Arheološko nalazište Lepenski Vir
Lepenski Vir je spektakularno arheološko nalazište na obali Dunava u istočnoj Srbiji koje je “kolevka Evrope” u kome su pronađeni impozantni ostaci drevne arhitekture i načina života iz različitih istorijskih perioda – rani Mezolitik, od 9500 do 7500 p.n.e. (Proto Lepenski Vir); kasni Mezolitik, od 6300 do 5900 p.n.e. (Lepenski Vir Ia-e, Lepenski Vir II) i rani Neolit, 5900 do 5500 p.n.e. (Lepenski Vir IIIa-b). Nalazište Lepenski Vir obuhvata nalaze poput kuća ili svetilišta – nekropola /po nekim istraživačima/, ognjišta obložena kamenom i betonom, ulice, trg, masivne zidove i temelje kuća i delove poda kuća od betona, stari 10.000 godina, ili svetilišta trapezoidnog oblika gde su primenjiveni posebni rituali sahranjivanja, monumentalne skulpture isklesani od kamena peščara,… Pored ognjišta i ispod kućnog praga su u nalazištu Lepenski Vir pronađeni ljudski skeleti koji su na tom mestu bili sahranjeni po identičnom drevnom običaju sahranjivanja kod Srba. Lepenski Vir je i naziv velikog vira na sredini Dunava kod Đerdapske klisure, zvane “gvozdena kapija” koji je nastao krivudavim tokom moćne i brze reke kroz južne obronke Karpata, oko 15 km severno od Donjeg Milanovca u Istočnoj Srbiji.
“U okviru opštih istraživanja na desnoj obali Dunava, daleke 1960. godine, Arheološki institut iz Beograda je preduzeo veoma obimna arheološka istraživanja, kako bi se maksimalno istražila postojeća i otkrila nova arheološka nalazišta pre završetka izgradnje Đerdapske brane. Rukovodilac arheoloških istraživanja, u prvoj fazi otkrivanja civilizacije Lepenskog Vira, bila je dr Dušanka Vučković Todorović, stručni saradnik Arheološkog instituta u Beogradu, a među članovima njene ekipe je bio i čuveni arheolog Obrad Kujović koji je najzaslužniji za otkrivanje keramike i lokacije. U drugoj fazi istraživanja koja je počela avgusta 1960. godine, bili su arheolog Obrad Kujović i inženjer arhitekture Ivica Kostić. Treća faza istraživanja je trajala od avgusta 1965. do 1968. godine i vodio ju je arheolog Dragoslav Srejović. U trećoj fazi su otkriveni impozantni ostaci drevne arhitekture i čuvene skulpture. Posle završetka treće faze, 1971. godine, deo arheološkog lokaliteta je premešten, a originalna lokacija je potopljena zbog gradnje hidroelektrane Đerdap I. Zapravo je tada na tom području potopljeno preko 40 lokaliteta koji spadaju među najstarije i najvrednije lokalitete Evrope. Lokaliteti su bili iz vremena mezolita, bronzanog doba, gvozdenog doba, pa do perioda ranog srednjeg veka”. Izvor Marjan Jovanović Madža
Lepenski Vir je otkrio i istražio šezdesetih godina 20. veka profesor Dragoslav Srejović, u delu projekta očuvanja arheoloških nalaza i iskopina tokom izgradnje veštačkog jezera Đerdap, uzvodno od izlaza Dunava iz Gvozdene Kapije. “Danas se Sarmati, Dalmati, Panoni i Tribali već bojažljivo priznaju za protosrbe, od kojih su Sarmati oko Dunava, a ostali ispod Dunava i Save”. Dragoslav Srejovic
Gvozdena kapija Dunava poseduje izvanredno očuvano prirodno okruženje, sa posebno povoljnom mikroklimom. Zahvaljujući gustini padavina, blagim prelazima godišnjih doba, relativnoj atmosferskoj vlažnosti, odsustvu oštrih vetrova i velikih promena temperature, krečnjačkom zemljištu obale Dunava koje zadržava toplotu, kao i sigurnim izvorima hrane, stanovnicima Lepenskog Vira je bilo jednostavno da ostvare svoju kulturu, čije bogatstvo i originalni sadržaji ne mogu da se porede ni sa jednom kulturom toga doba, kao ni kulturama kasnijih perioda. Đerdapska klisura Dunava sa Gvozdenom kapijom je središte Nacionalnog Parka Đerdap, u prijemnoj fazi UNESCO svetskog nasleđa.
Lepenski Vir je mezozoički arheološki kompleks, što znači da datira iz srednjeg kamenog doba. Lepenski Vir je bio naseljen prvim stočarima u Evropi oko 8000 godina p.n.e., nakon otapanja ogromnih ledenih glečera koji su obuhvatali veći deo severne hemisfere, kada je klima postala toplija. Blaga klima na rečnim terasama Dunava, sa izrazitim i stenovitim vrhom Treskavcem, trapezastog oblika, odmah preko puta Dunava u današnjoj Rumuniji, privlačila je stanovnike kulture Lepenskog Vira. Ljudi Lepenskog Vira su bili “deca Sunca” i gradili /današnjim ljudima neobične/ kolibe jedinstvenog trapezastog oblika, sa ulazom okrenutim prema Dunavu i pravouganim ognjištem ozidanim kamenim blokovima, kao i sa malenim grobovima u istoj jedinici. Ognjištu i vatri je davano centralno mesto prema istoku, čime je naglašavana veza sa rađanjem topline i svetlosti izlazećeg Sunca. Veština paljenja vatre je bila od izuzetnog značaja, jer je vatra bila svetinja. Srbi su dugo negovali obrede povezane sa vatrom, neki se i danas primenjuju. Kuća je značila stabilnost i sređenost, a kosti predaka su pojačavale tu stabilnost i vezu sa prošlošću.
Lepenski Vir je najpoznatiji po vrhunski isklesanim kamenim figurama ljudi sa velikim očima i ribolikim usnama, verovatno u svrhu obožavanja idola lovaca i ribara, zavisnih od moćne reke Dunav, koji predstavljaju najstarije primere kamene plastike i prvu monumentalnu umetnost nastalu nakon Ledenog doba. Najnovija arheološka istraživanja potvrđuju da su u ovom području boravili stanovnici 30.000 godina pre nove ere. Život na Lepenskom Viru zamro je oko 4500. godine pre nove ere, kada se njegovi stanovnici krenuli u potragu za većim obradivim površinama. Lepenski Vir je Spomenik kulture od izuzetnog značaja, pod zaštitom Republike Srbije. Na arheološkom nalazištu Lepenski Vir i svojevrsnom praistorijskom muzeju na otvorenom, otkriveni su primerci nakita i oruđa od kosti i kamena, kao i isklesane kamene ploče sa simbolima i znakovima koji najverovatnije predstavljaju osnovno pismo čovečanstva /vinčansko pismo/. Novom zaštitnom konstrukcijom Vizitorskog centra Muzeja Lepenski Vir otvoren je pogled na stenu Treskavac na levoj obali Dunava /Rumunija/ prema kojoj je i celo naselje bilo orjentisano, jer je imala kultni značaj za stanovnike naselja. Poseta Lepenskom Viru je jako uzbudljiva i toplo se preporučuje svakome, a posebno posetiocima Srbije !
“Preko oblutaka koji »nastaju« i »žive« u velikoj reci kraj naselja, svi članovi zajednice povezuju se, za života i posle smrti, s osnovnim i večitim elementima svoje životne sredine – s vodom i kamenom. Postavljanjem oblutaka uz ognjište, ovim elementima je pridružena i vatra, a preko nje – i toplota i svetlost Sunca. Glavni motivi koji se prikazuju na oblucima svakako su i osnovni sadržaji postojećeg mita. Verovatno se mislilo da se iz oblutaka, kao iz velikog praiskonskog jajeta, rađa sve što živi, na prvom mestu, ribolika bića (praroditelji ljudskog roda) i životinje koje se najčešće love (riba, jelen). Glavni elementi mita su istovremeno i simboli za osnovne elemente neproizvođačke ekonomike (voda, kamen, vatra, riba, divljač). Tako su ove skulpture i ovaj mit trajno osiguravali bezbednost svim dobrima zajednice, kako društvenim, tako i ekonomskim, i sprečavali da se ona narušavaju ili proizvoljno koriste”. Dragoslav Srejović, Kulture starijeg i srednjeg kamenog doba na tlu Srbije
Stare evropske civilizacije, sa centrom u srednjem toku Dunava su proširile svoj krug prema jugu i severu, ali uvek u vertikalnom pravcu, naslanjujući se prema istoku i zapadu, u potpunom skladu sa prirodnim kratanjem, zahvaljujuci redu harmoničnog ritma duhovnog mehanizma, od koga su poticali i kroz koga traju ili su trajali od uvek, neopazivi oku moderne tehnologije i duhovnoj instumentalizaciji.
Posebna Srbija
Mistika Istočne Srbije
Srbija Bugarska Rumunija Grand Tura
Vinska tura Srbija – Putevima Boga Dionisa
Tajanstvena Istočna Srbija
Misterije Dunava – Nacionalni Park Đerdap
Putevima Rimskih careva Srbije
Balkanska kružna tura
Zanimljivo putovanje po Srbiji
Nacionalni Park Đerdap – Avantura Gvozdena kapija
Srbija Kaleidoskop
Nikola Tesla Tura 3
Nikola Tesla Tura 4
Tura Srbija i Zapadna Bugarska
Putevi rimskih careva – Srbija i Bugarska
