Bitola – Bitolj Makedonija
Bitola – Bitolj je prostrani i drevni grad na jugu velike makedonske plodne ravnice Pelagonije, u jugozapadnoj Makedoniji, oko 14 kilometara od makedonske granice sa Grčkom, na putu koji predstavlja značajnu raskrsnicu između Jadranskog i Egejskog mora i Centralne Evrope. Bitola – Bitolj je grad koji je u prošlosti nosio naziv Monastir ili Manastir ili grad konzula i danas je prilično dobro sačuvao svoj duh i šarm...
Bitola – Bitolj je osnovana u vreme vladavine makedonskog kralja Samuila, a nalazi se i na nekadašnjem rimskom trgovačkom putu Via Ignatia – Ignjatijevom putu koji je povezivao Solun sa jadranskom obalom. Naziv grada Bitole – Bitolja potiče od slovenske reči obitelj, po mnoštvu crkava i manastira ovog područja. Grad Bitola je poznat i kao grad konzula, jer je u njemu počasne konzule imalo sedam zemalja .
Bitola je u 9-10. veka bila pod vlašću bugarskog cara Samuila, ali je vizantijski car Vasilije 1015. godine ponovo osvojio ovaj značajni grad, nastao u blizini drevne Herakleje. Današnji grad Bitola se 1019. godine u vizantijskim analima cara Vasilija II pominje kao episkopki centar – vladičansko središte. Na području Bitole su se 1040. i 1072. godine odigrala dva značajna ustanka protiv vizantijske vlasti. Kada je krajem 11. veka obnovljena bugarska država – osnivanjem Drugog Bugarskog carstva, tokom vladavine Cara Kalojana, Bitola je potpala pod bugarsku upravu. Krajem 13. veka Bitolu ponovo osvaja Vizantijsko Carstvo, ali je postala deo Srbije u prvoj polovini 14. veka, posle osvajanja Cara Dušana. Od 1382. do 1912. godine je grad Monastir – Manastir bio deo Otomanskog Carstva. Žestoke bitke su vođene u blizini grada tokom dolaska turskih osvajača. Tokom turske vladavine, Bitola – Bitolj je bio značajan trgovački i administrativni centar i središte turskog sandžaka, sa razvijenom trgovinom vune, pšenice, voska i kože. Posle turskog osvajanja Makedonije je deo starosedelačkog pravoslavno-svetosavskog srpskog stanovništva prihvatio islam radi zaštite života, poseda i vlasništva, a njihovi potomci su danas prorokovi sledbenici.
Tokom Balkanskih ratova okončanih potpisivanjem Mira u Bukureštu 1913. godine, područje Makedonije je podeljeno na tri dela između Grčke, Srbije i Bugarske. Bitola je pripala Bugarskoj, po vojnom sporazumu postignutom pre rata između Bugarske i Srbije. Međutim, srpska vojska je ušla u grad i odbila da ga preda Bugarima. 19. novembra 1912. godine su 17. puk Drinske divizije, ruski dobrovoljci i Kozaci ispunili vojnički zavet i umarširali u Bitolj, čime je završena Bitoljska bitka. Prethodno su sa 5. pukom, ostalim jedinicama Drinske divizije srpske vojske, pobedom u Kumanovsksoj bici oslobodili Staru Srbiju – Kosovo i Metohiju od turske okupacije i posle više vekova ispunili Kosovski zavet.
Tokom Prvog Svetskog rata je Bitola bila pod upravom francuskih, ruskih, italijanskih snaga i pod komandom francuskog generala Morisa Sarraila. Sve do kapitulacije Bugarske, krajem leta 1918. godine, Bitola je predstavljala zapravo prvu liniju odbrane i gotovo svakodnevno oko 2 godine bombardovana od Bugara iz vazduha i sa zemlje, te su njeni branioci pretrpeli teške gubitke i orgomna materijalna razaranja. Tokom Prvog svetskog rata je Bitola bila pod upravom Centralnih sila i saveznika. Centralne sile tj Savez Centralnih sila su od 1914. činile Austrougarska, Nemačka i Turska, a 1915. godine se Savezu priključila i Bugarska. Centralni savez je bio jedan od dva glavna vojna saveza tokom Prvog svetskog rata i borio se protiv Antante, do jeseni 1918. godine, kada se raspao. Od jeseni 1915. do jeseni 1918. godine je kroz grad prošlo mnogo različitih vojnih jedinica – bugarskih, nemačkih, francuskih, srpskih, ruskih, italijanskih, koje nisu uvek bile dobronamernog ponašanja prema lokalnom stanovništvu. Ima mnogo svedočanstava i tužbi na plačku imovine, posebno u periodima kada nije bilo vojnih akcija. Tokom čitavog ratnog perioda je vladala užasna glad i nestašica hrane, brašna, soli, petroleja, pirinča i drugih namirnica. U jesen 1914. godine je Bitolj bio pretvoren u jedan od najvećih sanitetskih vojnih centara za srpsku vojsku. Grad Bitola je služio kao utočište ranjenih vojnika srpske armije i u periodu od sredine septembra do kraja decembra 1914. godine je u Bitolj stiglo 4.116 ranjenih vojnika, od kojih najveći deo (3.316) preko Soluna, a ostalih 800 je prispelo preko Niša i Skoplja. Svi oni su bili smešteni u Vojnoj bolnici i po odeljenjima u gradu.
“Srpsko vojno groblje u Bitolju se nalazi u južnom delu grada, pri ulazu u grad – Bukovsko groblje. Za vreme rata je u Bitoljskoj bolnici preminulo oko 3200 srpskih vojnika i oficira, a na groblju su sahranjeni 1321 vojnika iz Balkanskih ratova i Velikog rata, 1912 – 1918. Veliki broj vojnika je poginuo u borbama na Kajmakčalanu, 1916. godine. Kosti palih borava su prenete u zajedničko groblje na mestu spomenika. Pored masovnog groblja su pokopani i srpski vojnici. Srpsko groblje u Bitolju je delimično obnovljeno 1998. godine i ima čuvara”. Izvor: Spona – Srpski kulturno informativni centar Danas je na srpskom vojničkom groblju u Bitolju, smeštenom u blizini arheološkog lokaliteta Herakleja, postavljen 1321 krst u slavu borcima stradalim tokom Prvog balkanskog rata i Prvog svetskog rata. Na metalnim krstovima sa trobojkom u alejama nema imena ni jednog ratnika, već je utisnut samo broj…..
“Srpsko vojnik je nepobediv. Ne možemo ništa protiv Srba. Srpski seljak je bez poroka, nežan i velikodušan. Srpski vojnik stalno odnosi pobedu, zato što je finiji, inteligentniji, disciplinovan i visokog morala.“ Džavid Paša, turski zapovednik Bitolja, u telegramu upućenom u Carigrad.
Solunski front je probijen 15. septembra 1918. Bugarska je kapitulirala 29. septembra 1918. godine, a Otomanska imperija je kapitulirala 30. oktobra 1918. Austrougarska je kapitulirala 31. oktobra 1918., a Nemačka 11. decembra 1918. 19. novembra 1916. godine su srpske jedinice, posle pobede u Kajmakcalanskoj bitci – Bitci na Kajmakčalanu, oslobodile Bitolj od Bugara, što je bio prvi oslobođen komad otadžbine u Prvom svetskom ratu. Srpska vojska je na proleće 1916. godine prebačena na Solunski front, dužine nekoliko stotina kilometara, posle oporavka na Krfu od jezivih i pogubnih posledica Albanske golgote. Već 1916. godine je srpska vojska osvojila vrh Kajmalčalan na planini Nidže, posle ogromnih žrtava i žestokih borbi prsa u prsa sa Bugarima. Pravi završetak Prvog svetskog rata bio je 28. juna 1919. godine, kada je potpisan Versajski mirovni ugovor. Posle vojnog poraza u Prvom svetskom ratu, 1918. godine, Austrougarska je rasformirana, a na njenoj teritoriji je formirano nekoliko država naslednica: Austrija, Mađarska, Čehoslovačka, Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca i Poljska, a delovi su pripojeni Italiji i Rumuniji.
Po završetku Prvog Svetskog rata 1918. godine je Bitola bila deo Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, koje je kasnije nazvano Kraljevinom Jugoslavijom. Tokom Drugog svetskog rata (1941–1945) su Nemci i kasnije Bugari imali upravu u gradu Bitolju. Ali, kada su septembra 1944. godine Bugari promenili stranu i povukli se iz Jugoslavije, grad Bitolj su oslobodile partizanske makedonske snage, koje su podržavale Tita. 4. novembra je 7. Makedonska Oslobodilačka brigada pobedonosno ušla u Bitolj. Po završetku rata je prvi put u modernoj istoriji osnovana makedonska država, koja je bila sastavni deo Jugoslavije.
Bitola je prekrasno lep grad koji još uvek nosi obeležja prošlovekovnog ugleda i značaja, kada je bio centar diplomatije Otomanske Imperije. Bitola je bila sedište 12 diplomatskih konzulata posle Berlinskog Kongresa 1878. godine, te je Balkanskim ratovima 1913. godine okončana viševekovna otomanska vladavina, kada postaje deo Kraljevine Jugoslavije i kasnije sastavni deo – republika u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji.
U starom delu grada Bitole je bazaar i dobro očuvani primeri gradske arhitekture, a takođe i najbolji primer starovremenog običaja kafenisanja. Glavna ulica Bitole – čuveni Širok Sokak – nekadašnja ulica Petra Prvog Karađorđevića dominira gradom svojom lepotom i posebnom mešavinom monumentalnih gradskih živopisnih građevina, orijentalne i zapadno-evropske arhitekture i predstavlja najpoznatije mesto susreta lokalnih stanovnika i brojnih posetilaca. Bitola i okolina su veoma bogati kulturnim i istorijskim spomenicima koji svedoče o značajnoj kulturnoj i duhovnoj aktivnosti : Sahat kula, Bezistan /pokrivena orijentalna pijaca-bazaar/, Isak Chelebi džamija, Ieni džamija /danas Umetnička galerija/, Sinagoga, Crkva Svetog Dimitrija, stara čarsija – Bazaar, zatvor-kula, Crkva Svete Bogorodice…, kao i čuvena orijentalna poslatica – lokum, koji se proizvodi po tradicionalnom receptu i tehnologiji ! Bitola ima nadimak “grad konzula”, zahvaljujući brojnim živopisnim konzulatima i drugi je po veličini grad u Makedoniji, sa oko 100000 stanovnika.
HERAKLEJA LINKESTIS
Poznata po svojim divnim mozaicima, antičkom pozoristu i rimskim termama, Herakleja Linkestis je najbolje očuvan grad drevne Makedonije, prepoznatljiv i u današnjoj državi. Veruje se da je Herakleju osnovao Filip Makedonski u 4. veku p.n.e. na karavanskom putu Via Egnatia u plodnoj Pelagoniji, koja je omogućavala prosperitet grada. Herakleja je postala jedna od najvažnijih stanica na ovom trgovačkom putu, da bi je osvojili Rimljani dva veka kasnije /168. godine p.n.e/. Od 4. do 6. veka n.e. Herakleja je bila episkopsko sedište.
Prva istraživanja u Herkaleji su obavljena pre Prvog Svetskog rata, koja su od tada pokazala neprocenjive kulturno-istorijske vrednosti i značaj ovog antičkog grada – prekrasne rimske terme, episkopska crkva, velika trobrodna bazilika sa krstionicom, divna statua Herkula, kovani novac brojnih vladara, među kojima je i Aleksandar Veliki, jevrejski hram, stubište i rimsko pozorište, svi sa fantastičnim podnim mozaicima. Arhitektonski nalazi i veliki broj pokretnih nalaza od oko 2300 utvrđenih predmeta svedoče o postojanju stalnog naselja i života u ovom drevnom makedonskom gradu, u periodu od 4. veka p.n.e. do 11. veka n.e. Mozaici u arheološkom nalazištu Herakleji spadaju ne samo u Makedoniji, već među najbolje sačuvana i po umetničkoj vrednosti najdragocenija dela antičkog perioda. Mnogi od arheoloških nalaza i delova Herakleje su u odličnom stanju i danas se koriste za letnje koncerte i pozorišne predstave. Arheološko nalazište Herakleja se nalazi na udaljenosti od 2,5 km od centra Bitole i tokom čitave godine privlači pažnju posetilaca iz Makedonije i inostranstva.
