Arheološko nalazište Viminacijum – Viminacium
Viminacijum je izuzetno arheološko nalazište u Srbiji u blizini Kostolca, jedan od nekadašnjih slavnih ilirskih gradova koji danas uspešno vraća slavu i rimskog nasleđa na teritoriji Srbije. Viminacijum je bio glavni grad rimske provincije Gornje Mezije /Moesia Superior/, vojni logor sa stacioniranom rimskom VII legijom Klaudija – Legio VII Claudia Pia Fidelis u periodu od 1. do 4. veka nove ere, koji je korišćen kao prelazni deo između Zapada i Istoka.
323. godine n.e. je car Konstantin Veliki prebacio sedište Rimske Imperije u grad Bizantium na Istoku, u Konstantinopolj /današnji Istanbul/, kao formalni centar kulture i značajni deo organizacije rimskog carstva. Prostor originalnog ilirskog i nekadašnjeg rimskog grada i vojnog logora Viminacijuma /više od 450 hektara šire gradske i 220 hektara uže gradske teritorije/, čini danas jednu od najuzbudljivijih arheoloskih i turističkih znamenitosti Srbije. Po pronađenim ostacima arheolozi tvrde da su u 4. veku i početkom 5. veka u Viminacijumu postojale velike palate od kamena koje su imale neku vrstu centralnog grejanja putem tople vode. Značajnije palate Viminacijuma su bile ukrašene prekrasnim reljefima, mozaicima i statuama koje i danas uzbuđuju njegove brojne posetioce.
Mauzolej Viminacijuma je kvadratne osnove, dimenzija 20 x 20 metara, zidan od kamenih blokova i kvadera i ukrašen je stubovima. U središnjem delu mauzoleja nalazišta Viminacijuma nalazi se centralna građevina dimenzija 5 x 5 metara koja je zidana od zelenog škriljca, zalivenog malterom. Na uglovima objekata mauzoleja u Viminacijumu su kameni postamenti koji su nosili stubove. U centralnom delu ovog objekta nalazi se grobnica. Pokojnik je spaljivan na licu mesta i na tom mestu je izrađena posebna drvena konstukcija koja je nosila telo pokojnika. Veoma je interesantno da je posle sahrane i nabačenog tankog sloja zemlje od nekoliko centimetara, ceo prostor zatvoren kamenom i veoma obogaćenim krečnim malterom. Ovaj način sahrane poznat kao bustum, iako poznat u literaturi, veoma retko se nalazi. Pogotovo je izuzetan u uslovima kada postoji mauzolej. Ličnost koja je sahranjena na ovom mestu izaziva posebno interesovanje. Sa sigurnošću možemo da kažemo da je na ovom mestu sahranjena, odnosno spaljena osoba koja je u rimskoj hijerarhiji zauzimala izuzetno visoko mesto. Osteološki materijal iz mauzoleja Viminacijum predat je na DNK analizu. Mauzolej Viminacijuma je opljačkan najverovatnije odmah posle 312. godine, posle Milanskog edikta i njegovi kvaderi i stubovi su korišćeni za gradnju grobnica iz IV veka. U neposrednoj blizini mesta spaljivanja u okviru mauzoleja Viminacijuma pronađeno je dvadesetak zlatnih predmeta, među kojima i pozlaćena fibula, tj kopča.
U izuzetno bogatom fundusu nalaza sa Viminacijuma posebno mesto zauzima otkriće fresko-oslikanih kasnoantičkih grobnica, jer je do sada na nalazištu otkriveno više od 13.500 grobova. Uglavnom sve fresko-oslikane grobnice Viminacijuma pripadaju kasno-antičkom periodu /izuzetak su dve grobnice sa početka druge polovina 3. veka/ i nalažene su u kasnoantičkom nivou nekropole, samostalno ili u prostoru unutar i izvan memorijalnih građevina. Na nekropolama nalazišta Viminacijuma istraženo je desetak memorijalnih građevina /memoriae/, pravougaonih, kvadratnih, krstastih ili trikonhalnih osnova. Na lokalitetu Viminacijumu prezentovane su tri memorije na dve lokacije, a u pokrivenom objektu predstavljene su dve memorije. Memorija označena kao G-4816 je jedan od najreprezentativnijih objekata te vrste na nekropolama Viminacijuma. Radi se o krstoobraznoj memoriji sa 11 grobnih mesta. Orijentisana je sever – jug, sa devijacijom od 35 stepeni severnim delom ka zapadu. Ulaz u memoriju je sa južne strane. Građena je od opeke vezane krečnim malterom. Ulazilo se kroz ulaz dužine 5 metara, od čega su samo stepenice u dužini 3,70 metara. Ovim vrlo strmim stepenicama silazilo se na dubinu od oko 3 metra, na kojoj se nalazio pod objekta. Pretpostavljena niveleta prvog stepenika bi odgovarala niveleti temena krstastog svoda nad centralnim prostorom. Širina ulaza je 0,95 metara. Očuvana su samo poslednja dva stepenika, dok su ostali uništeni radom mehanizacije. Centralni prostor je kvadratnog oblika. Zidovi su bili omalterisani krečnim malterom sa primesama tucane opeke. Malter je fresko oslikan. Očuvani su mestimično tragovi zelene boje, dok ivice grobnih pregrada prati crvena bordura. Pod memorije pokriva sloj maltera koji je i vezivao leptiraste podne pločice, koje su danas očuvane samo u centralnom delu. Na opekama stepenica i podnim pločicama uočavaju se izlizane ivice od stalnog korišćenja – odnosno hodanja tokom dužeg perioda prilikom poseta preminulim članovima porodice. Na severu, istoku i zapadu lokaliteta Viminacijum nalaze se po jedna pravougaona konha sa tri grobne pregrade. Ulazna konha na južnoj strani ima po dve grobne pregrade levo i desno od ulaza. Sve grobne pregrade bile su zasvedene. Svi grobovi su opljačkani i uništeni.
Terme (thermae) predstavljaju tipične rimske građevine jer se kao objekti javnog karaktera pojavljuju u vreme rimskog Carstva u Rimu i provincijama. Rimske terme ne predstavljaju samo mesta za održavanje higijene već i mesta za odmor i razne društvene aktivnosti. Po svom arhitektonskom sklopu terme predstavljaju objekte koji su se razlikovali od grada do grada. Tako se i Viminacijumske terme mogu izdvojiti ne samo po svojoj raskoši, već i specifičnom arhitektonskom rešenju. Dugi period u kome su terme Viminacijiuma bile u upotrebi (1-4. vek) omogućava da se jasno prate pojedine faze u gradnji. Arheološkim iskopavanjima Viminacijuma registrovano je ukupno 5 konhi od kojih su 4 u funkciji tepidarijuma (bazeni sa toplom vodom), dok je peta konha predstavljala frigidarijum (bazen sa hladnom vodom). Terme su očuvane u nivou hipokausta na kome se mogu pratiti više faza izgradnje. Ostaci fresko-maltera ukazuju da su terme u Viminacijumu bile raskošne. Pod starijih termi Viminacijuma, koji se nalazio na stubićima od opeka, bio je prekriven mozaikom. Veliki broj žižaka ukazuje na činjenicu da su terme korišćene i noću.
Za vreme vladavine cara Hadrijana, Viminacijum postaje centar rimske provincije Gornje Mezije, koja je teritorijalno obuhvatala današnju Srbiju. Opljačkan i uništen sredinom 5. veka u žestokoj najezdi Huna, Viminacijum je ostao zaboravljen pod zemljom /kao Pompeji/. Ta analogija, ali i činjenica da ostaci rimskog grada i vojnog logora Viminacijuma predstavljaju svetski kulturni i istorijski dragulj, razlog su što je Viminacijum dobio naziv “balkanski Pompeji”. Viminacijum je bio glavni odbrambeni punkt ovog dela rimskog Limesa, pa je stoga u njemu, od Filipa I do Galijena, povremeno bio kovan i carski novac od srebra. Kovnica Viminacijuma koja je radila od vremena cara Gordiana do vremena Galenijusa, pored bronzane kovanice Col/onia/ Vim/inicaium/ P/rovinciae/ M/oesiae/ S/uperior/ je takode kovala bronzani novac Provincije Dakije – Proncia Dacia.
Prva naučna iskopavanja na ovom izuzetno vrednom lokalitetu započeo je Mihailo Valtrović, 1882. godine. Početkom 20. veka su istraživanja bila obnovljena ličnom donacijom kraljice Drage koja je zaslužna za nastavak radova. (Slavica Kaya Psodorov)
Vika, skelet najstarijeg pronađenog mamuta u Evropi, otkriven početkom juna 2009. godine nadomak arheološkog lokaliteta Viminacijum, bio je pre više miliona godina jedan je od tropskih južnih mamuta koji su iz Severne Afrike prešli u Evropu. Otkriće mamuta na Viminacijumu smatraju najvrednijim u Srbiji, te razgledanje nalazišta sa posetom Mamut parka predstavlja istinski nezaboravan doživljaj svakom posetiocu. Mamutica je otkrivena u sloju žutog peska na dubini od 27 metara. Paleontolozi su na osnovu te dubine procenili da je životinja živela pre između 400.000 i milion godina i najverovatnije je pripadala vrsti Mammuthus meridionalis, kojoj pripadaju jedni od najdrevnijih sisara Evrope. Posle tri godine je na Viminacijumu otkriveno još sedam skeleta mamuta…
Neki od nalaza iz Viminacijum Parka, kao što su mermerne skulpture, nadgrobni spomenici i sarkofazi, nakit i grčarija su izloženi u Narodnom Muzeju u Požarevcu i Beogradu. U arheološkom Parku Viminacijumu su stručni vodiči koji svakog sata pružaju posetiocima informacije o nalazištu, a tu je i nekoliko rimskih kočija pogodne za posetioce koji žele “rimsku vožnju”. U arheološkom Parku Viminacijumu je jedinstven rimski restoran u kome posetioci mogu da probaju originalnu rimsku hranu ili uživaju u rimskom osveženju. Viminacijum Suvenirnica prodaje vino, brošure, publikacije, suvenire i raznovrsne replike brojnih nalaza pronađenih na različitim delovima arheo Parka Viminacijum, kao što su kopije grnčarskih predmeta, nakita, fresaka…. Brojni posetioci iz čitavog sveta posećuju Viminacijum Arheo Park tokom krstarenja Dunavom, odakle nose nezaboravne utiske sa svojih putovanje…
Danas je Viminacijum jedno od najznačajnijih kulturnih turističkih znamenitosti Srbije i omiljena turistička destinacija i sadržaj naših putovanja. Od nedavno uspešno proširujemo saradnju, boravkom i dodatnim aktivnostima, sadržajima i pogodnostima koje su posetiocima Viminacijum Arheoloskog parka na raspolaganju – udoban smeštaj u Atrijumu C Viminacijuma /4 jednokrevetne, 6 dvokrevetnih i 3 trokrevetne sobe sa kupatilima/ namenjen stručnim posetiocima i turistima. Posetioci Viminacijuma uživaju u autentičnom rimskom posluženju rimske hrane, koja obuhvata razna rimska jela ili obrok od 2 vrste mesa prelivene specijalnim sosom, po receptima iz 3. veka, uz kvalitetna vina koja se služe u amforama. Budući da je obrazovanje mladih i dece jedan od osnovnih ciljeva Viminacijuma, na raspolaganju su brojne obrazovne aktivnosti i saznajni sadržaji radionica namenjenih zabavi uz učenje, što omladini najbolje predstavlja arheologiju. Neki od sadržaja su “Misterija careve smrti” – na nemačkom, engleskom i srpskom jeziku, kao i radionica „Itinerarium Romanum Serbiae“ /na srpskom i engleskom jeziku/. 2008. godine je u Domusu Arheo Parka Viminacijuma organizovan jedinstven program “Nauka za sve – Scienza per tutti”, u saradnji sa univerzitetima iz Ankone i Bolonje. Dečiji naučni kamp se tradicionalno od 2013. godine organizuje u Viminacijumu svakog leta za decu od 8 do 14 godina. Stručna ekipa istraživača i animatora Viminacijuma blisko sarađuje sa Centrom za promociju nauke Srbije, učeći decu kako da koriste i učestvuju u nauci. Pored obrazovnih radionica sa raznovrsnim aktivnostima i sadržajima, deci i omladini je na raspolaganju Viminacium Adventure Park čiji uzbudljivi elementi i sadržaji istinski oduševljavaju sve mlade posetioce. Mladi borave u udobnom smeštaju namenjenom deci i omladini u Viminacijum Hostelu, koji obuhvata višekrevetne sobe sa zajedničkom upotrebom kupatila. Uz postojeće sadržaje Arheo Parka Viminacijuma, pogodnost boravka na samom nalazištu omogućava jedinstvene doživljaje rimskog nasleđa na Dunavskom limesu u Srbiji istraživačima i brojnim posetiocima iz sveta.