foto Archeo Serbia

Arheološko nalazište Vinča

Vinča je najveće i najznačajnije istraženo neolitsko naselje u Evropi i najstarije veliko naselje koje je bilo sedište prve urbane evropske civilizacije. Takozvana Vinčanska kultura se u periodu od 6. do 3. milenijuma pre nove ere prostirala stotinama kilometara duž toka reke Dunav, na području današnje Srbije, Rumunije, Bugarske i Makedonije, sa nalazima i ostacima širom Balkana, delovima srednje Evrope i Bliskog istoka, čak kroz zapadnu Evropu. Vinčanski lokaliteti, koji čine istočnu granicu vinčanske kulture u Srbiji su Rudna Glava, Supska, Drenovac, Pločnik i oni su na neki način i sadašnja istočna granica naše države ili su njoj veoma blizu. Na polju antropologije, istraživanja Srboljuba Živanovića pokazala su da se jasno može uočiti kontinuitet Lepenaca, Vinčanaca, Ilira, Sarmata, Slovena.

Vinča je arheološko nalazište na desnoj obali reke Dunava, 11 km istočno od Beograda, na teritoriji lepe beogradske opštine Grocka. Na nalazištu Vinča su tokom arheoloških istraživanja početkom 20. veka pronađeni ostaci osam neolitskih naselja. Vinču je otkrio prof. Miloje M. Vasić, tokom svojih istraživanja 1908. godine, kada su pronađeni simboli i čitavi natpisi na preko 10000 nalaza, kao svedočanstvo proto–pisma vinčanskog stanovništa, iz perioda od 5000 do 3200 godina pre nove ere.

Savremena istraživanja nalazišta Vinče su sprovođena pod nadzorom Srpske Akademije nauka i vođstvom istraživača Nikole Tasića, Gordane Vujović, Milutina Garašanina i Dragoslava Srejovića. Vinča ima odličan pogled na Dunav, koji je oduvek bio glavna linija komunikacije. Nažalost, ovo izvanredno arheološko nalazište odlikuje značajna neotkrivena i nepoznata istorija, ali je i suočeno sa opasnošću od oštećenja i uništenja obale Dunava i samom rekom, kao i nedostatkom sredstava za nastavak istraživanja koja bi omogućila uvid u sve što je u Vinči zatrpano ispod tla !!!

Treba znati da su tokom dugotrajne Vinčanske civilizacije na Balkanu uvek bila u upotrebi četiri staleška imena srodnih plemena i dijalekata – Srbi, Rašani, Vlasi i Vendi-Veneti, kojima bi se mogli kasnije dodati dački Geti i maloruski graničari Anti. Vinča je pojam kojim se danas obeležava zenit neolitske kulture u Evropi i stacioniranje – naseljavanje stočarskog stanovništva, kome su znanje, kreativnost, međusobna tolerancija i prosperitet bile osnovne vrednosti.

Na ovom mestu, gde se preko doline Bolečice i Dunava razigrani reljef Šumadije susreće sa banatskom ravnicom, nalazila se između 4500. i 3500. godine pre nove ere metropola jedne sadržajima prebogate kulture – vinčanske kulture. Vinčansku kulturu, između ostalog karakterišu pravougaone kolibe od drveta, blata i slame, građene na zemlji, crna ili siva keramika sa ugraviranim ukrasima, figurine ljudskog oblika crvene boje, pogrebni rituali…

“Stratigrafija nalazišta pokazuje da je Vinča bila naseljenja od 7. milenijuma pre Hrista do danas, od najstarijih slojeva iz ranog i srednjeg neolita – Starčevačke kulture, preko poznoneolitske Vinčanske kulture sa svim njenim fazama koje se ogledaju u moćnom kulturnom sloju debelom 10,5 metara, kulture eneolita, bronzanog doba, tragovina kultura gvozdenog doba, antičkog i vizantijskog perioda i nekroplole 8-15. veka“. Radmila Ćapin

Kulturni sloj Vinče visok oko 10,5 metara pruža neobično zanimljivu i uzbudljivu sliku. Kao na raskošnom ćilimu, u kulturnom sloju Vinče se po vertikali nižu jedan nad drugim rumeni, žuti, mrki, pepeljasti i crni proslojci formirani od ostataka razorenih naselja, spaljenih koliba, velikih rovova i zasutih jama i grobova. Svaki od tih proslojaka, koji obeležava pojedine faze života u Vinči, sadrži prave riznice najraznovrsnijih predmeta: oruđe i oružje od kamena i kosti, posuđe za svakodnevnu upotrebu, raskošno dekorisane ritualne vaze, veliki broj antropomorfnih i zoomorfnih figurina, nakita od raznih vrsta retkih, skupocenih materijala i bezbroj drugih predmeta, izrađenih u samoj Vinči ili pribavljenih iz udaljenih oblasti njene kulture, iz srednje Evrope, donjeg Podunavlja ili sa Mediterana. Više od 10.000 vinčanskih skulptura, najverovatnije zagrobnog karaktera, svedočanstvo su verske snage stanovnika Vinče. Mada je praistorijsko naselje u Vinči godinama iskopavano i istraživano, ipak je do sada ispitan samo njegov središnji deo. Na istraženom prostoru Vinče nađeno je, međutim, na hiljade predmeta koji danas krase mnoge muzejske zbirke u Srbiji i inostranstvu, a rad na njihovom proučavanju traje sa nesmanjenim interesovanjem i danas. Na osnovu tih brojnih i veoma raznovrsnih predmeta, kao i ostataka arhitekture i korišćenih sirovina, može se pouzdano rekonstruisati cela istorija Vinče, odnosno materijalna i duhovna kultura brojnih generacija koje su u njoj živele, koje u umetničkom domenu nisu imale premca u tadašnjoj Evropi.

Sloveni su poput drugih indo-evropskih naroda pridavali veliki značaj krstolikom obliku Svastike, u slovenskom svetu poznate kao Kolovrat. Jedna od prvih kultura koja je koristila Svastiku u svojoj simbologiji i pismu je Vinčanska kultura koja je cvetala na tlu današnje Srbije pre oko 8.000 godina. Kao univerzalni i magijski simbol i najsvetiji oblik predstavljanja ljudske rase, korišćen 6-5000 godina p.n.e., je svastika koja je izuzetno moćan simbol pozitivnih značenja i označava veličanstvenost sunca i vatre. Svastiku su koristile brojne kulture širom sveta, uključujući Kinu, Japan, Indiju, Afriku i južnu Evropu. Brojni nalazi potvrđuju da je simbol svastike – simbol Kolovrata imao izvanredan značaj za rane slovenske kulture kojima je predstavljao točak večnog života. Simbol svastike – kolovrata predstavlja beskonačnost i cikličnost istorije i večnog sukoba dobra i zla.

‘Pločice iz Tărtărije, starosti preko 7000 godina su otkrivene 1961. godine na neolitskom nalazištu u selu Tartarija, oko 25 km jugozapadno od Alba Julije u Transilvaniji, u Rumuniji. Pločice iz Tartarije određuju Vinčansku kulturu iz koje su nastali Geto-Dačani. Arheolozi su uz pločice iz Tartarije iskopali 26 keramičkih i kamenih figurina, narukvicu od školjke i sagorele pojedinačne kosti odrasle žene koju su ponekad određivali kao “Gospođu iz Tartarije”. Na početku su kosti predstavljene kao kosti muške šamanske osobe, starosti između 35 i 40 godina. Međutim, kasnijim istraživanjima kostiju je utvrđeno da je u pitanju ženska osoba, starosti oko 55 godina, što je izuzetak za doba neolita. Vinčanska kultura je nastala pre 7000 godina, a njen vrhunac je bio između 5400 i 4500 godine p.n.e. i po mišljenju mnogih predstavlja najstariju civilizaciju Evrope – “Staru Evropsku Dunavsku civilizaciju”. Nekoliko istraživača i istoričara je izrazilo stav o mogućnosti da iz Vinče potiče najstariji jezik ili najstarije pismo. Međutim, pločice iz sela Tartarije predstavljaju mapu koja je moguće korišćena za ocrtavanje svetih i tajnih mesta u blizini Dunava na noćnom nebu. Danas u Rumuniji pastir još uvek ima aktivnu ulogu u korišćenju raznovrsnih tipova mapa i crteža dok čuva stada ovaca na planinama i dolinama. Najzad, ove mape – pločice su bile čitljive samo onima koji su ih stvorili.  Izvor: Thracian Chronicles

“Tri glinene pločice iz Tartarije, neke sa apstraktnim grafičkim znakovima nalik pismu, druge sa jasno figurativnim, otkrio je 1961. godine rumunski arheolog iz Kluža, Nikolae Vlasa. Na lokalitetu kod seoceta Tartarija na obali reke Mureš koji pripada vinčansko-turdoškoj neolitskoj kulturi iz 5.500 godine pre nove ere, otkrivena je jama za žrtvovanje sa pepelom i brojnim idolima (moguće šamanski grob), u kojem su se pored sprženih ljudskih kostiju, zajedno sa 26 glinenih, ranovinčanskih figura, dve alabasterske figure i jednom narukvicom, nalazile tri napukle glinene pločice sa perforacijama koje su nošene kao privezak, verovatno oko vrata. Prva ploča sadrži figurativne crteže (čovek, koza itd.) i nema rupu za nošenje, druga ima nekoliko stilizovanih crteža, a treća je kružnog oblika, podeljena na četiri dela i ima apstraktne znakove. Posle dve godine (1963), rumunski arheolog Nikolae Vlasa, objavio je rad o ovom lokalitetu. Zaključci su bili zapanjujući. Znaci urezani na Tartarske tablice bili su vrlo slični, neki i identični, sa znacima sumerskog piktografskog pisma (faza Uruk IVa) oko 3100. godine pre Hrista, i danas smatranog za prvo pismo u ljudskoj istoriji, a koje je prethodilo klinastom pisanju. Međutim, dramatični izazov Tartarskih tablica bio je sadržan u činjenici da su one dve hiljade godina starije od glinenih tablica iz Mesopotamije! Prema nekim komentatorima, crtež bi predstavljao simboličku kartu neba, sa dve kardinalne ose i simbolima sazvežđa.

U Bugarskoj u Gradešnici pronađena je zatim slična glinena pločica, takođe datovana oko 5.500 godina pre Hrista, a zatim se u jezeru u Grčkoj (Dispilio) pojavio komad drveta (Dupjačka tablica) ispisan na isti način i datiran u isti period. Simboličko pisanje nije izum stanovnika drevne “Tartarije” (toponim koji označava “Slaveno-Arijce”). Očigledno je da su nosioci vinčansko-turdoške kulture od Balkana do Karpata koristili niz simboličkih ideograma, verovatno sa magijskom ulogom i predstavljajući svojevrsne preteče pisanja. Apstraktni simboli korišćeni su na ogromnom geografskom području vinčanske civilizacije koja se sastoji iz nekoliko glavnih lokaliteta. To su Vinča, Turdoš, Varna i Karanovo, a svaka od njih je karakteristična po nečemu. Ono po čemu rekord drži vinčanska kultura je prva obrada, izlivanje i kovanje bakra, u Varni je prvi put obrađivano zlato, a u Turdošu je nastalo prvo pismo.

U ovdašnjoj naučnoj javnosti problem pločica – tablica iz Tartarije uglavnom nije raspravljan, uprkos tome što je utvrđeno da pripadaju ranoj fazi vinčanske kulture. Epicentar ove kulture bio je u Vinči, gde je prva iskopavanja obavio profesor Miloje M. Vasić još 1908. godine. Od početka svojih istraživanja profesor Vasić je tvrdio da znaci urezani na vinčanskoj keramici mogu da budu slova nekog nepoznatog pisma. Nemerljiv doprinos razumevanju znakova vinčanske civilizacije dao je profesor dr Radivoje Pešić. Sistematizujući 1985. godine znake u vinčansko pismo, dokazao je da je to najstarije pismo u svetu, mnogo starije od egipatskih hijeroglifa i feničanskog klinastog pisma”….. Ova istraživanja pokazuju da evropska civilizacija ne počinje od Starih Grka, nego da je na području Balkana postojala razvijena kultura Starih Srba na koju su se kasnije oslonile minojska i mikenska kultura”. Igor Brusin, Slavic Spirituality

Vinčanski sunčev kalendar, pronađen na lokalitetu Vinče, nastao je pre više od 7527 godina. Vinčanski kalendar je izrađen u obliku kružnog tanjira od keramike. Na vrhu tanjira se nalazi vinčanski simbol za vreme koji su Srbi koristili za datiranje važnih događaja, što je simbol koji je postao linija vodilja identiteta srpskog naroda kroz vreme i istoriju.

Od 3000 raznovrsnih predmeta pronađenih u Vinči, figurina koja predstavlja Veliku Majku najupečatljivije odslikava odnose društva, koje je živelo u apsolutnom skladu sa prirodom, čiji su božanski, regenerativni ciklusi sličnim ženskim. Stoga ne čudi da su Vinčanci znali da je smisao života ljubav, da su vrhovno božanstvo ili Bog – čista ljubav, koju najsnažnije oseća i zna žena koja rađa novi život. Preko 1000 figurina iz Vinče predstavljaju ženski princip, simbol rađanja, ali i majku koja danonoćno bdi nad svojom porodicom. Njene velike oči su simbol njene budnosti. Na posuđu i drugim predmetima istraženim u Vinči nađeni su pisani tragovi, kojim je vinčanska civilizacija, kao svoj vrhunac, čovečanstvu ostavila prvo pismo, nazvano vinčansko pismo. Neki naučnici smatraju da vinčansko pismo, koje je koristilo poljoprivredno stanovništvo vinčanske civilizacije u religiozne svrhe, predstavlja najraniju formu pisma ikad nađenu, nekoliko hiljada godina stariju i od egipatskog i sumerskog pisma. Svi zaključci sa punom dokumentacijom o arheološko utvrđenom Vinčanskom pismu upućuju na jedinu neospornu činjenicu : izvor sveukupne pismenosti jeste Vinčansko pismo, pronađeno u Vinči kod Beograda. Budući da su nalazi vinčanskog pisma, pronađeni u otkrivenim grobnicama  uglavnom kratki, a nedostaje znanje o jeziku koji je korišćen, sa pretpostavkama da je u pitanju drevno srpsko pismo, verovatno ono neće biti odgonetnuto i protumačeno…

Vinčanski simboli starosti od 7. do 4 milenijuma p.n.e i dekorisani simboli starosti od 8000 do 6500 godina iz Vinče predstavljaju izazov istraživačima za naučno tumačenje jezika i nasleđa. Istraživači potvrđuju da su nalazi vinčanskog pisma najstariji u Evropi. Znakovi su ucrtani na obe strane keramičkih pločica. “Ova ploča predstavlja visoki oblik prenosa informacija koji je veoma složen. Hiljade zapisa vinčanskim pismom je pronađeno na području Srbije, Rumunije i Bugarske. Najstarije među nalazima su poznate kao ‘tablice iz Tartarije‘, otkrivene 1961. godine, koje sadrže različite simbole, poput životinje sa rogom, nepoznate figure, vegetativne motive, grane drveta… Ispisane tablice su istraživali brojni naučnici iz čitavog sveta, a primenom izotopa carbona 14 potvrđuje njihovu starost od najmanje 6500 godina. Tablice su ispisane pitografskim zapisima i jedinstvene su po postavljanju mogućnost da je vinčansko pismo dunavskog područja starije od sumerskog klinastog pisma i egipatskih hijeroglifa.

Misterije Dunava – Nacionalni Park Đerdap