog sveta srpskih župa i kneževina, zajedno sa Zetom /Crna Gora/ i Raškom /jugozapadna Srbija/. Veći deo hercegovačkog feudalnog plemstva bio je u 14. i 15. veku pravoslavne vere, a verovatno je tako bilo i sa samim stanovništvom. Zahumski Knez Miroslav je imao svoj dvor u Blagaju krajem 12. veka, tokom vladavine Stefana Nemanje, kada je je ovde sagrađena crkva posvećena Svetom Damjanu i Kozmi. U 14. veku, tokom vladavine bosanskog Bana Stjepana II Kotromanića, Hum postaje deo Bosanske države. Tokom 15. veka su Sandalj Hranić Kosača i njegov nećak Stefan Vukčić Kosača vladali područjem Huma i Blagaja, sve do dolaska Osmanlija 1466. godine. Stjepan grad je bio rezidencijalno mesto bosanskih vladara, odnosno od 1404. godine posed velikog vojvode Sandalja Hranića, njegovog sinovca hercega Stjepana Vukčića Kosače, kao i hercegovog sina Vladislava. U ruke Osmanlija Stjepan grad prelazi 1466. godine, a turska posada u njemu boravi sve do 1835. godine. Pod nadzorom Zavoda za zaštitu spomenika je završena druga faza konzervacije zidova bedema Starog grada Blagaja, tvrđave Stjepan grada – nakon završene druge kampanje arheoloških istraživanja.
Istorijski grad Stari Blagaj sa tvrdavom /Šćepan-grad ili Stjepan grad/, koji se nalazi na visokom, nepristupačnom uzvišenju iznad utvrđenog Blagaja je u 12. veku bio sedište humskog kneza Miroslava, brata Stefana Nemanje koji je u gradu sazidao crkvu posvećenu cudotvorcima Svetim Kozmi i Damjanu. Posle Nemanjića su gradom Blagajem u 14. veku upravljale zahumsko-hercegovačke vojvode plemenitog srpskog roda Kosača i Kotromanića – Sandalj Hranić Kosača /1370-1435./, plemić Stjepan Vukčić Kosača /1435-1465/, a ovde je bilo rodno mesto bosanske kraljice Katarine Kosače-Kotromanić. Stjepan grad je nastao na ostacima rimskog naselja Bona. Ovaj hercegov grad je zapravo bio gradska palata i jedan od najvažnijih gradova u zemlji Kosača, osiguran snažnim bedemima sa nazubljenim vrhovima koji su i danas vidljivi. U narodu je poznat kao Stjepan-grad ili Šćepan-grad po hercegu Stefanu, tj hercegu Svetog Save. 1465. grad Blagaj osvajaju Turci.
Hodočašća se odnose na sve religije, oni su važan deo svake religije, održala su se u svim vremenima, državama i religijama, što znači da su takođe postojali pre pojave biblijskih religija judaizma, hrišćanstva i islama. Simbolički se u svim religioznim pojavama mesta hodočašća najsnažnije povezuju ili susreću sa božanskim – kroz molitvu ili liturgijsku muziku ili kroz žrtvovanje. Tekija u Blagaju je bila najveće dovište – mesto molitve u Bosni i Hercegovini, naziva koji potiče od reči “dova” što znači molitva.
Turski sultan je, očekivano, bio oduševljen rekom Bunom, te je naredio da se u neposrednoj blizini njenog stenovitog izvora, oko 1470. godine, planira izgradnja tekije. Tekija /islamski Sufi manastir/ iz 16. veka je izgrađena za potrebe derviškog kulta i okupljanje i molitvu Sufi – derviš bratstva, te je služila kao konačiste za derviše – Sufi putnike. Tekija je prvi put obnovljena 1851. godine po nalogu šeika Ačik paše. Do tada je tekija bila skromne infrastrukture i u vrlo pogoršanom stanju. Obnovio ju je Omar paša Latas, od kada je pripadala Kadiri – Sufi redu. Orijentalna arhitektura derviške tekije u Blagaju privlači svojom belinom dvostruke fasade, spratom i proširenom sobom koja liči na balkon, čiji obrisi se prekrasno odražavaju na površini tamno zelene reke Bune. Tekija u Blagaju iznad izvora Bune je još uvek jedno od najtajanstvenijih mesta u Bosni i Hercegovini, jer je derviško – Sufi bratstvo najpoznatije po svom asketizmu, kao i po tome što propoveda jednu od najmističnijih dimenzija islama. Derviška tekija na Buni u Blagaju je otvorena za posetioce tokom čitave godine i u njenoj predivnoj bašti, sa veličanstvenim pogledom na izvor Bune se služe osvežavajuća pića, čaj i turska kafa.
Region Bune u Blagaju je poznat po raznovrsnoj i bogatoj flori i nekolicini endemskih vrsta. Na nižim nadmorskim visinama su zimzelene i listopadne biljke, dok je na višim nadmorskim visinama proređena šuma. Plodno zemljište oko Blagaja je pogodno za poljoprivredu, tipičnu za mediteransku klimu. Blagaj je nekadašnja kasaba udaljena oko 12 km jugoistočno od Mostara.
Putevima Titovih partizana
Balkanska tura Srbija – Crna Gora – Bosna i Hercegovina
