Banja Luka Bosna i Hercegovina
Banja Luka je prekrasan grad na obalama Vrbasa, drugi po veličini grad Bosne i Hercegovine, okružen zatalasanim zelenim brežuljcima severozapadne Bosne i Hercegovine. Banja Luka je glavni grad Republike Srpske /jedan od dva entiteta u Bosni i Hercegovini/ sa oko 250.000 stanovnika, privredni, finansijski, kulturni i turistički centar Republike Srpske.
Smeštena u kotlini, na nadmorskoj visini od 164 metara, na području u kome se Dinarski venci sa juga spuštaju prema Panonskoj niziji na severu, Banja Luka ima umereno kontinentalnu klimu, sa najznačajnijim klimatskim uticajem iz Panonske nizije. Reka Vrbas je sa svojom modro-zelenom bojom i pejzažima, koje stvara na toku od Zec planine kroz vapnenačke stene do reke Save, jedna od najlepših reka u Bosni i Hercegovini. Naročitu lepotu Vrbasu daju njegove pritoke Pliva, Ugar, Krupa, Rekavica, Švrakava, Suturlija i Vrbanja. Probivši svoj put kroz stene od Jajca do Banjaluke, Vrbas je stvorio fantastičan kanjon u kome se nalazi niz prirodnih retkosti. Brzaci, slapovi, bukovi, plaže, okolne stene i bogatstvo biljnog i životinjskog sveta čine ovaj predeo jedinstvenim, a takođe i veoma pogodnim za brojne sportove na vodi – kajak-kanu sport na divljim vodama, rafting i mušičarenje, kao i vožnja čamca dajaka, koji je nazvan po motki kojom se gura. Kanjon Vrbasa je 1955. zaštićen kao rezervat prirodnih predela. Smešten je između Jajca, na jugu i Banja Luke na severu. Kanjon Vrbasa zapravo čine dva manja kanjona: kanjon Podmilačje i kanjon Tijesno. Rijeka Vrbas je stvorila kanjon u kome su se pod posebnim uslovima kakvi vladaju u kanjonskom ekosistemu razvile brojne endemske i reliktne biljne i životinjske vrste. Kanjon je idealan za različite avanturističke sportove poput kajaka, kanua, raftinga, alpinizma i ostalih. Kanjon se u dužini od 31 kilometar koristi za vodene avanturističke sportove. Kanjon Tijesno na Krupi na Vrbasu nalazi se samo 12 kilometara od centra Banja Luke. Odlikuje se čistom vodom II kategorije, bogatim i raznolikim biljnim i životinjskim svetom i kulturno-istorijskim spomenicima. Od izgrađenih kapaciteta posebno je potrebno istaknuti infrastrukturu koja omogućuje noćni rafting, jer osvetljena rafting staza predstavlja svetski raritet.
U plodnoj dolini Vrbasa su se od praistorije naseljavala ilirska plemena. Banja Luka je nastala tokom rimske vladavine, gradnjom prvih utvrdenja u ovom regionu, radi snabdevanja i zaštite značajnih trgovačkih puteva koji su ovuda prolazili, a najvažniji put je vodio od Splita /Salone/ do Gradiške /Servitiuma/. Na tlu Banja Luke je od 1. do 3. veka postojao rimski vojni logor, u kome se razvilo trgovište i proizvođački centar, pored koga su prolazili magistralni putevi. Rimljani su koristili izdašne lekovite izvore oko Banja Luke – Gornji Šeher /današnje Srpske Toplice/, Slatina i Laktaši. Posle propasti Rimskog Carstva, ovde se u 6. i 7. veku naseljavaju slovenska plemena. Slovensko utvrđeno gradinsko naselje iz perioda od 9. do 12. veka otkriveno je istraživanjem Kaštela u Banja Luci. U srednjem veku oko Vrbasa nastaje veći broj utvrđenja.
Po dolasku Turaka u Bosnu i Banja Luka doživljava istu tešku sudbinu, kada su je Turci 1582. godine spalili, da bi se kasnije naselje razvilo u grad orijentalnog tipa, te Banja Luka postaje središte prostranog Bosanskog pašaluka. U to doba su izgrađeni brojni spomenici islamske kulture i javni objekti, među kojima su Ferhadija džamija, sahat kula, mlinovi, mostovi, kao i karavan-saraj, hambari za žito, nova čaršija sa oko 200 zanatskih i trgovačkih dućana… Gazi Ferhad Paša Sokolović, rođak vezira Mehmed Paše Sokolovića je bio utemeljivač Banja Luke, koja je u to doba nosila naziv Donji Šeher. Ferhadija džamija u Banja Luci je sagrađena 1579. godine u stilu arhitektonske škole poznatog turskog arhitekte Mimara Sinana i bila je jedan je od najvrednijih kulturno-istorijskih spomenika orijentalne kulture u Bosni i Hercegovini. Ferhadija je srušena 1993. tokom građanskog rata u Bosni i Hercegovini, a njena obnova, po identičnom projektu je trajala od 2006. do 2015. godine. U široj regiji Banja Luke se tokom 16. i 17. veka osnivaju pravoslavni manastiri, izuzetne lepote i vrednosti, koji su svedoci srpskog srednjovekovnog graditeljstva. Manastir Gomionica u Zmijanju je sagrađen u stilu Raške škole, po predanju ktitorstvom Zmijanjskog kneza Obrada. Manastir Moštanica, na tromeđi Banje Luke, Prijedora i Kozare je sagrađena 1562. godine u moravskom arhitektonskom stilu. Manastir Liplje se nalazi na obroncima Borja planine, u blizini Maslovara. Sagrađen je krajem 15. veka i početkom 16. veka, sa izraženim elementima raške škole.
Posle kratkog upada austrijskih snaga 1688. godine u grad je gradsko jezgro Šeher potpuno spaljeno. Pustošenja Banja Luke su nastavljena brojnim vojnim okršajima, požarima i kugom, koja je harala gradom krajem 18. veka. Posle Berlinskog Kongresa 1878. godine, Banja Luka, pod protektoratom Austro-ugarske, postaje značajan zanatski i industrijski centar. Banja Luka u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca doživljava pravi procvat, kada su izgrađene škole, putevi, mostovi, fabrike, administrativne zgrade, pozorište, hotel… Najteže razaranje posle Drugog svetskog rata, Banja Luka doživljava u katastrofalnom zemljotresu 1969. godine, nakon čega je obnovom dobila skoro sasvim novo lice. Tokom poslednjeg građanskog rata, Banja Luka nije bila pod direktnim ratnim udarima i razaranjima, ali je njena struktura stanovništva znatno izmenjena i sastoji se od većinskog srpskog stanovnistva, među kojima su i stanovnici srpske nacionalnosti, izbegli iz drugih krajeva Bosne i Hercegovine i mali procenat povratnika bosanske i hrvatske nacionalnosti.
Banja Luka pripada srednjoevropskoj vremenskoj zoni (GMT +1). Prosečna godišnja temperatura Banja Luke dostiže 10,7°C, prosečna temperatura u januaru iznosi 0,8ºC, dok je prosečna temperatura u julu 21,3ºC. Zahvaljujući brojnim zelenim površinama – parkovima i drvoredima, Banja Luka je takođe poznata i kao “zeleni grad”. Osim toga, nazivaju je i gradom mladih, sporta i kulture. Banja Luka je poznata po lepim devojkama, banjolučkom ćevapu, “nektar” pivu, siru “trapistu” i specifičnom dajak čamcu.
Banski Dvor u centru grada je jedan od najpoznatijih kulturoloških simbola Banja Luke. Zgrada kulturnog centra je građevina 30-tih godina 20. veka i jedna je od retkih očuvanih zdanja, uprkos prirodnim nepogodama i ratnim dejstvima. Danas kulturni centar Banja Luke ima koncertnu dvoranu, nekoliko izlagačkih sala i posebnu salu za akademske aktivnosti. Brojni javni kulturni događaji se ovde održavaju.
Arhitektonska znamenitost Banja Luke je jedinstveno lepa Pravoslavna crkva u centru grada, na lepo uređenom trgu, punom zelenila i cveća. Pravoslavna crkva u Banja Luci je sagrađena u klasičnom pravoslavnom stilu 20-tih godina 20. veka. Prilično je oštećena tokom Drugog svetskog rata i nedovano potpuno obnovljena. Unutrašnje uređenje crkve je jedinstveno sprovedeno, korišćenjem pozlaćenih elemenata, a spoljašnjost je takođe veličanstvena.
Muzej Republike Srpske u Banja Luci obuhvata bogate zbirke lokalne istorije i nasleđa, uključujući odsek za arheologiju, odsek za istoriju, odsek za etnologiju i etnografiju, odsek za istoriju umetnosti i prirodnjački odsek. Fond Muzeja Republike Srpske ima ukupno 106.364 predmeta i eksponata i bibliotečki fond od oko 14.300 knjiga, kojima posetioce upoznaje sa razdobljima od daleke prošlosti do kraja Drugog svetskog rata, uključujući grafičke prikaze stradanja bosanskih Srba u ustaškim koncentracionim logorima tokom Drugog svetskog rata. Posebno je zanimljiva zbirka Zmijanjski vez koja obuhvata radove udruženja koja u 21. veku izrađuju Zmijanjski vez, upisan u UNESCO listu kulturnog nasleđa.
Znamenitosti : Kaštel sa žrtvenikom posvećenom bogu Jupiteru, Muzej Republike Srpske, kanjon reke Vrbasa, strmih stena i bukova /12 km od grada, veoma pogodan za splavarenje i posmatranje očuvanih prirodnih vrsta/, Džamija Ferhadija, Trg Krajine, Gospodska ulica – šetaliste, Banski dvori, spomenik Petru Kočiću /istaknutom borcu za slobodu i zagovorniku istine protiv austorugarske vlasti/, izvori i mlinovi na reci Krupi, srednjovekovni grad Greben, manastir Svetog Ilije, manastir Gomionica, manastir Krupa, samostan Marije Zvijede franjevačkih sveštenika iz reda Trapista /kod kojih je postojao poseban zavet ćutanja i posvećenosti radu i molitvi/, srednjovekovna tvrđava Bočac /15. vek, 30 km od Banja Luke, na putu za Jajce/, Banje Laktaši i Slatina, Rezervat Bardača, sa 11 jezera između reka Vrbasa i Save, pogodan za lov i ribolov, penjanje po stenama i liticama, planinarenje i pešačenje duz kanjona reke Vrbasa, između Banja Luke i Jajca….
