Planina Avala

Avala je planina koja se nalazi 17 km jugoistočno od Beograda, na starom putu Beograd – Kragujevac. Nadmorska visina Avale iznosi 511 metara, jer je 11 metara određuje kao planinu i čine je najnižom planinom centralne Srbije i šumadijskog venca među planinama koje se spuštaju prema Beogradu. Avala je dobro pošumljena šumom i samoniklim drvećem, a jednim delom je pod zasađenom borovom šumom. Planina Avala je stanište velikog broja životinja i gotovo 600 biljnih vrsta, sa 70% površine koja je pošumljena i 500 hektara pod zaštitom. Planina Avala je poznato izletište Beograđana i posetilaca Beograda koji uživaju u prijatnim šetnjama i upoznavanju avalskih znamenitosti – TV toranj, Spomenik Neznanom junaku, Spomenik Sovjetskim veteranima, rimska rudarska okna koja su i danas vidljiva….

Ime “avala” je orijentalnog porekla i potiče od reči “havala”, što znači “vidikovac”, odnosno mesto ili objekat koji ima pred sobom dobar vidik i dominira okolinom.

Nastanak utvrđenog grada na Avali datira u mnogo davna vremena kada su na ovim prostorima boravili Kelti, stari narod koji je ovde rudario i podigao malo utvrđenje nekoliko milenijuma posle Vinčanaca i vinčanske kulture. Nema mnogo podataka o boravku ovog naroda, ali se zna da su se mešali sa starosedeocima Srbima i vremenom je nastao novi naraštaj Skordisci. Smatra se da je u rimsko doba na vrhu Avale postojalo vojničko utvrđenje u svrhu osmatranja Singidunuma, ali i zaštite rudnika iz kojih su Rimljani ovde vadili rudu, kojih je bilo nekoliko na obroncima Avale.

Na Avali postoje rudnici olova i srebra Crveni breg koji je eksploatisan od 1886. do 1953. godine i rudnik žive Šuplja stena, koji je radio od 1968. do 1972. godine. U podnožju Avale se nalazi rudnik Crveni breg – nekadašnje nalazište olova i cinka koje je zatvoreno pedesetih godina 20. veka i predato Rudarsko-geološkom fakultetu radi oglednog školskog rudnika.

U srednjem veku na vrhu Avale je bio srpski grad Žrnov, koji su 1442. godine izgradili Turci, kako bi mogli pratiti kretanje Mađara oko Beograda, u to vreme predvođenih neustrašivim Jankom Hunjadijem – Sibinjanim Jankom. Sa vrha ovog utvrđenog grada na Avali se pružao širok pogled na celu oblast do Dunava, što je veoma koristilo Turcima u dugotrajnom planiranju opsade Beograda, koji su konačno osvojili 1521. godine.

“Prema fragmentovanim istoriografskim podacima o Žrnovu, vreme njegovog podizanja se može smestiti u prvu polovinu XV veka, tačnije oko 1442. godine od strane Hodi Paše, najverovatnije na temeljima starijeg rimskog utvrđenja, dok se po drugim autorima njegovo podizanje datuje u doba Despota Stefana Lazarevića radi lakše odbrane Beograda. Utvrđenje je 1444. godine predato Despotu Đurđu Brankoviću od strane Turaka na osnovu mirovnog ugovora sačinjenog između njih, potom 1458. godine ponovo biva osvojeno od strane Mahmud Paše, dok 1515. godine Ugari bivaju strahovito poraženi pred zidinama Žrnova od strane Turaka. Nakon konačnog pada Desopotovine pod Tursku vlast 1521. godine Žrnov gubi svoj strategijski značaj, ali nastavlja da se koristi u cilju zaštite poznatih avalskih rudnika”. Izvor: Sve o arheologiji

Ruševine grada Žrnova su nažalost nepovratno uništene miniranjem 1934. godine i tu je podignut Spomenik Neznanom junaku, poznatog vajara Ivana Meštrovića. Mineral avalit dobio je ime po Avali na kojoj je pronađen. Posle Prvog svetskog rata, lokalno stanovništvo pronašlo je na Avali veći broj grobova srpskih vojnika poginulih u Prvom svetskom ratu, među kojima i grob jednog neznanog srpskog vojnika. Narod okolnih sela je 1922. godine tom vojniku podigao skromni spomenik. Kasnije je Državni odbor za podizanje Spomenika Neznanom junaku odlučio da mu se na vrhu Avale podigne reprezentativniji spomenik. Projekt za spomenik na Avali izradio je vajar Ivan Meštrović, u obliku mauzoleja sa ogromnim karijatidama na ulazu, koje predstavljaju žene u narodnim nošnjama iz svih krajeva Jugoslavije. Spomenik na Avali je građen od jablaničkog granita, u periodu od 1934. do 1938. godine. Za potrebe građenja ovog spomenika 1934. godine dinamitom su razrušeni ostaci srednjevekovnog grada Žrnova, što i danas nailazi na oštru osudu istoričara. Srbija se razlikuje od svih zemalja učesnica Prvog svetskog rata po tome što sve druge zemlje imaju spomenike Neznanom vojniku, a samo Srbija slavi Neznanog junaka.

U neposrednoj blizini vrha Avale je i Spomenik delegaciji Sovjetske armije – trideset trojici sovjetskih ratnih veterana koji su na ovom mestu poginuli u avionskoj nesreći 19. oktobra 1964. godine, pri dolasku na proslavu dvadesetogodišnjice oslobođenja Beograda. Među poginulima su bili i Maršal Birjuzov i general Vladimir Ivanovic Ždanov koji su 1944. oslobodili Beograd. O velikom poštovanju prema tragično nastradaloj sovjetskog delegaciji svedoči to što su Beograđani prilikom prenošenja tela nastradalih do aerodroma izašli iz svojih domova na ulicu i napravili kolonu duž čitavog puta, od Doma JNA do vojnog aerodroma u Batajnici.

Avalski toranj, jedan od zaštitnih znakova Beograda – prestonog grada Srbije, počeo je da se gradi 1961. godine. Remek delo srpske arhitekture koje, kada god bi ga drumski putnici ugledali, znali bi da su nadomak Beograda, jedinstven je bio toranj na svetu, jer jedino je on imao za presek jednakostranički trougao – simbol srpskog tronošca za sedenje. Avalski toranj su projektovale srpske arhitekte Uglješa Bogunović i Slobodan Janjić, a građevinske radove, pri kojima je ugrađeno čak 4000 tona armiranog betona i omogućeno da pri najvećim košavskim udarima, toranj “šeta” u prečniku i do jednog metra, izvelo je građevinsko preduzeće Rad, dok su veoma komplikovanu postavku 60 metara visoke antene teške 25 tona, montirali stručnjaci “Goše” iz Smederevske Palanke. Svi radovi, sa postavkom TV i radio antene, kao i funkcionali restoran, završeni su u maju 1965. godine, kada je Avalski toranj počeo sa radom. Nažalost, ovaj ponos srpske arhitekture i građevinarstva je srušen tokom zločinačkog napada NATO avijacije, 29. aprila 1999. godine, čime je postao najviši srušeni objekat na svetu, sve do rušenja Svetskog trgovinskog centra u SAD. Čitava Srbija, posebno Beograđani, emotivno vezani za Avalski toranj, nisu mogli dugo da izdrže bez svog znaka prepoznavanja. Tokom 2005. godine su sakupljena sredstva za obnovu gradnje Avalskog tornja, Institut CIP je uradio novi projekat, Direkcija za imoviju Republike Srbije, RTS i građevinsko preduzeće “Ratko Mitrović” su organizovali i započeli radove na obnovi tornja krajem 2006. godine. Novi Avalski toranj je kompletno izgrađen i pušten u rad 23. oktobra 2009. godine. Danas mu je ukupna visina 204,57 metara sa restoranom na 119. spratu, odnosno vidikovcem na 122. metru. Time je stari, srušeni Avalski toranj dobio svog naslednika.

Na Avali se nalazi TV toranj, koji je jedan od simbola Beograda, porušen u NATO bombardovanju 1999. godine. Novi TV toranj je izgrađen velikom akcijom sakupljanja donacija među stanovništom Srbije koju su pokrenuli umetnici Beograda, kako bi izgradili novi TV toranj na mestu nekadašnjeg. Avalski toranj jedan je od najlepših remek dela arhitekture Srbije, toranj ima dva lifta i restoran na 119. metru odnosno vidikovac na 122-om metru visine. Avala je prijatno i zanimiljivo turističko mesto i omiljeno izletište Beograđana i posetilaca Beograda. Izvor fotografija – CD “Moja Srbija” www.turistvodic.info

Na platou Avalskog tornja se stalno održavaju brojni zanimljivi događaji i festivali koji privlače posetioce – festivali gastronomije i rakije, predstavljanje turističke ponude Srbije, ali i izazovno spuštanje užadima sa visine od 110 metra sa tornja…. Posetiocima su tokom boravka na kompleksu tornja na Avali besplatno dostupni i  prateći sadržaji: selo vilenjaka, dečiji park, teretana na otvorenom, sportski tereni, veštačka stena. Pored toga, posebno zadovoljstvo posetilaca pruža pogled sa najviših spratova Avalskog tornja do kojih se stiže liftom i gde se nalaze 3 kafe bara koji poslužuju osvežavajuća pića i mini zalogaje, a u prizemlju je suvenirnica Turističke Organizacije Srbije.

2. oktobra se u Republici Srbiji obeležava Dan sećanja na žrtve u Jajincima, jer je tokom Drugog svetskog rata okupatorska nemačka vojska, podno Avale streljala oko 80000 ljudi – Srba, Jevreja i Roma, uglavnom zatočenika logora Zemlin – Staro Sajmište. Streljana su vršena od 15. jula 1941. do 4. aprila 1944. godine. Strelište u Jajincima je vremenom poprimilo oblik posebnog logora sa sedam baraka u kojima su bili smešteni vojnici, stražari, municija i vojni materijal, kao i logoraši koji su čekali egzekuciju. Žrtve streljane u Jajincima su najpre sahranjivane u masovne grobnice, ali su nemačke vlasti krajem 1942. godine postepeno počele sa spaljivanjem zemnih ostataka stradalih. Prvo spomen obeležje u Jajincima je podignuto 1951. godine, a centralni spomenik koji je delo vajara Vojina Stojića je otkriven 1. oktobra 1988. godine. Spomenik u Jajincima se nalazi na mestu nekadašnje najveće humke i na njegovom vrhu je beli golub koji je simbol mira.