Arheološko nalazište Lepenski Vir

Arheologija Srbije
Arheološko nalazište Lepenski Vir

Arheološko nalazište Lepenski Vir

Lepenski Vir je spektakularno arheološko nalazište u Srbiji koje je “kolevka Evrope”. Lepenski Vir je i naziv velikog vira na sredini Dunava kod Đerdapske klisure, zvane “gvozdena kapija”, udaljen oko 15 km severno od Donjeg Milanovca, koji je nastao krivudavim tokom moćne i brze reke kroz južne obronke Karpata. Lepenski Vir je otkrio i istražio šezdesetih godina 20. veka profesor Dragoslav Srejović, u delu projekta očuvanja arheoloških nalaza i iskopina tokom izgradnje veštačkog jezera Đerdap, uzvodno od izlaza Dunava iz Gvozdene Kapije. “Danas se Sarmati, Dalmati, Panoni i Tribali već bojažljivo priznaju za protosrbe, od kojih su Sarmati oko Dunava, a ostali ispod Dunava i Save”. Dragoslav Srejovic

Gvozdena kapija Dunava poseduje izvanredno očuvano prirodno okruženje, sa posebno povoljnom mikroklimom. Zahvaljujući gustini padavina, blagim prelazima godišnjih doba, relativnoj atmosferskoj vlažnosti, odsustvu oštrih vetrova i velikih promena temperature, krečnjačkom zemljištu obale Dunava koje zadržava toplotu, kao i sigurnim izvorima hrane, stanovnicima Lepenskog Vira je bilo jednostavno da ostvare svoju kulturu, čije bogatstvo i originalni sadržaji ne mogu da se porede ni sa jednom kulturom toga doba, kao ni kulturama kasnijih perioda. Đerdapska klisura Dunava sa Gvozdenom kapijom je središte Nacionalnog Parka Đerdap, u prijemnoj fazi UNESCO svetskog nasleđa.

Lepenski Vir je mezozoički arheološki kompleks, što znači da datira iz srednjeg kamenog doba. Lepenski Vir je bio naseljen prvim stočarima u Evropi oko 8000 godina p.n.e., nakon otapanja ogromnih ledenih glečera koji su obuhvatali veći deo severne hemisfere, kada je klima postala toplija. Blaga klima na rečnim terasama Dunava, sa stenovitim vrhom Treskavcem, trapezastog oblika, odmah preko puta Dunava u danasnjoj Rumuniji, privlačila je stanovnike kulture Lepenskog Vira. Ljudi Lepenskog Vira su bili “deca Sunca” i gradili /današnjim ljudima neobične/ kolibe jedinstvenog trapezastog oblika, sa ulazom okrenutim prema Dunavu i pravouganim ognjištem ozidanim kamenim blokovima, kao i sa malenim grobovima u istoj jedinici. Ognjištu i vatri je davano centralno mesto prema istoku, čime je naglašavana veza sa rađanjem topline i svetlosti izlazeceg Sunca. Kuća je značila stabilnost i sređenost, a kosti predaka su pojačavale tu stabilnost i vezu sa prošlošću. Lepenski Vir je najpoznatiji po vrhunski isklesanim kamenim figurama ljudi sa velikim očima i ribolikim usnama, verovatno u svrhu obožavanja idola lovaca i ribara, zavisnih od moćne reke Dunav, koji predstavljaju najstarije primere kamene plastike i prvu monumentalnu umetnost nastalu nakon Ledenog doba. Najnovija arheološka istraživanja potvrđuju da su u ovom području boravili stanovnici 30.000 godina pre nove ere. Život na Lepenskom Viru zamro je oko 4500. godine pre nove ere, kada se njegovi stanovnici krenuli u potragu za većim obradivim površinama. Lepenski Vir je Spomenik kulture od izuzetnog značaja, pod zaštitom Republike Srbije. Na arheološkom nalazištu Lepenski Vir i svojevrsnom praistorijskom muzeju na otvorenom, otkriveni su primerci nakita i oruđa od kosti i kamena, kao i isklesane kamene ploče sa simbolima i znakovima koji najverovatnije predstavljaju osnovno pismo čovečanstva /vinčansko pismo/. Novom zaštitnom konstrukcijom Vizitorskog centra Muzeja Lepenski Vir otvoren je pogled na stenu Treskavac na levoj obali Dunava /Rumunija/ prema kojoj je i celo naselje bilo orjentisano, jer je imala kultni značaj za stanovnike naselja. Poseta Lepenskom Viru je jako uzbudljiva i toplo se preporučuje svakome, a posebno posetiocima Srbije !

“Preko oblutaka koji »nastaju« i »žive« u velikoj reci kraj naselja, svi članovi zajednice povezuju se, za života i posle smrti, s osnovnim i večitim elementima svoje životne sredine – s vodom i kamenom. Postavljanjem oblutaka uz ognjište, ovim elementima je pridružena i vatra, a preko nje – i toplota i svetlost Sunca. Glavni motivi koji se prikazuju na oblucima svakako su i osnovni sadržaji postojećeg mita. Verovatno se mislilo da se iz oblutaka, kao iz velikog praiskonskog jajeta, rađa sve što živi, na prvom mestu, ribolika bića (praroditelji ljudskog roda) i životinje koje se najčešće love (riba, jelen). Glavni elementi mita su istovremeno i simboli za osnovne elemente neproizvođačke ekonomike (voda, kamen, vatra, riba, divljač). Tako su ove skulpture i ovaj mit trajno osiguravali bezbednost svim dobrima zajednice, kako društvenim, tako i ekonomskim, i sprečavali da se ona narušavaju ili proizvoljno koriste”. Dragoslav Srejović, Kulture starijeg i srednjeg kamenog doba na tlu Srbije

Stare evropske civilizacije, sa centrom u srednjem toku Dunava su proširile svoj krug prema jugu i severu, ali uvek u vertikalnom pravcu, naslanjujući se prema istoku i zapadu, u potpunom skladu sa prirodnim kratanjem, zahvaljujuci redu harmoničnog ritma duhovnog mehanizma, od koga su poticali i kroz koga traju ili su trajali od uvek, neopazivi oku moderne tehnologije i duhovnoj instumentalizaciji.