Albanci

Albanci imaju višestruk i složen identitet, kao i svoju sopstvenu i protivrečnu tešku istorijsku sudbinu, poput većine naroda Balkana. Za Albance se po jednoj teoriji koja nema potvrdu u aktuelnim nalazima i činjenicama, pretpostavlja da su potomci drevnih Ilira, misterioznog plemena nejasnih etničko-rasnih korena ili indoevropskog naroda koji se oko 1000. godine p.n.e. pojavljuje kao autohtoni narod Zapadnog Balkana. Poreklo Albanaca je duže vreme predmet neslaganja među istoričarima i istraživačima, jer ne postoje suštinski dokumenti i nalazi iz I milenijuma nove ere, niti kulturno nasleđe koji bi ga potkrepili, posvedočili i pomogli u praćenju Albanaca kroz istoriju.

Poreklo današnjih Albanaca je predmet brojnih istraživanja i diskusija, ali i dalje zahteva duboko, ozbiljno i sistematsko istraživanje. Najstarija teorija povezuju poreklo Albanaca sa azijskom Albanijom – Kavkaskom Albanijom i obalama Kaspijskog mora /današnji Azerbejdžan i Dagestan/, odakle se usled hazarskih upada, progona i brojnih ratova Hazara i Arapa na tom području u 8. veku sele na Siciliju i južnu Italiju. U to vreme Arapi ratuju i u Mediteranu sa Rumelijom, a kao rezultat Arapi otimaju veći deo Sicilije, gde naseljavaju Albance iz Kavkske Albanije. 20-tih godina 11. veka rumelijski car Vasilije osvaja Novi Epir – Epirus Nova /veličine današnje Albanije/ koji je tada naseljen pretežno Srbima i malim procentom stanovnika Grka. Albanci kao vojni najamnici učestvuju u ratu Srbije protiv Rumelije 1040-1041, kada im Srbi dozvoljavaju da ostanu i nasele područje oko Rabana – istočno od Kroje.

Neki istraživači današnje Albance smatraju potomcima drevne balkanske civilizacije Pelazga, kao nove etničke formacije nastale u prvim vekovima srednjeg veka na starobalkanskim osnovama, mešavinom različitih elemenata starih paleobalkanskih supstrata – ilirskih, dako-mizijskih /dardanskih/ i tračkih. Drugi pak tvrde da su se Albanci kasnije – oko 6. ili 7. veka pre nove ere naselili na Balkanu, tj. stigli u Evropu po nalogu osmanlijskih predaka Oguza i postepeno preuzeli ime države od balkanskih starosedelaca Skita, koji su područje današnje Albanije naseljavali mnogo pre Šiptara. Savremeni svetski naučnici i istraživači etnografije i istoriografije smatraju da je postojbina albanske nacije u današnjoj središnjoj Albaniji. Nemački irilog-albanolog Georg Stadtmüller ističe da je originalna postojbina Albanaca u području koje obuhvata dolinu reke Škumbe, obe obale reke Mat, Kruju i okolna područja. Moderni naučnici opisuju brojna plemena kao Ilirska koja su tokom određenog istorijskog perioda naseljavala većinu Balkanskog poluostrva do severa Dunava. Međutim, ostaje značajno i veliko nerazjašnjeno pitanje da li su grčka ili ilirska plemena živela u južnom delu današnje Albanije, poznatom kao Epir.

Koja god se teorija razmatra, posebno tzv. “ilirska teorija” o poreklu Albanaca, ona istovremeno potvrđuje i upućuje na zajedničko poreklo sa Srbima. Mnogi Arnauti – Albanci i Srbi su rod po krvi, običajima, slavljenju slave, načinu života i plemenskoj organizaciji, naročito sa Dreničanima, Rugovcima, Lumljanima, Škodranima, Debrancima, Malisorcima i Labljanima koji se dele na 9-10 fisova, ali su svakako oba naroda ‘braća po patnji’.

Uz svo razumevanje za težnje albanskog nacionalizma, mora se reći da su nastojanja nekih albanskih naučnika da sve iz prošlih vekova predstave albanskim nacionom bili samo na štetu tih albanskih stručnjaka i Albanaca. Stoga pitanje etniciteta albanskog prostora zaslužuje ponovno detaljno istraživanje istraživača i naučnika ozbiljnih intelektualnih krugova i integriteta sa mnogo stručnijim i kritičkijim pristupom nego ranije, svakako bez nacionalističkih predrasuda. 

Pretpostavka o poreklu Albanaca od Ilira ostaje prilično kontroverzna, posebno zbog većinski pravoslavnog stanovništva naseljenog u širem primorskom delu Epira koji se proteže kroz severozapadnu Grčku i južnu Albaniju. Ilirima je nazivan i smatra se višeplemenski narod koja je naseljavao Balkansko poluostrvo vekovima pre nego što je ono u 3. veku podleglo rimskom osvajanju. Iliri su pripali pod upravu Istočnog Rimskog Carstva – Vizantije kada je 395. godine Rimsko Carstvo podeljeno. Administrativnim reformama Vizantijskog carstva, sprovedenim tokom vladavine Cara Dioklecijana je teritorija sadašnje Albanije podeljena na tri pokrajine : Prevalitanu, sa Skadrom /Shkodër/ kao administrativnim centrom, Epirus Novu, čiji je glavni grad bio Drač i Epirus Vetus, sa centrom u Nikopolju /današnja severna Bugarska/. Međutim, religiozna pripadnost Albanaca je bila pri rimskoj crkvi i Ilirska vladavina je nastavljena osvajanjem najviših centara moći : vizantijski Carevi Anastasijus I, koji je rođen u Draču-Dyrrchachiumu, te Justin I, rođen u zaseoku u blizini Naissa /današnji Niš u južnoj Srbiji, te konačno i Justinijan I – rođen u Tauresiumu, današnja istočna Srbija, u seoskoj porodici koja je govorila latinski/ su bili tračko-rimskog ili ilirsko-rimskog porekla…. O veoma starim slovenskim teritorijama na tlu današnje Albanije svedoče i stari popisi episkopija Dračke mitropolije, među kojima su nesumnjivo brojna slovenska imena Glavinice ili Akrokeraunije, Cerenika ili Cernika, Gorica i Gradica. Sloveni su se i na tlu današnje Albanije susretali sa ostacima starih rimskih naselja i tvrđava i gradili su svoja nova utvrđenja. Albanci kao ratnički, feudalni elemenat i deo gospodarećeg društvenog sloja su se tokom dva veka raširili daleko izvan svoga matičnog Arbanuma i postali gospodari teritorija, zaposevši područja koje imaju slovenska imena i koje su početkom i u ranom srednjem veku bile naseljene Slovenima. 

U 6. veku Sloveni, među kojima su bili Slovenci, Hrvati, Srbi i Česi počinju da naseljavaju veliku ilirsku teritoriju i potiskuju Ilire na područje današnje Albanije. Albanci su originalno bili mala stočarska plemenska zajednica koja je naseljavala krševite planine jugozapadnog Balkana. Negde u vreme ovih naseljavanja se kod Ilira dogodila identitetska promena pod uticajem mnogih kultura osvajača, kao i njihovih saveznika. Ukoliko se nisu u potpunosti poistovetili sa Grcima, Iliri su baštinili dosta religioznih i kulturnih uticaja od trgovine morem sa Grcima i Rimljanima.

Širenje ogranaka albanskih plemenskih zajednica, njihovo uključivanje u vojne i administrativno sisteme tuđih država, njihovo nametanje za gospodare zemljišta nastanjenog življem drugog jezika i kulture, nije ostajalo bez posledica po njih. Kod mnogih porodica su zapaženi jasni tragovi slavizacije u prihvatanju ličnih imena, što je znak jezičkog kolebanja, starih titula i dostojanstava, u preuzimanju crkvenoslovenskog kao jezika administracije i prepiske, usvajanje srpskih crkvenih tradicija kao što je uloga ktitora u Hilandaru kod Kastriot-ića, vezivanje za balkanske vladarske i velikaške porodice, itd. Mešanje do koga je dolazilo u poslednjim decenijama pre turskog osvajanja i vlasti nije uvek i obavezno vodilo iščezavanju slovenskih i nametanju albanskih obeležja, bilo je svakako i suprotnih slučajeva, ali oni nisu bili odlučujući za ukupni razvoj. Presudna su, po konačni ishod, bila stoleća turske vlasti kada je situacija još jednom izmenjena i kada je uključivanje u osmanlijski timarski sistem i uključenje u islamizovanu vladajuću klasu imalo veću težinu od brojnosti populacije jednog ili drugog jezika. Kao i u drugim delovima Balkanskog poluostrva i ovde je srednjovekovni period u značajnoj meri uticao na etnički razvoj, ali ga nije definitivno uobličio. Sima Ćirković, Tragovi slovenskog stanovništva na tlu Albanije u srednjem veku.

… “Sredinom XIII vijeka Nikejsko Carstvo se širilo na račun Epirske Despotovine, u čiji sastav su ušli i gradovi Kroja (1252) i Drač (1256). Početkom druge polovine XIII vijeka u Albaniji se ponovo obnavlja sicilijanska normanska vlast. Pod nju padaju i gradovi Drač i Valona, ali ona nije bila duga vijeka. Poslije 1268. godine Kraljevina obiju Sicilija potpala je pod vlast Anžujaca. Epirska Despotovina se raspala na dva dijela, na Epir i Tesaliju. Tokom 1272. godine i srednja i južna Albanija potpale su pod vlast Anžujaca (Karla I). Uskoro je obnovljena Vizantija, pod carevima Mihailom VIII Paleologom II (1281-1328), povratila teritorije u Albaniji, među kojima i gradove Belegrad, Butrint, Drač, Valonu, Kroju i Kaninu. Tako se 1282. godine Albanija ponovo našla pod vlašću vizantijskog cara Andronika II i srpskog kralja Milutina. Kralj Milutin je Drač zauzeo najvjerovatnije 1296. godine, pa je u svojoj kraljevskoj tituli počeo da navodi i Albaniju. Taj grad je u sastavu srpske države ostalo do 1304. godine, kada je ponovo potpao pod vlast Anžujaca. Tokom XIV vijeka sve je više jačao i učvršćivao se srpski uticaj u Albaniji”…… Jovan R. Bojović, O stanovništvu slovenskog porijekla u Albaniji

“U tom periodu se izdvajaju i pojedini albanski feudalci, koji su priznavali vrhovnu vlast Vizantinaca, Srba ili Anžujaca, zavisno od njihove moći. U periodu vladavine srpskog kralja, a zatim cara Stefana Dušana (1331-1355) čitava Albanija, osim Drača, bila je sastavni dio srpske države. Srpska arhiepiskopija uzdignuta je na rang patrijaršije, a nakon toga je, na saboru, kralj Dušan proglašen za cara (1346), a srpska država za carevinu. Bio je to vrhunac uspona srednjovjekovne srpske države. Dušan je vezivao za sebe Albance iz planinskih krajeva i albanske feudalce uzimajući ih u vojsku i angažujući ih u osvajanju vizantijskih teritorija Epira i Tesalije. On je albanskoj vlasteli u novoosvojenim krajevima dodjeljivao posjede i razne počasti. Tako albanska vlastela, u Dušanovo vrijeme prvi put postaje značajniji politički faktor u tom dijelu srpske države. Poznato je, inače da su se Albanci pretežno bavili stočarstvom, pa se time i objašnjavaju njihovi ondašnji pokreti u pravcu Tesalije, Epira, Makedonije, Srbije, Zete i Hercegovine. Car Dušan im je posvećivao značajnu pažnju (kao stočari pravno su bili izjednačeni sa vlasima), pa se o njima govori i u Dušanovom Zakoniku.

Proces slabljenja Srpskog carstva i osamostaljivanja krupnih feudalaca zahvatio je i Albaniju. Tako je Jovan Komnen u Valoni stao uz Dušanova polubrata Simeuna, koji se proglasio za cara. Nekadašnji epirski despot Nićifor zavladao je Epirom i Tesalijom. (On je bezuspješno pokušao /1356-1358/ da povrati doseljene Albance i da njihova imanja vrati Grcima.) Poslije 1371. godine kao gospodar Ohrida istakao se Andrija Gropa. U sjevernom dijelu Albanije, između rijeka Drima i Bojane, osamostalio se srpski feudalac Žarko. Od 1361. godine u Zeti se izdvajaju braća Balšići (Stracimir, Đurađ i Balša II), koji su svoju vlast proširili i na sjevernu Albaniju. Tada je u sastav njihove države, pored ostalog, ušao i Danj. U svom širenju prema jugu Balšići su se sukobili s albanskim feudalcem Karlom Topijom, koji je prvo vladao okolinom Drača a kasnije i samim Dračom. Poslije 1372. godine Balša II je ženidbenim vezama proširio vlast u Albaniji nad Valonom, Belegradom i Himarom. Tokom 1385. godine Balša II je u svoj posjed uveo i Drač ali ga je iste godine i izgubio (nakon pogibije u borbi s Turcima). Dračom je ponovo zavladao Karlo Topija (umro je 1387. godine i sahranjen u crkvi Sin Đin, kod Elbasana, koju je sam obnovio i o tome ostavio tri natpisa – na srpskom, latinskom i grčkom jeziku).

Krajem XIV vijeka nad Albaniju se nadvila smrtna opasnost od Turaka, koji su sve češće napadali i pustošili osvojena mjesta. Nesloga i razjedinjenost feudalaca u srpskoj državi omogućavala im je sve dublji prodor. Poslije kosovske bitke (1389) put u Albaniju bio im je otvoren. Mletačka Republika je strah od turske najezde koristila za jačanje svog uticaja i u Zeti i u Albaniji. Posljednji feudalac Topija, Karlov sin Đorđe predao je Drač Mlečanima 1392. godine, kada je i umro. Njegov posjed naslijedile su sestre Jelena i Vojislava, ali je on uskoro potpao pod tursku vlast. Krajem XIV vijeka tursku vlast su priznali i feudalci Leka i Pavle Dukađini, koji su upravljali Lješom i Zadrimljem.

Sve dublji turski prodori, pustošenja osvojenih mjesta i pokolji stanovništva uvjerili su i albanske feudalce da je svaki oslonac na Turke beskoristan, pa je na prostoru od Skadra do Valone 1433. godine pod vodstvom Arijanita Spate otpočeo ustanak protiv Turaka. Ovu akciju su pomagale istaknute albanske porodice Topija, Musakija i druge, ali su, i pored toga, Turci 1436. godine savladali ustanike. Međutim, uskoro je ponovo došlo do ustanka, a podigao ga je poturčeni sin Ivana Kastriota, Đurđe Skenderbeg, koji je došao u Kroju i oslobodio je od Turaka 1443. godine. Ženidbenim vezama uspostavio je veze s Arijanitom. Sa nekim albanskim feudalcima sklopio je savez protiv Turaka. Odmah po dizanju ustanka Skenderbeg je došao u sukob sa Mlečanima, ali je kasnije sklopio primirje sa njima. Skenderbeg se hrabro borio, ali je poslije njegove smrti (1468. godine) čitava Albanija pala pod tursku vlast. Tako će ostati sve do balkanskih ratova, kada je na sastanku albanskih begova i plemenskih glavara, uz punu podršku Austro-Ugarske i Italije, u Valoni krajem 1912. godine proglašena nezavisnost Albanije.

U nauci je poznato da je ranofeudalna srpska država Duklja, odnosno Zeta, obuhvatala djelove današnje teritorije Crne Gore i sjeverne Albanije. Od 1043. godine Skadar je bio prijestonica srpskih vladara iz Zete. Krajem druge decenije XII vijeka on je ponovo potpao pod vlast Vizantije, a povratio ga je Stevan Nemanja (1185) i tako će Skadar u sastavu srpske države sa kraćim prekidima ostati sve do 1479. godine, kada su ga definitivno osvojili Turci.

U najstarijem dijelu Skadra bila je saborna crkva (svetoga Stefana, kasnije pretvorena u džamiju) i još nekoliko pravoslavnih i katoličkih crkava. U Skadru su sahranjeni zetski vladari iz dinastije Vojislavljevića, i to u Crkvi sv. Srđa i Vakha –Mihailo (1050-1082), Bodin (1082-1101), Vladimir, Gradinja. U periodu dinastije Nemanjića Zeta je sa Skadrom pripadala srpskim prestolonasljednicima. Oni su u Skadru imali svoj dvor. Skadar je, kao i ostali srpski gradovi u primorju (Ulcinj, Bar, Budva i Kotor), imao povlastice. Bio je značajan trgovački centar i u njemu je kovan bakarni i srebrni novac. Skadarski trgovci držali su trgove u Danju, Drivastu i Lješu. U vrijeme dinastija Vojislavljevića i Nemanjića, a zatim Balšića (1360-1421) i Crnojevića (1426-1499), Skadar je u većini bio naseljen slovenskim stanovništvom pravoslavne i katoličke vjeroispovijesti. Romanizovano zatečeno i doseljeno trgovačko i zanatlijsko stanovništvo bilo je malobrojno, a kasnije se tu javljaju i Albanci”. Projekat Rastko – Jovan R. Bojović /O stanovništvu slovenskog porijekla u Albaniji/

Planinsko područje južne Albanije koje Grci nazivaju Severnim Epirom, čuva i obuhvata mnoge spomenike grčke i rimske civilizacije, kao što su Apolonija i Butrint, ali i ostatke života Ilira koje Albanci smatraju svojim precima. Brojni slovenski nazivi mesta, vizantijske crkve i kulturno-istorijski i umetnički spomenici iz antičkog, rimskog i otomanskog perioda doprinose raznolikosti albanskog nasleđa. Stanovnici područja južne Albanije i danas, pored albanskog jezika, uglavnom govore slovenske, grčke i latinske dijalekte. Veći deo stanovništva Ljume – danas oblast Istočne Albanije je sve do 19. veka govorilo slovenskim jezikom i bilo pravoslavne vere.

Prvi pisani primer naziva Arbanita ili Arbanona potiče iz istorijskih zapisa Ane Komnene iz 1081. godine o problemima u regionu Balkana tokom vladavine njenog oca – vizantijskog Cara Aleksija Komnena. Mada je veza između savremenih Albanaca i drevnih Ilira predmet stručno-naučnog neslaganja i spora, etnografi i drugi istraživači su je generalno prihvatili, jer etnografi i Albanci traže tu vezu, pa je naziv Ilirija postepeno otvorio put imenu Albanije. 1054. godine, kada je završena podela između Istočne i zapadne crkve, severna Albanija je prihvatila upravu Rima, dok je južna Albanija ostala privržena Konstantinopolju-Carigradu. Prvu albansku feudalnu državu je 1190. godine proglasio arhont Progon. Stariji Progonov sin, Gjin Progonović je bio vladar Krujë i Elbasana od 1200. do 1208. godine. Najmoćniji albanski feudalni vladari su upravljali nezavisnim pokrajinama : Dračom u centralnoj Albaniji je vladao Karlo Topija, despot Spat u Epiru, porodica Balša u severnoj Albaniji i Teodor Muzaki u Beratu, koji je obuhvatao gradsko područje i okolinu Berata. Nezavisna država Albanija koju je osnovao Progon je trajala do sredine 13. veka, posle čega se raspada zbog nesloge.

Politika vizantijskih vladara je bila usmerena prema jačanju Vizantijskog carstva na prostorima Balkana, čemu su znatno doprineli muslimanski begovi iz Male Azije. Na ostacima starijih vizantijskih političkih i kulturnih institucija su muslimani, stepski narodi i plemenske zajednice postavili novu vrstu političkog i društveno-ekonomskog sistema. Krajem 14. veka osvajački nastrojeni muslimanski Turci Seldžuci moćnog Otomanskog Carstva su zaposeli Balkan, a Albaniju 1468. godine, i pored žestokog otpora pod vođstvom Đorđa Kastriotića Skenderbega /Iskender Beya – gospodara Alexandra = “zmaja od Albanije”/, najhrabrijeg borca protiv potčinjavanja osmanskom osvajaču. U pogledu albanskog identiteta, Skenderbegov ustanak i trajan otpor otomanskom osvajaču doprinose kolektivnom portretu Albanaca – oni se izdvajaju kao ljudi koje odlikuje slobodarska svest i ustanički duh, zajedno sa nepopustljivom ratobornošću.

Pod vlašću Otomanske Carevine je zvanično ime Albanije bilo Arnavutluk, a njeni stanovnici Arnauti, po zvaničnom srednjovekovnom nazivu Arvaniti za Albance. Arnautima su nazivane vojne jedinice iz Makedonije, Moreje i provincija koje su se graničile sa Sklavinijom, kojima su komandovale vojskovođe tih pokrajina i područja. Arnauti su izdržljivi i snažni ratnici, očvrsnuli i oguglali od detinjstva do dana radnih mogućnosti koji su ponosni na pronalaženje svojih predaka među Spartancima i nastoje da oponašaju svoju borbenu neustrašivost i odlike svojih predaka.

Arbëreshë – Arberi su jezička i etnička albanska manjinska zajednica u južnoj Italiji, posebno u regionima Basilicata, Molise, Apulija, Kalabrija i Sicilija. Oni su se naseljavali u južnu Italiju od 15. do 18. veka tokom nekoliko iseljeničkih talasa, posle smrti albanskog nacionalnog heroja srpskog porekla Skenderbega i postepenog osmanlijskog osvajanja Albanije tokom vizantijske i otomanske vladavine. Sultan Mehmed I /1402-1421/ je periodu od 1415-1419. godine uspeo da svrgne sa vlasti lokalne albanske prinčeve južne Albanije, da im oduzme posede i uspostavi otomansku vojno-feudalnu vlast. Priznavao je samo vazale velikih klanova u centralnoj i severnoj Albaniji. Porodice Bušatlija i Mahmudbegovića-Begolija su upravo u Bečkom ratu i ratovima sa početka 18. veka učvrstili svoju apsolutnu moć u oblastima kojima su po inerciji upravljale od 16. veka. Visokim porezima, restriktivnim zakonima, dankom u krvi i žestokim ugnjetavanjem, Turci su primoravali Albance da prihvate islam, što je dve trećine stanovnika i učinilo tokom 500 godina osmanske istorije, prihvatanjem Hanafi i Bektaši/Sufi/Derviš islamskog reda. Dok je velika etnička raznolikost jugoistočne Evrope blisko povezana sa specifičnim religijama – Srbi, Bugari, Grci i Rumuni su pravoslavni hrišćani, Slovenci, Hrvati i Mađari su rimokatolici, Bosanci, Pomaci i Turci su muslimani – albanski slučaj je drugačiji. Stanovnici severne Albanije su većinski katoličke vere, na jugu su pravoslavci hrišćani i bektaši, a u centralnim i istočnim delovima Albanije su pravoslavci i sunni muslimani.

Teritorijalno jezgro albanske države je nastalo u srednjem veku kao kneževina Arbera i vazal Sicilije poznat pod nazivom Kraljevina Albanija. Područje današnje Albanije je tokom srednjeg veka bilo deo Srpske srednjovekovne države, a u 15. veku palo pod vlast i upravu Otomanskog carstva, čija Porta nije imala visoko mišljenje o razbojništvima i zločinima klanova ispod Prokletija. Pod osmanskom upravom kao deo provincije Rumelije je područje sadašnje Albanije ostalo do 1912. godine, kada je proglašena prva nezavisna albanska država, posle kratke vladavine Kraljevine SHS. Maljisori i Dukađinci – Metohijci u Albaniji su u krvnoj vezi sa mnogim srpskim rodovima. Malesija na severu Albanije se nekada zvala Arna Gora – Dobra Gora.

Nastanak albanske nacionalne svesti datira sa kraja 19. veka i početka 20. veka i deo je šireg fenomena rasta nacionalizma pod osmanskom vlasti. Krajem 19. veka je Austrougarska Carevina odlučila da stvori nezavisnu Novu Albaniju pod upravom i protektoratom Habsburgovaca, kojoj će ubrzo potom omogućiti punu državnost. Pored potpuno nove države je austrougarska kolonijalna diktatorska vlast izmislila čitavu lažnu istoriju nekadašnje male stočarske plemenske nacije, povezujući je sa drevnim Ilirima, nasuprot nepremostivom istorijskom raskoraku od osam /8!!/ vekova između poslednjeg istorijskog pominjanja Ilira i prvog pominjanja Albanaca u Evropi. Kratkotrajnu monarhiju /1914–1925/ je nasledila prva Republika Albanija, još kraćeg trajanja /1925–1928/, koju je zamenila druga monarhija /1928–1939/, okupirana od strane fašističke Italije, pred Drugi svetski rat.

“Ahmed Zogu – Zog I od Albanije, rođen kao Ahmed Zogoli, kasnije promenjeno u Ahmed Zogu, rođen je 8. oktobra 1895. godine, bio je kralj Albanije od 1928. do 1939. godine. Pre toga je bio premijer – 1922-1924. i predsednik Albanije 1925-1928. Zbačen je sa prestola posle italijanske invazije Albanije. Ahmed Zogu je srpskog porekla i potomak Stanka Crnojevića i plemena Bušatlija iz sela Bušat. Bio je nećak Esad paše, njegova majka i Esad paša su bili brat i sestra. Pre dolaska na vlast, živeo je u Jugoslaviji kao albanski emigrant, primao pomoć od jugoslovenske vlade i važio za njenog eksponenta. Posle obaranja vlade Fan-Nolija, došao je u Albaniji na vlast i to uz pomoć jugoslovenskih graničnih jedinica 1924. godine. Kao predsednik repubike, 1926. godine je sa Italijom zaključio Tiranski pakt, kojim je priznao italijanski protektorat nad Albanijom. 1928. godine se proglasio kraljem kao Zogu I. Kada je 1939. godine fašistička Italija izvršila napad na Albaniju i okupirala je, Zogu je pobegao iz zemlje. Inače, bio je sin Dželal paše Zogolja – 1860-1911. koji je bio kajmakam  u selu Zogolj, oblast Mat, Albanija, Osmansko carstvo. Ahmed Zogu je umro u izgnanstvu 9. aprila 1961. godine”.

Tokom Drugog svetskog rata je 35-40.000 kosovskih Albanaca regrutovala nacisticka Nemačka kao deo nemačkih okupacionih snaga i bezbednosnih sastava Velike Albanije, države koju su stvorili Adolf Hitler i Benito Musolini, koja je obuhvatala Kosovo i Metohiju, zapadnu Makedoniju i područja Srbije i Crne Gore….. Padom Sila osovine, Albanija postaje komunistička država, tj. Socijalistička Narodna Republika Albanija, čijim najdužim periodom istorije je dominirao Enver Hodža, umro 1985.

Početkom 16. veka su Albanci usvojili novo ime svoje države – “Shquipëria – zemlja orlova“. Naziv verovatno potiče od grba porodice Kastrioti. Ovo ime TAKOĐE potiče i od drevnog dačko-mezijskog jezika koji su prihvatili Bugari, naselivši se u područje rimske provincije Mezije 680-681. godine. U bugarskom jeziku naziv “Shqiptar” znači “gorštak”. Međutim, mnogo značajnije, dvoglavi orao je bio opšti simbol Svetog Rimskog Carstva i Vizantijskog Carstva. U vizantijskoj heraldici dve glave orla predstavljaju dvojnu vrhovnu vlast Cara /svetovnu i versku/ i/ili dominaciju vizantijskih careva i nad Istokom i nad Zapadom. Dvoglavi orao se pojavljuje na grbovima i zastavama Srbije i mnogih zemalja Istočne Evrope i obično predstavlja nezavisnost kulture, označavajući njenu snagu i jedinstvenost, što je takođe odlika Albanaca tokom čitave njihove istorije. Uprkos svim pokušajima Turaka da potisnu znakove posebnog kulturnog identiteta Albanaca, ovaj simbol je pobedio i postao osnova albanske zastave.

Albanci govore šiptarski jezik, jedan od najspečifičnijih jezika Evrope, kojega lingvisti ne povezuju ni sa jednom jezičkom grupom. Albanci se po albanskom dijalektu koji govore dele na dve osnovne grupe – Gege i Toske. Gege žive severno od reke Skumbe, dok Toske naseljavaju područje južno od Skumbe. Dva albanska dijalekta se relativno razlikuju u rečniku i izgovoru. Glavna razlike među dijalektima su nazalna slova kojim obiluje dijalekt Gega, dok ih Toske ne koriste. Sredinom 20. veka je odlučeno da se dijalekt Toski koristi u albanskom izdavaštvu, jer je bio najzastupljeniji u čitavoj zemlji. Albanci govore albanski jezik, koji originalno zovu Shqip /šiptarski/. Albanski jezik pripada velikoj grupi Indo-evropskih jezika, čineći poseban ogranak te grupe kao njen jedini predstavnik. Šiptarski jezik se odlikuje po brojnim rečima pozajmljenim iz latinskog, grčkog, turskog i slovenskih jezika. Prvi pisani dokument na albanskom jeziku napisao je 1462. godine nadbiskup dračke katoličke nadbiskupije. 

Pored razlika u dijalektu, Gege i Toske odlikuju takođe mnoge društvene razlike. Gege su veoma surove i odvažne, dok su pripadnici Toska poznati kao prijatni, čili i pričljivi. Pre promena koje su nastupile tokom komunističke vlasti u Albaniji, četrdesetih godina 20. veka, Albanci su bili plemenski narod koji je živeo u velikoj i proširenoj porodičnoj zajednici pod nazivom fis. Fis je imao karakteristike stare tradicije, kao što su odmazda ili „krvna osveta”, koja je trajala kroz nekoliko generacija. Radi zaštite od odmazdi, porodice su živele u kamenim utvrđenim kucama – kulama. Prizemlje kule je imalo male proreze umesto prozora, dok su gornji spratovi imali prozore koji su se mogli zatvarati. Od početka komunizma 1944. godine, tradicionalni način života u Albaniji je drastično počeo da se menja. Komunističke političke vlasti Albanije su verovale da je način za ostvarenje narodnog jedinstva ukidanje razlika u plemenu, religiji, čak i odevanju. Osnovane su velike zajednice zemljoradnika – zemljoradničke zadruge, a obrazovanje je bilo obavezno svuda u Albaniji. Izgrađeni su ogromni stambeni kompleksi i većina stanovništva Albanije je urbanizovana, te danas više od trećine Albanaca živi u gradovima. Tokom 50 godina vladavine Envera Hodže je u čitavoj Albaniji sagrađen ogroman broj odbrambenih bunkera, u kojima se moglo smestiti čitavo stanovništvo u slučaju napada. Danas u Albaniji ima svuda bunkera, jer su potpuno neuništivi. Povećanjem industrijskog stanovništva i uvođenjem obaveznog obrazovanja u Albaniji su zapravo uklonjene mnoge regionalne razlike. Propast komunističkog režima 1991. godine je Albaniji doneo mnogobrojne nagle i dramatične promene, ostavljajući stanovništvo u krizi identiteta. Albanci su bili šokirani činjenicom da su dovedeni do siromaštva. Povređeni, gladni i zbunjeni, oni se bore da pronađu svoj identitet u zemlji koja važi za najsiromašniju i najmanje razvijenu u Evropi. Crni Mercedes Benz je najčešći automobil na putevima u Albaniji. Međutim, Albanci su veoma gostoljubivi i žele da izađu u susret i pomognu posetiocima, često preko svojih mogućnosti. Mladim generacijama je EU izvesna budućnost !

Institucija krvne osvete, koja je nekada bila česta pojava u Škotskoj i američkom delu Apalača, kao i između Hatfildsa i Mekkoja, još uvek danas gospodari planinskim delovima Balkana, Sicilije, Korzike i kavkaskog regiona. Albanske Gege koje naseljavaju teritoriju severno od reke Škumbe su vekovima živele u velikim plemenima, pridržavajuci se Kanunskog zakona Leke Dukađina – Kanun Lekë Dukagjinit – Canon Lex Dux Ivan – Kanon Leke Dukadjinija – primitivnog ustava koji reguliše život plemenske zajednice, ali i njihove privatne živote – običaji prilikom rođenja deteta, pobratimstvo, svadbeni običaji, običaji o smrti i sahrani, običaji u porodičnoj zadruzi i dr. Kanon Leke Dukađina obuhvata načine regulisanja međusobnih odnosa između različitih, često i suprotstavljenih zajednica, kakve su severnoalbanska i crnogorska plemena, u kojima su međuplemenski i unutarplemenski sukobi predstavljali svakodnevnu pojavu. U plemenskom društvu ovo običajno pravo je oblik unutrašnje, pravosudne samouprave, ali kao takvo i sa najviše patrijarhalnih elemenata. Norme Kanunskog zakona Leke Dukadina su prenošene sa generacije ne generaciju usmenim predanjem sve do 19. veka, a veće staraca je donosilo odluke. Smatra se da je veliki srpski junak, vojvoda i despot Leka Dukađin /1410 – 1481/, savremenik Skenderbega, osmislio ovaj zakon baziran na principu časti /bese/ i krvi, koji svaki pojedinac Albanije primenjuje u odbrani časti porodice, fisa ili plemena.

Kada Albanci žele da istaknu da je nešto pravedno, kažu „tako je ostalo od Leke”. Smatra se da je Leka Dukađin bio pod velikim uticajem Dušanovog zakonika kada je pisao svoj Kanon, zbog velike stičnosti. Leka Dukađin je ostao zabeležen kao veliki vojskovođa, ali i veliki zakonodavac, koji je svojim zakonom upravljao brojnim srpskim plemenima na teritoriji današnje Albanije i severne Crne Gore i učinio da Srbi kroz vekove postanu najveći simbol otpora turskim osvajačima. Leka Dukađin je imao dva sina  – Nikolu i Bijelog Pavla, od koga je poteklo najpoznatije crnogorsko pleme Bijelopavlića.

Pored ostalih delova, Kanunski zakon – Zakon Leke Dukađina je sadržao složene pravne propise kojima se pokušavala regulisati krvna osveta – sistem uzajamnog „časnog ubijanja“. Prema Kanunskom zakonu Leke Dukađina, ukoliko je čovek duboko uvređen, njegova porodica ima pravo da ubije osobu koja ga je uvredila. Međutim, čineći ovo, porodica postaje meta osvete žrtvine porodice. Žrtvini najblizi muški rođaci su obavezni da ubiju ubicu člana njihove porodice. Model ubistava počinjenih u odmazdi krvne osvete se prenosio na generacije porodica, te se pojavljuje i do današnjih dana u Albaniji, na Kosovu i delimično u Crnoj Gori. Krvna osveta je bila posledica opaženih povreda Kanunskog zakona – “zakona časti”. Jedna od obaveza muškarca je da štiti svoju porodicu u slučaju krvne osvete. Albanska besa je duboko-ukorenjeno moralno načelo i izuzetno važan deo Kanunskog zakona, kome su kroz istoriju povinovali pojedinac i porodica. Besa znači “ispuniti zakletvu” i “izraz časti” koji označava situaciju neprikosnovenog poverenja. Onaj ko se ponaša po besi drži svoju reč i osoba je kojoj se može poveriti nečiji život ili životi nečije porodice. To je jedno od najarhaičnijih crta društva severne Albanije i čast kojom se čisti svaki muški član porodice ili originalni okrivljeni, na osnovu koje žrtvina prolivena krv zahteva od svoje porodice očišćenje. Pravila bese : Albanac može da žrtvuje svog sina da bi održao besu; besa se ne može prodati ili kupiti na pijaci; Albanci bi radije umrli nego prekršili besu; besa je vrednija od zlata. Za sve Albance je besa najviša ljudska i moralna vrednost. Tragedija krvne osvete i sama država Albanija su paralisane određenim ličnim strahom u kome se svaki pojedinac ili skriva ili nije u mogućnosti da bilo šta učini zbog straha od nove krvne osvete. Kanunski Zakon je potisnut tokom strogog komunističkog režima Envera Hodže u 20. veku, ali je ova tradicija ponovo oživela u Albaniji posle pada komunizma u veoma siromašnim, više tradicionalističkim i udaljenim područjima Albanije. Njen obim je smanjen i sada ga predstavljaju čarke između suparničkih kriminalnih bandi.

Albanija – nacionalnistički preporod

SHARE IT: