Balkan
Balkan
Ponekad su najbolji, željno iščekivani doživljaji – tamo gde ih najmanje očekujete. Balkan to zaista omogućava našim specijalnim Balkanskim turama koje uspešno spajaju jedinstvenu kulturu, nasleđe i tradiciju. Naše balkanske ture vode do suština života Balkana, ističući inspirativne, uzbudljive, saznajne i zabavne sadržaje putovanja koja podstiču pitanja o davno prihvaćenim tumačenjima! Možda mislite da znate dosta o Balkanu, ali dok niste boravili u nekom od primamljivih mesta Balkana, zaiste ne razumete organizaciju zadivljujućih balkanskih kultura i postojanost njihove mistike. Naše balkanske ture i podaci na ovom sajtu predstavljaju čvrstu veru u ulogu koju su Balkan i okruženje imali tokom praistorije i nastanka civilizacija Evrope i Mediterana, zahvaljujući jedinstvenom geografskom položaju “na vratima Evrope” i svojoj izuzetnoj geografskoj i kulturnoj raznolikosti i bogatstvu. Ali i kada ste posetili Balkan, još uvek ga je pomalo teško opisati….
Balkan kao region odlikuje poseban geoistorijski i društveno-kulturni dinamizam. Prirodna, istorijska, kulturna, etnička, verska, jezička, društvena i politička raznovrsnost Balkana predstavlja autentičnu i značajnu prednost za razvoj i preoblikovanje regiona u konkurentnu transnacionalnu turističku destinaciju. Vrhunski značaj Balkana je zajedničko istorijsko nasleđe Stare Evrope, čvrsto ukorenjeno u kulturama drevnih civilizacija Egeja i Centralnog Balkana, Jadrana, srednjeg toka Dunava, Istočnog Balkana i Moldavsko-Zapadno-Ukrajinskog područja. Ozbiljnim istraživačima je poznato da je Balkan tokom najranijeg istorijskog perioda praistorije, u rano Kameno doba (400,000-10,000 p.n.e) bio naseljen najdrevnijim plemenima – Krićana, Pelazga, Frigijaca, Mežana, Grka, Tračana, Ilira, Liburna i drugim bliskim plemenima. Arheološki nalazi i paleo-antropološki izvori potvrđuju da starosedilačka plemena Balkana nisu međusobno ratovala 10.000 godina i da su bila izrazito napredna u umetnosti, tehnologiji i udaljenoj trgovini, čime su i doprinela suštinskom razvoju kultura područja koja su naseljavala i čitavog evropskog kontinenta. Brojna plemena koja su iščezla su “izgubljeni“ narodi, drugi koji su opstali su stvorili svoje sopstvene nacionalne države i smatraju se “modernim” narodima.
Viševekovni kulturološko-politički sukob između germanskih naroda i Srba se ne prekida. Srbe u Germaniji-Nemačkoj smatraju kulturološki i jezički odvojenim, jer se veruje da su tokom srednjeg veka naseljavali postojeće teritorije u Istočnoj Nemačkoj posle migracije prema zapadu iz područja većinski naseljenog slovenski-govornim stanovništvom. ”Jedno istraživanje srpskog naroda – Sorba, opisuje njihovo prisustvo već od 1. veka u današnjoj Nemačkoj kao rezultat prvobitnog rasprostiranja brojnih slovenskih grupa prema zapadu – poznatih pod zajedničkim imenom Polabi. Geografsko poreklo ovih Polabskih Srba je u suštini nepoznato, ali ih razni autori određuju tako da potiču iz današnje Ukrajine, južne Belorusije, delova Rusije, južne Poljske i Češke Republike. Od 9. veka je naseljavanje nemačkog stanovništva prema istoku doprinelo premeštanju ili praktičnom utapanju-asimilaciji svih Polabljana, sa izuzetkom predaka modernih Soraba. Sorabi opstaju kulturološki različiti od komšija-suseda nemačkog govornog područja, čuvajući svoj slovenski jezik i tradicionalne običaje.” Genetic variation in the Sorbs – KR Veeramah et al
Raznovrsnost i mnogostrukost Balkana se ogleda u jedinstvenim odlikama turističke ponude njegovih kulturnih područja, posebnim prirodnim pejsažima, raznovrsnim lokalnim tradicijama i bogatstvu gastronomije ukusne i zdrave lokalne hrane, veoma dobro očuvanih običaja i originalnih proizvoda. Balkansko poluostrvo često smatraju jednim od najvećih poprišta istorije. Balkansko poluostrvo je vekovima bilo pod uticajima spoljnih faktora koji nisu doprineli ostvarenju interesa njegovih stanovnika, već naprotiv – značajno pogoršali međubalkanske odnose. Balkan je region u kome su pobede izvojevane u ratovima pretvorene u diplomatske poraze. Ozbiljni ljudi bi takođe trebalo da poštuju naučni integritet i autoritet država Balkana koji se sukobljava sa mitovima, obmanama i neistinama o dalekoj prošlosti koje se primenjuju u savremenim političkim borbama. Ostaje da se vidi koliko je uticaj velikih sila u regionu Balkana bio katastrofalan po njegove stanovnike, odnosno kako su tzv. “drevne mržnje” i “plemenska neprijateljstva” često bila podsticana od neukih diplomata iz dalekih centara koji su stvarali države, delili narode i prekrajali granice – sa smrtonosnim posledicama. Zapadnjaci, generalno loše obavešteni o balkanskim pitanjima su oduševljeni, ali ponekad i zaplašeni Balkanom. Pogledati – The Burden of the Balkans, Edith Durham.
Balkan je posebna mešavina rasa i vera koja svojom velikom kulturnom, etničkom, verskom, društvenom, privrednom i geografskom raznovrsnošću ima drugu primamljivu i nepoznatu stranu. Balkan ima odlike zanimljive destinacije za uživanje u istraživanjima, uzbudljivih drevnih nalazišta i lokaliteta, najvećih ostvarenja srednjovekovnog i otomanskog-turskog graditeljstva i umetnosti, kao i izvanrednih svedočanstava vladavine monarhije Habsburga, ili jedinstvene balkanske gastronomije koji skupa čuvaju /naizgled/ nepromenjenu prošlost. Pogledati – Black Lamb and Grey Falcon, Rebecca West. Zato neki smatraju putovanje Balkanom – “putovanjem kroz vreme”, jer je srce i kolevka Stare Evrope bilo u donjem toku Dunava – u današnjoj Srbiji, Bugarskoj i Rumuniji. Izvanredno bogate istorije, raskošnog nasleđa, raznovrsnih ukusa, mirisa boja, te upečatljive kulture vedrih balkanskih naroda, Balkan će sigurno mnoge podstaći na putovanje, jer nudi iskustvo naročito raznovrsno i neponovljivo bilo gde u Evropi… Nadamo se da će naši podaci o Balkanu “olakšati balkansko putovanje kroz vreme” i pomoći pri izboru jedinstvenih mogućnosti za raznovrsne doživljaje čarobnih ukusa Balkana.
|
|
Države koje danas čine Balkan su Grčka, Albanija, Makedonija, Bugarska, Rumunija, Srbija, Crna Gora i Bosna i Hercegovina. Ove države Balkana imaju zajedničko poreklo i hiljade godina povezane istorije. U geografskom smislu “evropske Turske”, malo područje oko Istanbula takođe čini deo Balkana. Neki naučnici smatraju takođe Hrvatsku delom balkanskog regiona. Balkansko poluostrvo, protežući se od jugoistoka kontinentalne Evrope, između Alpa i njenog kopnenog dela i Bliskog Istoka, obilnih šuma, voda i planina, udaljenih i mirnih mesta, dugo je smatrano nepristupačnim i opasnim, odvajajući civilizovani jug od hladnog i varvarskog severa. Dinarsko područje se najprirodnije povezuje planinskim vencem kroz sadašnju Albaniju sa jugom Balkanskog poluostrva, Makedonijom i Grčkom, a severnije, preko Kopaonika obuhvaćenog slivom reke Morave, povezano je sa planinskim područjem današnje zapadne Bugarske. Tu su Šar planina, Pindske Planine i Dinarski Alpi, koje se pružaju iz pravca severa prema jugu, kao i planine Balkan-Stara Planina, Olimp i Rodopi, sa istoka prema zapadu, koje skrivaju prastare gorostasne planinske vrleti, visine do 3000 metara, koje omogućavaju jedinstvene Via Dinarica rute.
Većina balkanskog regiona je gusto pošumljena, dok su balkanske ravnice pogodne za poljoprivredu i proizvodnju obilja hrane. Balkan je ispresecan plodnim rečnim dolinama, koje čine reke Dunav, Morava, Vardar, Nišava, Timok, Ibar, Toplica i Drim i otvaraju prohodne puteve iz pravaca severa i juga. Od svih reka Balkana, Dunav je najznačajniji po svojoj dužini i istorijskom bogatstvu. Balkanske reke su u stenama usekle uske klisure, povezane prostranim i plodnim kotlinama u kojima se oduvek proizvodi hrana vrhunskog kvaliteta i ukusa, proizvedena od jednostavnih i svežih sastojaka. Na rubovima kotlina Balkana se nalaze planinski vrhovi prirodno bogati rudama koje su sirovinska baza za razvoj metalurgije, kao i podsticaj trgovini. Pogodna plodna područja i obilna prirodna bogatstva Balkana su privlačila narode i civilizacije od najranijih vremena.
Zemljoradničke zajednice su od ranog neolita oko 6000 pre nove ere naseljavala područje zapadno od Crnog mora i sliv Istočnih Karpata. Do početka hrišćanske ere se u starim pisanim spomenicima i srednjovekovnim istorijskim arhivima navodi slovensko poreklo naroda od proto-Srba, a naziv Belosrbija, odnosno Sarmatija kojim se ranije označavao istočni deo Evrope, zamenilo je ime Skitije. Ovo ime je bilo izvedeno od imena Sarmata, naroda koji je došao na mesto Skita u stepe severno od Crnog mora. Sarmati – Sauromati, Saurobati, Sarbati je zbirni naziv za brojna drevna serbska plemena koja prvi put pominje Herodot u 5. veku pre n.e. pod nazivom Sauromata. Herodot pominje da su oni skitska grupa, tačnije rečeno narod nastao mešanjem skitskih ratnika i Amazonki. Herodot zapravo Skitima i Sarmatima posvećuje mnoge strane svoje “Istorije”.
Od vremena Velike Tartarije i Velikog Mogula, narodi severne Evroazije su se razvili ne zbog pljački tokom krstaških ratova i kolonizaciji Amerike, Afrike, Indije, zavisnosti od droge u Kini, već zahvaljujući svom vrednom radi i miroljubivosti. Velika Tartaria je izbrisana sa svetske mape, ali ne iz našeg kolektivnog sećanja, poslednji put se pominje 1763. godine u Britanskoj Enciklopediji – British Encyclopedia. Maria Gimbutas tvrdi da su “Staru Evropu osvojile i uništile horde nomada na konjima iz Pontijsko-Kaspijskih stepa /”kurganska kultura”/ koji su sobom doneli nasilje, patrijarhat i indo-evropske jezike’. Skitski nomadi su naseljavali veliko područje od kraja severne Kine do severnog regiona Crnog mora. Potekli iz južnog Sibira, Skitski nomadi su vekovima gospodarili evroazijskom stepom do istorijskog trenutka početka 2. veka pre nove ere, kada ih ovde zamenjuju druga evroazijska nomadska plemena. Ime Srbin u 1. veku pominje Plinije Stariji, Ptolomej u 3. veku, kao i brojni rimski istoričari i romejski hroničari – Pseudo Ksilaks, anonimni antički geograf…. Srbi su pripadali indoevropskim narodima sa iranske visoravni i bili su srodnici sa Skitima, Međanima, Parćanima i Persijancima, njihov jezik je bio srodan avesti. Nije sačuvan ni jedan od pisanih tekstova Serboa – kako ih naziva Ptolomej, izuzev izvesnog broja ličnih imena, obično vladarskih. Ali, govor današnjih Srba iz Srbije i Oseta iz srednjeg dela Kavkaza koji se razvio iz sarmatsko-alanskih dijalekata, podstiče razmatranja da današnji Srbi Srbije vode direktno poreklo od drevnih Alana, pa ga možemo smatrati modernim sarmatskim jezikom.
Starobalkanske zajednice Ilira, Tračana, Dačana, Dardanaca, Tribala i drugih naroda pretrpele su gotovo potpunu romanizaciju kroz nekoliko vekova vladavine Rimske imperije. U istorijskom kontekstu rimskog osvajanja Balkana i ekspanzije Prefektura Illyricum je bila podeljena na nekoliko provincija: Dacia Ripensis, Dacia Mediterranea, Moesia Superior Margensis, Dardania, Praevalis, Macedonia Prima, Macedonia Secunda, Epirus Nova, Epirus Vetus, Thessalia, Achaia i Creta. Najznačajnije ilirska plemena su bila Iapudes, Dalmatae, Autariatae, Docletae i Taulantii. Predrimsko pleme Dardanci je naseljavalo centralna područja Balkana i još u praistoriji zapadni deo prostora slivova reka Morave i Vardara. Svi narodi – nacije koje danas žive u Zapadnom i centralnom Balkanu poseduju ilirske odlike i elemente, o čemu svedoče brojni izvori drevnih autora kada opisuju ova područja, određujući i identifikujući različite grupe stanovništva severoistočnog i severozapadnog Balkana i Karpatskog basena. Brojni su dokazi koji u drevnim spisima potvrđuju starosedelačko stanovništvo Balkana pod nazivom Srbi, Serboi, Sorbi, Vendi – Wends, Dačani, Tračani, Tribali…. koje je u predrimsko doba bilo pretežno srpsko i protezalo se na područje čitave današnje Evrope. Kasniji Sloveni su, kako je poznato, zaprepastili sve tadašnje vizantijske i latinske pisce svojom brojnošću, snažnom vitalnošću i životnom snagom koja je bila očigledna u proboju odbrane Rimskog carstva u jugoistočnoj Evropi, pošto su rimske trupe osvojile Balkan od 70-tih godina pre nove ere.
Na idententit i podele naroda Balkana uticala je burna istorija pretežno brdsko-planinskog balkanskog regiona. Predstavnici naroda koji čine Balkan potiču od mnoštva različitih etničkih grupa, brojnih plemena i srodnih civilizacija koje su se vekovima mešale i stapale u ovom regionu u jedinstvenu kulturu i nasleđe. Narodi su nesumljivo održavali bliske kontakte sa svojim najbližim susedima, ali takođe i sa susedima i narodima iz udaljenih područja. Balkan – ovaj zanimljiv deo Evrope je jedno od najmešovitijih etničkih, verskih i kulturnih geografskih područja. Iskreno verujemo da SVI možemo naučiti nešto od prošlosti i time poboljšati sadašnjost i budućnost, tražeći načine da obnovimo i uredimo život na lokalnom i regionalnom nivou.
“Zbog svoje turbulentne istorije ispunjene prisvajanjem, uništavanjem, menjanjem i nestankom mnogih primarnih istorijskih izvora i artifakata koji svedoče o istoriji Slovena, Sloveni su prilično izgubili svest o svom zajedničkom istorijskom nasleđu koje je poteklo i traje još od drevnih vremena, iako drže u kolektivnom sećanju intuitivnu svest o tome na osnovu sličnosti jezika, pisama, religija, istorijskog iskustva i preostalih istorijskih dokaza o tome”./Dr Sanja Šuljaga, viši naučni saradnik Institut za političke studije Beograd/. Brojni istorijski izvori, toponimi, oronimi, patronimi i narodna predanja, mitovi i legende svedoče i potvrđuju pojavu i život Srba, Vlaha, Morlaka i morovlaških stanovnika u istočnom delu Jadrana, u područjima Dalmacije, Crne Gore, Albanije, Makedonije, Grčke i Turske.
Vlasi Balkana čine isto narodno stablo sa Srbima i Rusima i uglavnom su pastirski i obično nomadski narod, koji je tokom svoje istorije redovno bio izložen drugim nacionalnim grupama, najviše prisutnim u područjima Epira i Tesalije. Naziv Vlasi je blisko povezan sa drevnim slovenskim božanstvom Velesom – ili Volosom, slovenskim bogom zemlje, vode i podzemnog sveta. “Veles je božanstvo Vlaha stočara i takođe opisan kao demon ili bog podzemlja, ali je on stalni protivnik boga Peruna. O tome govori i stari slovenski mit večne borbe Peruna i Velesa, jer Veles kao zmaj gmiže uz stablo Svetskog Drveta da bi preuzeo nebo, dok ga Perun gađa gromovima /navodno tako nastaju gromovi/. Kada ga pobedi, Perun pušta kišu na zemlju u znak trijumfa nad demonom. Stari Sloveni vide svet kao jedno ogromno drvo koje nazivaju Svetsko Drvo. U njegovim krošnjama obitama Perun kao orao, zajedno sa većinom bogova, dok u njegovom korenju živi Veles kao zmaj i vladar podzemnog sveta i gospodar mrtvih…. Posle pojave hrišćanstva, Veles – rogati i zmijoliki bog podzemnog sveta je imao nesreću da bude određen kao Satana. Njegovi pozitivni aspekti su preneti na Svetog Vasilija. U gradu Jaroslavlju prva crkva koja je podignuta na mestu Velesovog hrama je posvećena ovom svetitelju, verovatno zbog sličnosti u imenima, a i zbog toga što se negde Sveti Vasilije smatra zaštitnikom pastira. Sveti Vasilije je kod Hrvata poznat kao Sveti Vlaho”. Adam Volynets
“U srednjem veku su neki Vlasi delimično romanizovani, ali je taj proces većina odbila. Srbi srednjovekovne Raške i Bosne su svoje sunarodnike iz Dubrovnika nazivali Vlasima, a kasnije je stanovništvo Dubrovnika takođe Vlasima smatralo Srbe iz unutrašnjosti poluostrva Hum. Ovi Vlasi koji su živeli u zaleđu Dubrovnika ili u Raškoj, Bosni i Zeti, su se uglavnom bavili stočarstvom i karavanskom trgovinom. Pre dolaska Mađara postojalo je u srednjem toku Dunava područje pod nazivom Vlaška zemlja. Nije poznato kada se prvi put pojavilo ovo ime za pomenutu društvenu grupu srpskog stanovništva u trouglu između današnje Češke, Grčke i Dalmacije, ali je svakako povezano sa slovenskim božanstvom Velesom /ili Volosom/. Vlaška zemlja je postojala na području današnje Rumunije, a kasnije, od 1241. godine je poznato pod nazivom Vlaško Vojvodstvo, sa svim odlikama slovenske države”. Petar B. Bogunović
Govorivši latinski dijalekt koji je sličan i blizak savremenom rumunskom jeziku kojim govore Vlasi severno od Dunava, Vlasi nestaju iz istorijskih izvora tokom Srednjeg veka. Ovi izvori ih ne pominju skoro nekoliko vekova, ali postoji velika verovatnoća da su Vlasi oduvek naseljavali Balkan, čuvali svoja stada i bavili se stočarstvom i hajdučijom. Balkan je mesto dodira latinskih i grčkih vizantijskih korena, od starine izmešanih, izpretpletanih i međusobno prožetih, te je teško odrediti koji su od brojnih uticaja omogućili tako jedinstvenu mešavinu kultura. Više o kulturnom nasleđu Balkana.
Balkan je istorijska odrednica za geografski region jugoistočne Evrope i istočnog dela Mediterana. Balkan je dobio ime po planini Balkanu – Staroj Planini, koja se pruža od središnjeg dela Bugarske prema Istočnoj Srbije. Region Balkana, sa oko 55 miliona stanovnika, zauzima površinu od 550,000 km2. Drevni naziv za Balkansko Poluostrvo je bio “poluostrvo Hemus“. Hem ili Helm je stariji naziv za Balkansko poluostrvo /lat. Hæmonia classica ili Pæninsula Hæmonia/, što predstavlja iskrivljeni, kod starih Grka korišćen oblik slovenske reči ‘hum‘ – brdo ili planina, »Haemus, Hum, Hem, Holm = brdo, planina, gomila. Balkan je okružen vodom sa tri strane : Crnim morem na istoku i delovima Mediteranskog mora na jugu i zapadu /uključujući Jadransko, Jonsko, Egejsko i Mramorno more/. Geografski položaj naroda Balkana određuje njihov identitet. Istorijski je Balkansko područje bilo poznato kao rakrsnica mnogih kultura.
Krajem 6. milenijuma p.n.e se u Evropi pojavljuje rudarstvo, a tokom 5. milenijuma p.n.e. je u Srbiji i Bugarskoj obimno rudarenje i prerada zlata i bakra. Pelasti i kasnije Etrurci koji prethode klasičnoj civilizaciji Grka, svojim pismom upućuju na povezanost sa Vinčanskom kulturom – rasadnikom sveukupne evropske pismenosti, uključujući i sva kasnije nastala klinasta pisma bliskoistočnog i mesopotamskog regiona. Već prilično obogaćen skup saznanja o Slovenima i Srbima među njima u starini, krije se pod još uvek nedovoljno uobličenim rezultatima istraživanja o drevnim starosedeocima Balkana Pelazgima ili Pelastima. Na Balkanu su pronađeni mnogobrojni prekrasno izrađeni zlatni predmeti koji su služili za ukrašavanje tela i odeće, te se Balkan smatra jednim od najnaprednijih područja Evrope toga doba. Balkan je prvo područje u kome su civilizacije tokom neolita gajile životinje i žitarice – obrada zemlje i gajenje životinja su praktikovane 10000 godina pre nove ere u starčevačkoj kulturi i vremenom se proširile na zapad i sever u Panoniju i Centralnu Evropu. Sorbi, kako su oni uvek želeli da ih nazivaju, ili Wendi kako su ih zvali Germani, istorijski prethode Slovenima. Brojčano su danas Sloveni najbrojnija etnička i jezička grupa Evrope koja broji oko 300 miliona stanovnika.
U doba predklasične i klasične antike, prostor Balkana je obuhvatao grčke gradove – države, plemenske Sarmate, Ante, Ilire, Tribale, Jazige, Roksolane, Panonce, Tračane, Epirce, Molosijce, Tesalce, Dačane i druge drevne grupe naroda. Vremenom je Rimsko Carstvo osvojilo i pokorilo skoro čitav Balkan – Ilirikum, raspršivsi rimsku kulturu i latinski jezik širom carstva, iako su značajna područja Balkana ostala pod grčkim uticajem. Iliri su zajednička latinsko-romejska geografsko-istorijska odrednica i grupno ime za starosedelačka plemena Huma /Balkana/, dok su Tribali etnikum, odnosno pleme serbskog porekla stare Ilirije. Po zvaničnoj istorijskoj nauci, Tribali su pleme čija istorija počinje na prelazu iz Broznanog u Gvozdeno doba, oko 1300. godine p.n.e. Herodot navodi da se područje koje naseljavaju Tribali u 5. veku p.n.e. nalazi zapadno od reke Iskar u Bugarskoj, da Tribali žive u regionu srpskog Podunavlja, celog Pomoravlja, donje Posavine, dela Kolubare, istočne Srbije, severozapadne Bugarske, na jug sve do Skopja. Naziv Tribal je u srednjem veku često zastupljen u delima vizantijskih i evropskih autora i isključivo se odnosi na Srbe.
U 7. veku pre n.e. tračka plemena Dakije su došla u kontakt sa grčkim svetom na obalama Crnog mora. Herodot ove Slovene naziva plemenom Geta – Getae, a kasnije su ih Rimljani nazivali Dačanima. U 2. veku pre nove ere se Rimsko carstvo proširilo na Balkansko poluostrvo, što je značajno uticalo na razvoj i način starosedelačkog tračanskog načina života u dunavskom području i kotlini Transilvanije. Tokom prvog milenijuma p.n.e. Balkan je postao deo Romejskog–Vizantijskog Carstva – naslednika Rimske Imperije u istočnom delu Mediterana, grčkog govornog područja, u kome su pravoslavni manastiri bili glavni čuvari rimskog građanskog prava i pravoslavnog identiteta. Balkan je bio spoj između latinskog i grčkog dela Rimskog Carstva, podneblje i odredište velikog broja paganskih Slovena, prostor u kome se susreću pravoslavlje i katoličanstvo, kao i dodirna tačka islama i hrišćanstva. Tada su Grci nasledili Rimsko carstvo i postali rimski građani, uprkos neprihvatanju da se identifikuju sa tim statusom – živeći po rimskim zakonima i pod neprekidnom nadležnošću rimskih sudova, za razliku od nepismenih Šarlemana!
Rimokatolička alijansa, poznata pod nazivom ”Sveto Rimsko carstvo” je 1204. godine na prevaru osvojila Konstantinopolj – Carigrad i veći deo teritorije pravog Rimskog carstva – Vizantije – Romeje. Latinsko prevarno osvajanje, bezobzirno nasilje i bezočno pljačkanje Konstaninopolja 1204. godine, drugog najsvetijeg mesta u svetu /tužno, sa dopuštenjem Venecije/, uz razaranje, paljenje, uništavanje, silovanje, ubijanje, kao i potpuno surovo i neprikriveno raseljavanja posle konačnog pada grada pod Otomansko carstvo 1453. godine, efikasno i značajno je dovelo do prenosa opljačkanog blaga i otetog bogatstva istočnog Rimskog carstva ka dotadašnjoj siromašnijoj srednjovekovnoj zapadnoj civilizaciji. Čak i u to vreme, latinski katolički zaokret krstaša protiv prijateljski nastrojenih hrišćana pravoslavne crkve je zapanjio mnoge, da je bio opisan kao ‘Velika izdaja’. Za taj zaokret na već poljuljanu grčko-govornu državu Vizantiju je okrivljen ostatak drevnog Rimskog carstva koji je podlegao osmanskim Turcima. Kako god, Vizantijska imperija – Romejsko carstvo, sa glavnim gradom u grčko-rimskom gradu Konstantinopolju, bilo je višenacionalnog sastava i vrlo ponosno na svoju baštinu glavne sledbenice nekadašnjeg Svetog Rimskog Carstva. Zapravo Romeji – Vizantinci su smatrali svoju državu “Istočnim Rimskim Carstvom”. Naziv “Vizantija” savremenici nikada nisu koristili, već su ga posle propasti ove imperije stvorili tj izmislili renesansni istraživači. Balkan današnjice je region različitih jezika, kojima pripada grupa nekoliko slovenskih jezika, romanska grupa jezika i turski jezik, kao i grčki i albanski jezici i drugi.
Ranovizantijski misionari šire pravoslavlje među slovenskim narodima kojima je ono i danas osnovna religija. Po izvorima iz istorijskih dokumenata, Sveti apostol Pavle je započeo širenje hrišćanstva na Balkanskom poluostrvu i u Evropi sredinom 1. veka nove ere, kada u velikim gradovima nastaju prve hrišćanske zajednice.
Arkona — sveti grad Slovena: Zapadno-baltička Slovenska plemena – Vendi koji su nastanjivali područje između Elbe – Laba, Odra i Vistule su dostigla visok stepen razvoja tokom 9. i 10. veka, izgradivši na ostrvu Rane – Rugenu sveti grad hramova Arkonu koja je služila svim Baltičkim Slovenima kao slovensko svetilište, poput slovenske Mekke i svetilišta u Delfima. Slovensko pleme Rana je u svojoj sredini stvorilo kastu sveštenika poput indijskih Brahmana ili vavilonskih Haldejaca, u kome nijedno značajno vojno-političko pitanje ostalih slovenskih plemena nije moglo biti rešeno bez uplitanja ovog plemena – Rana. Rane – Ruani su po vendskoj tradiciji imali runsko pismo sa znacima koji su se primetno razlikovali od dobro poznatih drevnih i kasnijih runa – verovatno izraz rana potiče od slovenske reči rane i ranjavanja, što je urezivanje runa u drvene pločice. Izgradnja grada hramova i razvoj paganske kulture etnosa Venda je bio odgovor slovenske svešteničke elite na ideološko pretapanje – asimilaciju baltičkih Slovena zbog pojačanog širenja franačkih i kasnije germanskih i danskih osvajača koji su sproveli sistematski genocid nad slovenskim stanovništvom i proterali ga sa osvojenih područja pod barjakom pohrišćavanja. Tokom 13. i 14. veka slovenske kneževine Paradiz, Meklenburg, Brandenburg i druge padaju pod žestokim naletima danskih i germanskih krstaša, a baltički vendski Sloveni potpuno nestaju. Mikhail Alekseenkov – Slavic Spirituality
“Centar pravoslavlja nikada nije bio u Carigradu, kako se misli. To je bio carski grad kojim su upravljali jedno vreme Romeji, a zatim Grci i Turci. Međutim, pravo srce pravoslavlja je bio Jerusalim i Sinajska gora – manastiri Mar Saba i Sveta Katarina, u blizini toga grada sve do osvajanja krstaša, kada Sveti Sava centar pravoslavlja prebacuje na Svetu goru. Treba imati u vidu da je Judeja oblast, a da judeji nisu narod, već su tu bili razni narodi, uključujući Jevreje, Arameje, Palestince, Arape…. Palestinci su takođe judejski narod i prvobitno su bili pravoslavci, a postaju muslimani tek u 12. veku…… Od 1204. pa sledećih 80 godina traje intenzivno pljačkanje palog pravoslavnog carstva na teritoriji Bliskog istoka, u Carigradu, Grčkoj. Venecija je podignuta na tom opljačkanom novcu, kao i Đenova, Vatikan i mnoge franačke države, iz kojih će kasnije nastati Francuska i Nemačka i celokupan zapad. To pokradeno blago, umetnine i spisi pokrenuće na zapadu renesansu”. Miloš Stanić
Tokom svoje izuzetno burne istorije su na Balkanu živela mnoga starosrpska – slovenska plemena i etničke grupe, razvijajući i negujući svoje nasleđe. Među njima su Proto-sloveni, Sklavini /narod Slovena sa brojnim plemenima čija imena znamo – Draguvita, Sagudata, Velegezita, Vajunita i Verzita i drugih plemena koja se tokom 6. i 7. veka nikada nisu potpuno uklopila u rimski sistem savezništva ili njegovu kulturnu matricu/, Tračani, Skordisci, Anti /koji nisu sami sebe nazivali ovim imenom, već su ovo ime koristili stranci da označe slovenski plemenski savez područja između Dnjestra i Dona/, Sarmati, Skiti, Alani, Iliri, Tribali, Huni, Goti, Vendi, Dalmati, Dardanci, Pečenjezi, Pelasti, ali i Kumani, Avari, Kelti, Germani i razna germanska plemena. “Dolazak ‘Kelta’ u jugoistočnu Evropu i nastanak identiteta sa “keltskim ethničkim elementom”, kao što su Skordisci, opaža se ovde u regionalnim okvirima i objašnjava se kao posledica procesa hibridizacije i promena postojećih identiteta kroz odabrano prihvatanje globalnih kulturnih obrazaca Mediterana i suzdržane Evrope.” Danijel Džino – The Celts in Illyricum. Tračka plemena Dakije su se nalazila u Apuliji – današnja Alba Iulia, Transilvanija, Karpi na istočnim obroncima Karpata i Suči u Olteniji – južno od Karpata i severno od Dunava.
Balkanska plemena su posle dugih ratova i teških borbi početkom 4. veka dočekala vladavinu nad Rimskim carstvom njihovog cara Konstanina Velikog. Ne znajući ni grčki ni latinski, car Konstantin Veliki je 11. maja 330. godine osnovao novu carsku prestonicu Konstantinopolj – Konstantinov carski grad Carigrad – Bizant na Bosforu – Novi Rim i na opustošeno Balkansko poluostrvo naselio 300.000 varvara Sarmata. Posle smrti cara Konstantina Velikog, 337. godine, došlo je do sudbonosne zvanične podele Rimskog carstva na Zapadno i Istočno carstvo. Grad Konstantinopolj je bio tvrđava odbrane protiv arabljanskog osvajanja, a istorija evropske civilizacije bi bila mnogo drugačija da su uspešno ostvareni osvajački pohodi Arapa na Konstantinopolj 674-678. i 717-718. godine. Grad Konstantinopolj /današnji Istanbul/ se nalazio na trostranom poluostrvu duž Bosfora, između prirodne luke Zlatnog roga i Propontisa na Mramornom moru. Konstantinopolj je bio centar Romejskog carstva – Vizantije od 324. do 1453. godine, osim u periodu od 1204. do 1261. godine, kada je bio sedište Latinskog carstva koje su osnovali krstaši Četvrtog krstaškog pohoda. Obećani pohod Zapada za spas Konstantinopolja je osujećen teškim porazom krstaša tokom Bitke kod Varne, 10. novembra 1444. godine. Pre nego što su krstaši 1204. godine divljački osvojili i opljačkali grad Konstantinopolj, gradsko stanovništvo je moglo brojati oko 300.000 stanovnika, kada je Venecija – najveći zapadni grad toga vremena, mogla imati oko 80.000 stanovnika, a Pariz ne više od 20.000 stanovnika.
Tokom srednjeg veka Balkan nastavlja da bude poprište mnogih osvajačkih pohoda, krvavih ratova i iscrpljujućih borbi za vlast između vizantijskog, bugarskog, mađarskog, makedonskog i srpskog carstva. Romejsko carstvo – Vizantijsko carstvo je zapravo bilo skup tri glavne kulturne komponente : rimske u političkim i upravnim procesima i vojnom i pravnom konceptu, grčke komponente u jeziku i kulturi i hrišćanske u religiji. U borbi za vlast u Romejskom carstvu, kao pobednik u građanskom ratu izlazi Vasilije II koji se okreće zbivanjima na Balkanskom poluostrvu i Samuilovoj državi. Samuilova država – sa središnjim oblastima današnjih područja Severne Makedonije, podunavske Bugarske, Raške, Bosne, Epira i Albanije sa Dračem je bila stalna pretnja već poljuljanom statusu Romejskog carstva na Balkanu, zbog čega car Vasilije II preduzima aktivnosti za stabilizaciju svoje države, vodeći sukobe manjih ili većih razmera tokom nekoliko decenija, od 986. do 1018. godine. Romejski pohod 986. godine je završen teškim porazom Romeja, između Serdike – Sofije i Filipolja – Plovdiva. Odlučujući pohod cara Vasilija II na Bugarsko carstvo je trajao skoro petnaest godina, da bi Romeji, 1004. godine, uspeli da zauzmu Skopje, a 1005. godine i Drač, osvajanjem više od polovine Samuilove države. Ključni sukob je bila Bitka na Belasici, 29. jula 1014. godine koja je “zapečatila” sudbinu Samuilove države. Vojska cara Vasilija II od oko 45000 vojnika je iz dva pravca napala slovenskog neprijatelja sa oko 20000 vojnika, što je izazvalo pometnju i rasulo branilaca utvrđenja Klidion – Ključ na reci Strumi na planini Belasici, a Samuila je iz opšteg meteža spasio sin Gavrilo Radomir koji ga je na konju brzo odveo u Prilep. Strahovitom porazu vojske cara Samuila je dodatno doprineo surovi romejski car Vasilije II koji je oslepio gotovo 15000 zarobljenika, ostavivši samo svakom stotom vojniku jedno zdravo oko, kako bi mogli, poluslepi voditi ostalih 99 oslepljenih vojnika svom vladaru u Prilep. Ovaj jezivi prizor oslepljenih ratnika je doveo do nagle smrti cara Samuila, 6. oktobra 1014. godine, čime je bilo srušeno njegovo carstvo, a romejski car Vasilije II dobio ime Bugaroubica – vulgaroktonos. Bitka na Belasici je po surovom stradanju imala neizbrisiv trag u istorijskom pamćenju naroda nastanjenog na prostoru oko gradova Bitolja, Prilepa i Velesa, gde i danas postoje naselja sa imenom Slepče… Izvor Goran Gorski
“Četvrti krstaški rat 1204. godine, koji je umesto oslobađanja Jerusalima doveo do pada Carigrada, ostavio je izuzetno duboke rane i uspomenu koja se nije zacelila sve do danas. I pre ovog tragičnog događaja u osvitu 13. veka, krstaški pohodi su se pretvarali u napade na one koji su doživljavani kao verski i civilizacijski protivnici : jeretike, Jevreje, pa i na pravoslavne hrišćane. Religijski žar i avanturizam krstaša, još od samih početaka ove epohe, bio je praćen agresijom i nasiljem, ne samo prema muslimanima, već i prema drugim etničkim i konfesionalnim grupama”. Aleksandar Uzelac
Granice Balkana su stalno pomerane i menjane tokom burne istorije ovog regiona, čestim ratovima u kojima je učestovalo više strana. Balkanske ratove su, osim arapskih, persijskih i turskih osvajača, vodili međusobno sukobljeni hrišćanski susedi – Bugari, Srbi, Normani, Mlečići, Makedonci i krstaši, svi istovremeno /i međusobno/ ratujući i osvajajući velika balkanska prostranstva. Po prirodi hrišćansko, Vizantijsko carstvo – Romejsko carstvo je bilo u neprekidnom ratovanju. Razvijeno i napredno tokom vladavine makedonskih careva, Vizantijsko Carstvo – Romejsko Carstvo doživljava svoj kraj u ratovima i naletima Turaka Seldžuka, Krstaša i Otomanskih Turaka. Na kraju je Romejsko-Vizantijsko Carstvo činio samo Konstantinopolj i malo centralno područje Grčke, bez svih nekadašnjih teritorija koje su obuhvatale veliki deo Balkana i Bliskog Istoka. Ironično, najpogubnija razaranja, opsadu i osvajanje je Konstaninopolj doživeo 1204. godine, kada su krstaški vitezovi Četvrtog krstaškog pohoda opljačkali grad i rasparčali carstvo. Rimo-katolički Savez Venecije i Franaka je tokom Četvrtog pohoda krstaša 1204. godine porušio i porazio Istočno Rimsko Carstvo, kada je u Konstantinopolju ustoličen franački car – grof Balduin Frandrijski. Kvart Galata koji je nekada pripadao gradu je postao značajna trgovačka kolonija Đenove. Prestižni status i ključna uloga Konstantinopolja u očuvanju grčko-rimske civilizacije je trajao do konačnog osmanskog osvajanja 29. maja 1453. godine. Konačni kraj moćnog Romejskog-Vizantijskog carstva se dogodio 1453. godine kada je Sultan Mehmed II “Osvajac”/Mehmed II el Fatih, Mehmed II, 1451-1481/ osvojio Konstantinopolj i doveo Novi-Drugi Rim do kraja. Nadmoć Otomanskog carstva nad čitavim Balkanom je odredila naredne vekove.
“Аrbanaško plemensko vođstvo i begovska aristokratija, kao i paše nearbanaškog porekla koje su u kritičnim momentima bili na upravi u susedstvu arbanaških oblasti, bili su, zahvaljujući takvom stanju u evropskoj Turskoj krajem 17. i početkom 18. veka, najveći dobitnici. Porodice Bušatlija i Mahmudbegovića-Begolija su upravo u Bečkom ratu i ratovima sa početka 18. veka učvrstili svoju apsolutnu moć u oblastima kojima su po inerciji upravljale na ovaj ili onaj način od 19. veka. Raspad osmanske vojske 1687–1688. izbacio je na pozornicu arbanaške paše koje su raspolagale velikom mobilizacionom bazom plaćenika Arbanasa. Мehmed-beg Мahmud-begović i Sijavuš-beg Bihorac su 1688. godine sa svojim arbanaškim vojskama poharali i povratili u pokornost Carstvu pobunjene oblasti Starog Vlaha, Polimlja, Raške i današnje zapadne Srbije“. Uroš Šešum, Srbija i Stara Srbija (1804–1839)
“Nasleđivanje administrativnih dužnosti na prostoru današnje Albanije i u Metohiji u okviru istih porodica bila je opšta pojava, upravo zato što je Porta još od osvajanja tih krajeva vodila vrlo fleksibilnu politiku naslona na lokalne glavare i poštovanje plemenskih autonomija. Zahvaljujući odnosu Porte prema Arbanasima, pleme Mirdita je sve do početka 19. veka uživalu autonomiju na teritoriji od Lješa do Tirane, plaćajući danak odsekom i ne puštajući carsku vojsku na svoju teritoriju. Tiranom i okolinom je od 17. veka vladala pašalarska porodica Brgini, a u Flori i Delvinu su trista godina vladali potomci Sinan-paše“. L G. Аrš, Албания и Эпир в конце XVIII – начале XIX в западнобалканские пашалыки Османской Империи, Москва 1963, 33, 40.
Početkom 19. veka je Otomansko carstvo iz Konstantinopolja-Carigrada vladalo skoro celim Balkanom, a ostatkom poluostrva – Austro-ugarska Monarhija iz Beča. Od srpskog ustanka protiv turskog ropstva 1804. godine, u Prvom i Drugom Srpskom ustanku tokom 19. i početkom 20. veka, narodi Balkana su vodili dugu borbu za stvaranje nezavisnih država, u kojima bi svojim stanovnicima ostvarili slobodu i razumno dobar život. Nezavisnost u različitim periodima u državama Balkana često nije značila slobodu ili napredak i uspon, pa čak ni slobodu od tutorstva velikih sila.
Radi razumevanja Balkanskih ratova (1912–1913), pored političke i vojne istorije, mora se razmatrati i kulturna istorija. Cilj zajedničkih politika Kraljevine Srbije i Kraljevine Crne Gore je bilo oslobođenje Srba od osmanske vlasti i ujedinjenje u nezavisnu i suverenu državu. Nephodno je uzeti u obzir svetski stav prema starosti, prethodnoj istoriji u jedinstvenom trenutku oslobođenja Kosova – zajedničke paradigme svih različitih delova srpske nacije na Balkanu. Boris Milosavljevic, The Balkan wars 1912-1913
Prvi Balkanski rat je bio jedan od najznačajnijih događaja savremene političke istorije jugoistočne Evrope, koje su vodile četiri hrišćanske države saveznice – Srbija, Bugarska, Grčka i Crna Gora protiv Otomanskog carstva sa ciljem završetka turske vladavine na Balkanu i oslobođenja svojih sunarodnika od viševekovne osmanske uprave. Prvi Balkanski rat je početo 18. oktobra 1912. godine i mobilisao je 356.000 vojnika, završivši se trijumfalnom pobedom četiri balkanske države. Balkanski ratovi su trajali od 8. oktobra 1912. do 10. avgusta 1913. godine i obeležili kraj vekovne borbe za slobodu država članica Balkanske lige. U Prvom balkanskom ratu koji je završen 30. maja 1913. godine potpisivanjem Londonskog mirovnog ugovora, hrišćanske države Balkana Srbija, Crna Gora, Grčka i Bugarska su zajednički ratovale protiv Osmanskog carstva. Turska je u ovom ratu bila poražena, pa se Londonskim mirovnim ugovorom morala odreći svih teritorija u Evropi, izuzev Istanbula sa okolinom. Bugarska je bila nezadovoljna podelom plena u Makedoniji, po osnovu tajnog dogovora sa svojim ranijim saveznicima Srbijom i Grčkom, te je napadom, sa ciljem da ih izbaci iz Makedonije, započela Drugi balkanski rat. 29. juna 1913. godine je bugarska vojska na reci Bregalnici napala srpske jedinice, što je bio povod za početak Drugog balkanskog rata. Bregalnička bitka je završena pobedom srpske vojske i oslobođenjem Stare i Južne Srbije – današnjeg Kosova i Metohije i Severne Makedonije, a u ovom ratu su na stranu Srbije prišle Crna Gora i Grčka. O tome piše Sir Arthur John Evans: ’Illyrian Explorations and the Serbian Question’. Rat su iskoristili i susedi – Rumunija koja je napala Bugarsku sa severa i Turska koja je napala sa juga. Bugarska se našla u teškom položaju, pa je 10. avgusta u Bukureštu morala pristati na mir koji po nju nije bio povoljan – Rumuniji je pripala Dobrudža, Turskoj deo Trakije sa gradom Jedrenom, Grčkoj Egejska Makedonija, a Srbiji Vardarska Makedonija. Bugarska je zadržala Pirinsku Makedoniju, kao i delove Trakije i Dobrudže, odnosno Bukureškim mirovnim ugovorom od 10. avgusta 1913. je posle Drugog balkanskog rata izvršeno razgraničenje među balkanskim državama. Tako je pre sto godina završeno ovo ratovanje na Balkanu, nažalost, ne za dugo…..
Jedno od gorećih pitanja istorije Balkana u drugoj polovini 19. veka i početkom 20. veka, do Balkanskih ratova 1912/13. godine je bilo makedonsko pitanje. Nisu samo balkanski narodi i njihove države bile uključene u borbu za Makedoniju, već su u njoj učestvovale Velike sile, nastojeći da gospodare situacijom ovog regiona, jer je to bilo veoma značajno za njihove političke, privredne, kulturne, verske i druge interese na Balkanu. “Velike evropske sile su potpisom Mira u Londonu kojim je zemlja uzeta od Turaka podeljena balkanskim državama, odlučile da stvore novu državu, Albaniju.” /Zolo, Danilo, Pozivanje čovečnosti : rat, zakon i globalni poredak/. Tokom prošlih vekova su očekivanja i težnje stanovnika Balkana za boljim vremenima ponekad bila prevelika, kao na primer prema zvaničnoj demokratskoj Evropi 20-tih godina 20. veka. U drugim periodima, očekivanja su bila veoma mala, kao 1930-tih i 1940-tih godina, kada je njihovo osetno slabljenje dovelo do diktature, obnovilo osvajanja i /osim u Grčkoj/, nametnulo komunističku vlast. Kao što smo naveli, od pada Vizantijskog carstva, geopolitička mapa Balkanskog poluostrva je bila prilagođena interesima velikih sila, najpre činiocima Otomanskog carstva, te Austrougarske imperije, Rusije i danas Namačke i Amerike. Pogledati dokumentarni film The Long Road to War. Borba se nastavlja do današnjih dana u veoma promenjenim unutrašnjim okolnostima. Strukturna stabilnost, vladavina prava, primena poslovne etike i institucionalni kapaciteti na nacionalnom i regionalnom nivou su jednako važni za makroekonomsku stabilnost i povoljnu turističku infrastrukturu. Uprkos bremenu istorije regiona Balkana, proširujemo spoznaju turista o Balkanu oplemenjenjem duše i duhovnim vrednostima uzvišenog morala i blagorodne etičnosti, koji podstiču pozitivno prepoznavanje prosvetljenih doživljaja, čime hrabro uvodimo balkanske zemlje u turizam 21. veka.
|
|
Balkan predstavlja grupu zemalja velike raznovrsnosti i retko viđenog kova i duha, koji zavodi svojim bojama, kulturama, gostoprimljivošću, ukusima, mirisima, tradicijama, igrama, pesmama, vedrinom, svežinom, gastronomijom, mitovima, legendama i veličanstvenim pejsažima. Iako je prostor regiona Balkana kontroverza, prisustvo kontradiktornih sadržaja je upravo njegova osnovna odlika. Naziv “Balkan” ne koristimo samo kao geografski pojam, već njime određujemo i poseban mentalitet ljudi koji žive u regionu. Međutim, balkanske nacije poseduju zadivljujuće zajedničko kulturno nasleđe koje se često javno zapostavlja, sakriva ili poriče u nacionalnim predanjima. Narode Balkana odlikuje izražena kultura fizičke prisnosti u javnosti i u privatnom odnosu, kao i jedinstveni balkanski etos – nezavisnost, ponos, hrabrost i čast. Svi narodi Balkana su srdačni, muškarci i žene se drže za ruke, ljube u obraz, dodiruju jedni druge itd… Narodi Balkana su brižni i rado javno pokazuju svoju srdačnost i bliskost. Morate biti otvorenog srca i željni saznanja o drugim kulturama i uverenjima, kao i prihvatljivog stava prema različitostima među ljudima i kulturama, kako biste uspešno upoznali kulturnu raznovrsnost naroda Balkana.
Južne Slovene Balkana možemo grupisati u nekoliko tipova : dinarski, koji obuhvata dinarske oblasti Balkana i krajeve u koje su se doselili predstavnici dinarskog tipa i utisli svoj žig starom stanovništvu. Centralni tip koji uglavnom obuhvata stanovništvo područja Južne Morave i Vardara i šopski koji se dugim planinskim pojasom produžava do Dunava, istočnobalkanski kome pripada stanovništvo obe istočne strane Balkana, kao i panonski tip koji obuhvata južnoslovensko stanovništvo nastanjeno najvišim delom izvan poluostrva, u Panonskoj niziji. Ovi tipovi stanovništva su prilično različiti, pa se na prvi pogled raspoznaju. Ima prostranih oblasti Balkana gde se srpske i bugarske etničke odlike i osobine stanovništva stapaju jedne sa drugima, kao u pravoj Makedoniji, južno od Velesa i u šopskoj oblasti, izmedu reka Timoka i Iskra. Rasne osobine stanovništva Balkana istočno od reke Iskra i Ihtimana, sve do Crnog mora se bitno razlikuju od drugih južnih Slovena, zapadno od reke Iskra, koja sa rekom Maricom čini jasnu etničku granicu.
Vitalne pripadnike dinarske rase – gorštake, naseljene u planinskim područjima Zapadnog Balkana – Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini, Srbiji, Crnoj Gori, većini severozapadne Bugarske, severozapadnoj Makedoniji i severnoj Albaniji – odlikuje sirova snaga i otvorenost, naročita pouzdanost, osećanje časti i ljubavi prema domu, neustrašivost i posebno samopouzdanje. Dinarska gorštačka rasa je veoma visoka, dobre građe, tamnoputa, visoke okrugle lobanje, veoma velikog i dugog, ali takođe i dosta širokog lica i dugog, manje-više krivog nosa. Oči Dinaraca gorštaka su širom otvorene, mrke ili mrko-crne. Izraz očiju Dinarca gorštaka je često nepokoran, samopouzdan, veseo i prostodušan. Gusti brkovi su obično spojeni sa takođe bujnim obrvama. Kosa Dinarca gorštaka je braon i crne boje. Dinarska rasa predstavlja soj koji je ponekad nespretan na svoj način, grube veselosti, pa i bogatog smisla za humor, često izmešanog sa oduševljenjem. Kod Dinarca gorštaka je posebno izražen dar za muziku, pre svega za pesmu. Druženje dinarske rase je snažno i bučno. Odnos muškarca prema muškarcu je uobičajeno iskren i čestit. Iskonsku dinarsku prirodu, koja stalno teži da izbije na čistinu, gde je život mnogo lakši i lepši, oličava kohezija malih društava, što je faza kulturnog razvoja kroz koju su civilizovana društva davno prošla.
O regionu Balkana se zbog tako raznovrsnog sastava stanovništva govori kao o tipično multietničkom i multikulturalnom području. Balkan je region u kojem se prepliću svodovi brojnih civilizacija – islama, pravoslavlja i rimo-katoličanstva, gde je višekulturalnost značila uporedo bogatstvo i izazov za dijalog i tumačenje kultura, kao i u nekom vremenskom periodu – razlog za sukobe. Potonja tendencija je bila dominantna u istorijskim situacijama kada su velike sile instrumentalizovale kulturne, etničke i verske razlike Balkana, tj. koje su politiku Balkana ili spoljašnje politike koristile u cilju ostvarivanja sopstvenih posebnih geostrateških interesa. U tim istorijskim periodima, kulturna, etnička i verska raznolikost su pretvarane iz mostova saradnje i bogatstva u granice i dodatne razloge za sukob generacija. Stoga ne čudi sto je najveći pisac Balkana, nobelovac Ivo Andrić, kao poznavalac duhovnog života i odnosa u regionu, pisao o Balkanu koristeći metafore poput tamnog vilajeta, proklete avlije, mosta na Drini, odnosno područja gde se različiti svetovi susreću i sukobljavaju. Balkan je takođe područje u kome se ističe narcisoidnost malih različitosti i gde ljubav i strast dostižu krajnost. Ovde ljudi strastveno vole jedni druge, ali su jos strastveniji, smrtno strastveni u svojoj mrznji./Ljubiša Mitrović – THE GEOPOLITICAL AND SOCIOLOGICAL ASPECTS OF THE TRANSITION PROCESS OF A REGION: FROM THE BALKANS TOWARDS SOUTH-EASTERN EUROPE/
Putujući Balkanom, istražujete svedočanstva srednjovekovne Evrope i naroda Srbije, Makedonije, Albanije, Crne Gore, Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Bugarske, Rumunije… Ne treba zaboraviti da se u životima balkanskih naroda održao značajan uticaj duge turske vladavine. Ne možete razumeti Balkan bez razumevanja njegovih etničkih grupa, kao što ne možete razumeti etničke grupe, bez upoznavanja njihove istorije i uticaja regionalne geografije. Balkanske zemlje su bogate drevnim mitovima, oralnom tradicijom i legendama kroz bogato kulturno nasleđe koje ih podseća na vreme kada su živele u miru i saradnji, kada su najstariji ljudi Balkana /Balkani/ obožavali božanstva koji su poštovala lepotu, uživanje i inspirisale širok spektar svetonazornih umetnosti. Iako dugo potiskivana kasnijim monoteizmom, ova drevna božanstva su još uvek sjedinjena sa zemljama Balkana. Ta poletna energija i strast Balkana se nikada ne zaboravljaju.
Kulture Balkana
Narodi Balkana poseduju poseban umetnički duh. Brojni originalni zanati i rukotvorine su se na Balkanu očuvale vekovima i danas su ove tradicionalne zanatske veštine još uvek primenjene u originalnom obliku. Vešte ruke balkanskih umetnika su stvorile prekrasna umetnička dela od drveta, kamena i metala, a telanat balkanske žene je utkan u niti impresivnih ćilima, ukrašenih maštovitim detaljima. Kulinarski proizvodi Balkana pripremljeni od namirnica sa mirisnih livada i stoletnih šuma, pakovani u odgovarajućim keramičkim bočicama, predstavljaju odličan poklon ili suvenir sa putovanja Balkanom. Svi balkanski proizvodi se pripremaju po originalnim starim receptima, kojima se vekovima služi žena sa Balkana, koristeći svoj prirodni dar za lepotu. Poznati umetnici i travari Balkana su doprineli razvoju i očuvanju drevnih recepata, što ih čini jedinstvenim. Umetnici – zanatlije, rezbari i slikari aktivno učestvuju u manifestacijama i turističkim događajima Balkana, predstavljajući svoje umeće sve brojnim posetiocima. Oni su stvorili originalni balkanski arhitektonski i kulturni ambijent, koji je nenadmašan po lepoti i zanatskoj veštini.
Living Art of the Western Balkans – kratak dokumentarni film koji je 2013. snimila rediteljka Melody Gilbert (frozenfeetfilms.com)
U balkanskoj kulturi tradicionalno dominiraju muškarci. U nekim delovima Balkana je očuvana plemenska društvena organizacija, gde je muškarac glava porodice. Mnogi tragovi patrijarhalnog sistema se još uvek ogledaju u nižem društvenom statusu žene. Tradicionalno žene obavljaju samo domaće poslove. Briga o detetu je većinom majčina. Babe i dede takođe imaju značajnu ulogu u podizanju i vaspitavanju dece na Balkanu. Uobičajeno je da nekoliko generacija živi pod istim krovom. Etnički Albanci imaju velike porodice, od osmoro to desetoro dece, a tako brojne porodice često žive u kućama sa jednim dvorištem, okruženim kamenih zidom. Čak i u srpskim porodicama, koje teže da podižu manji broj dece, rođaci, tetke, ujaci i drugi bliski članovi porodice, često žive u istoj kući, ako ne u blizini jedne do druge, što je znak posebne bliskoski velikih porodica. Nasledni običaji poštuju pravo prvorođenja – prvorođeni sin nasleđuje svo porodično bogatstvo. Ili, na primer, zavetovne devojke koje postaju glava porodice posle očeve smrti, oblače se i ponašaju kao muškarci, zavetujući se za čednost tokom čitavog života….
Narodne igre i folklor Balkana
Prelepe igre Balkana se izvode u liniji ili krugu, sa igračima koji se drže za ruke ili ramena. To znači da vam za balkansku igru nije potreban partner ! Balkanske igre su ritmičko ponavljanje koraka, nekih veoma jednostavnih, dok su neki značajno komplikovaniji. Brzina balkanskih igara varira od spore igre do veoma brze, ali nije nužno da ste spretan igrač da biste učestvovali. Na Balkanu muškarci i žene uživaju u međusobnim grupnim igrama, dok veselo pokušavaju da upamte precizne korake. Narodne igre Balkana se igraju u ritmovima koji uglavnom potiču sa područja koje okružuje balkanske planinske vence i presecaju jugoistočnu Evropu. Ovi ritmički elementi potiču iz pred-rimskog doba, ali su usavršeni razmenom ljudi i kultura, čiji značaj se ne sme podceniti zbog procesa podrške međusobne muzičke razmene koji prevazilaze političke granice.
Staro Vranje – Kurta Ajredinović Čoček
Miodrag Jašarević – Protino kolo
Božidar Boki Milošević i sekstet Dušana Radetića – Čoček
Angel Nancevski Pance – Paunovo oro
Muzika Balkana
Putujući romski muzičari, čiji značaj svakako moramo istaći su pomogli i podstakli proces međusobnog muzičkog oplođivanja. Balkanski muzičari neguju i održavaju svoju jedinstvenu muzičku kulturu, mada je ona podložna uticaju tzv. “civilizovane” Zapadne Evrope i američke muzičke kulture. Usavršavanje muzičkih instrumenata je kroz vekove takođe imalo veliku ulogu u promeni zvuka balkanske narodne muzike i balkanskih narodnih igara. Najveća promena se dogodila prilagođavanjem i štimovanjem instumenata proizvođača instrumenata i kompozitora u 17. veku, koje su usvojili narodni muzičari, istovremenim sviranjem klavirske harmonike u Evropi, koje danas podržava električni sintisajzer !
Asimetrični aksak ritam predstavlja jedno od najkarakterističnijih i najvažnijih obeležja muzičke tradicije Balkana. Asimetrični aksak ritam je skoro sasvim nepoznat. Odlikuju ga kombinacije raznolikog broja udaraca, kao što su 2 + 3 udarca i njihovi nastavci, posebno 2 + 2 + 2 + 3. Zbog neodgovarajućeg beleženja većine muzičkih zapisa vokalne i instrumentale muzike sa početka 20. veka, jedva je bilo moguće primetiti postojanje ovog asimetričnog ritma na području Balkana.
Čuveni Vlatko Stefanovski, u jednoj od svojih izvanrednih numera peva o propasti i sreći, koje su dve konstante romskog kosmosa, u pesmi koja se čini da postoji vekovima. “Svako od nas ima svoju zvezdu koja nas prati dok živimo/ kada svetli, čovek ima srece, kada ona umre, sudbina”… Stefanovski, izuzetan gitarista i kompozitor je osnivač kultnog rok ansambla “Leb i Sol”, koji je bio jedini od malobrojnih balkanskih orkestara, koji je zasluženo stekao ugled izvan svoje zemlje. Nastupao je u inostranstvu i sarađivao sa najboljim muzičarima Balkana, održavajući koncerte u Srbiji, Sloveniji, Bosni i Hrvatskoj i u svetu. Bliskost Stefanovskog sa narodnom muzikom balkanskog regiona, kao i raznovrsni etnički stilovi koji su na Balkanu /bili/ prisutni, pomogli su da pesma “Gypsy Song” postigne veliki ugled. Pesma Gypsy Song je bila deo muzike komponovane za film istog naziva.
Leb i Sol – Uči me majko, karaj me
Kulin Ban – tradicionalna, etno muzika Balkana
Dragoslav Pavle Aksentijevic i Grupa Zapis – Koncert Sava Centar, 2004
Jordan Nikolic – Ej dragi, dragi
Himzo Polovina – Kad ja podoh na Bembasu
Meho Puzic – Snijeg pade na behar na voce
Snežana Spasić & Naissa – Žito žnjela mlada moma
Amira Medunjanin – Snijeg pade na behar, na voce
………
Region Balkana povezuje istok sa zapadom, što je posebno vidljivo u balkanskim muzičkim ritmovima. Od vremena kada se oni koriste u društvenim igrama češće nego u solo izvođenju, ritmovi za igre su postali značajnije brži. Balkanski ritmovi se time razlikuju od mnogo složenijih muzičkih sistema Azije i Orijenta, koji koriste prefinjen tonalitet i poliritmičke sadržaje. Stoga zapadnjaci lako mogu razumeti /i igrati/ balkanske igre.
Gastronomija Balkana
Ovde na Balkanu smo svi ponosni na tajne, veštine i iskustva starih kuvara našeg lepog regiona, kao i na ukuse koji očekuju posetioce. Med je bogat polifeolnim karakteristikama koje su prirodni antioksidanti, pa su postepeno zadobili povećano interesovanje zbog svoje moguće uloge u poboljšanju ljudskog zdravlja. Med koji se koristi u najvećem delu Balkana se sakuplja iz tradicionalnih košnica i prerađuje na tradicionalni način. Gastronomiju Balkana odlikuje veoma raznovrsna i prilično začinjena hrana, obilje svežeg i punjenog povrća, mlečni i mesni proizvodi, jela od dimljenog mesa ili sa roštilja, tušija, raznovrsne pite i poslastice od tankih listova testa….
Mi Balkanci uključujemo strast i pažnju u svaki deo procesa kuvanja, počevši od odabira sirovih namirnica i tradicionalnih recepata do kuvanja i pripreme hrane koji rezultiraju pravim iznenađenjima, zadovoljstvom i jedinstvenim iskustvima potrošača direktno iz bogate tradicije naših naroda…
Balkan ima pogodnu klimu i snažno vinsko nasleđe, oko 200 autohtonih sorti grožđa koje, na skoro 65000 hektara, uzgaja oko 800 kompanija – porodičnih proizvođača do velikih firmi, kao i vezu sa postojećim i novim tržištima …. Vinski turizam je deo kulturnih tura Balkana. Vinski turizam omogućava unosne prihode lokalnim proizvođačima Balkana, podstiče razvoj seoskih područja i stvara nove poslove kroz direktnu prodaju, povezujući vrhunsku hranu sa turizmom.
