Adamkliši Tropaeum Traiani
Adamklisi – stari naziv Tropaeum Traiani je bio geto-dačko naselje južno od Dobrudže, na sredini puta između Konstance i Silistre (Bugarska) i na raskršću značajnih drevnih puteva. Danas se arheološko nalazište Tropaeum Traiani nalazi u blizini sela Adamkliši, 70 km jugozapadno od Konstance.
Spomenik Adamklissi je podignut 108. godine u čast pobede vojske rimskog cara Trajana nad Dačanima i Sarmatima 102. godine u tadašnjem južnom delu pozne rimske provincije Male Skitije – Scythia Minor, na raskršću drevnih puteva koji su povezivali Aegyssus (Tulcu) u severnom delu privincije sa Unutrašnjom Mezijom – Moesia Inferior (kasnije poznatoj kao Druga Mezija – Moesia Secunda) na jugu. Od istoka ka zapadu je položaj naselja Civitas Tropaensium i kasnijeg spomenika Adamklisija nadzirao put iz Kalate – Callatis na obali Crnog mora – Pontus Euxinus do granice i utvrđenja Sučidava. Posle rimskog osvajanja Dakije početkom 2. veka je Trajan naselje pretvorio u legionarsku stanicu – statio Civitas Tropaensium, iz koje se proširio obližnji urbani centar. Okrugli spomenik Adamkliši, prečnika 30 metara je predstavljao ratni trofej i korišćen je kao spomen obeležje stradalim rimskim vojnicima u osvajanju Dakije 101-102. i 105-106. godine. Obimno se istražuje razvoj geto-dačanske države u Transilvaniji sa stanovišta višeslojnog stanovništva Donjeg i Srednjeg Dunava, a proširila se upotreba novih arheološkoh otkrića kojima se objašnjavaju ratovi iz perioda 84–89, 101–102. i 105–106-tih godina. Tumačenje scena i tematike na Trajanovom stubu i spomeniku Adamklišiju ostaju i dalje kontroverzni.
“Oko 65 kilometara u unutrašnjost od Konstante, u blizini današnjeg rumunskog grada Adamkliši, leži lokalitet koji obeležava mesto jedne od najznačajnijih bitaka Trajanovih ratova protiv Dačana. Posle pobede cara Trajana, 102. godine, vladar je na mestu bitke sagradio utvrđenje Civitas Tropaensium. Ovo područje je kasnije naseljeno legionarima veteranima i postalo je značajan trgovački, upravni i vojni centar”. www.chi-rhogroup.com
Tropeum – grčko-rimski spomenik, podizan u čast vojne pobede, na kopnu ili moru, prvobitno na samom bojnom polju, a potom i u carskoj prestonici. Rani tropeumi u staroj Grčkoj su bili u obliku okresanog drveta, na čije grane je vešano oružje i oklop pobeđenih neprijatelja. Kasniji troepumi (helenizam) su izrađivani od kamena i bronze, a podizani su u čast bogova rata, kako bi “objavili” vest o ishodu bitke. Rimljani su od Grka preuzeli običaj postavljanja tropeuma koji su mogli da dostignu monumentalne velicine (Tropeum Alpium, Tropeum Trajani). Mogli su da poseduju stubove, piramidalne krovove i statue imperatora na vrhu. Za razliku od grčkih tropeuma koji su podizani na poprištu bitaka (kako bi se zastrašio neprijatelj), rimski tropeumi su bili izloženi na istaknutim i posećenim mestima u samom Rimu, kako bi glorifikovali vojni uspeh i pronosili slavu rimskih vojskovođa pred sopstvenim građanima. Arheo rečnik 133/366
Civitas Tropaensium se u pominje samo u tri drevna antička istorijska izvora, a arheološka istraživanja su započeta krajem 19. veka. Život u naselju Civitas Tropaensium je istražen najviše na osnovu natpisa sa građevinskog materijala korišćenog za kasniju gradnju utvrđenja, od 4. do 6. veka. Po osnivanju je u naselju Civitas Tropaensium živelo dačko stanovništvo i rimski vojni veterani koji su ratovali na području Donjeg Dunava. Stanovnici naselja Civitas Tropaensium su imperatoru Trajanu u 115-116. godini posvetili statuu. Rimska milja iz 118. godine, pronađena južno od nalazišta, ukazuje da je početkom svoje vladavine car Hadrijan sproveo popravku carskog puta koji je vodio kroz naselje Civitas Tropaensium. Tokom vlasti Antonija Pija je ovde bila smeštena velika rimska vojna jedinica Legio XI Claudia. Naselje Civitas Tropaensium je dobilo status municipijuma ubrzo posle 170. godine, kada su ovo područje napali Kostoboci, tokom vladavine cara Marka Aurelija. U 3. veku su carevi Septimije Sever, Sever Aleksandar i Gordijan obnovili grad Civitas Tropaensium, ali je on postepeno izgubio značaj i konačno uništen u osvajanjima Gota, krajem 3. veka. Carevi Konstantin Veliki i Licinije su potpuno obnovili tvrđavu i grad Civitas Tropaensium u periodu od 313-316. godine, posle konačne pobede nad varvarskim osvajačima. Grad Civitas Tropaensium je postojao do kraja 6. veka, kada su ga uništili Avaro-Sloveni.
Vidljivi ruševine i ostaci naselja Civitas Tropaensium uz koje je spomenik Adamklissi potiču iz perioda od 4. do 6. veka. Zidine su okruživale zaravan Civitas Tropaensium nepravilnog oblika površine oko 10 hektara, koja je bila čuvana odbrambenim kulama u obliku potkovice, od kojih je jedna bila pravougaonog oblika. Otkrivene su tri kapije – dve na istoku i zapadu i jedna manja kapija na južnoj strani grada. Glavna ulica, dužine oko 300 metara je natkrivenim prolazom povezivala obe glavne gradske kapije grada Civitas Tropaensium. Ispod pločnika trema leži akvadukt i kanalizacija. Velika bazilika iz 4. veka je stajala u središtu utvrđenja, južno od glavne ulice. Iskopavanja na obe strane ulice grada Civitas Tropaensium su otkrila ruševine i ostatke četiri hrišćanske bazilike iz perioda od 4. do 6. veka, od kojih tri imaju grobnice, a jedna elegantnu krstionicu. Grobljanska bazilika je stajala na uzvišenju severno od utvrđenja.
Na visokom uzvišenju, oko 2 km istočno od nalazista Civitas Tropaensium je monumentalan spomenik koji je podigao car Trajan 109. godine, u spomen pobede nad Dačanima i njihovim saveznicima. Jedini ostatak koji je sačuvan in situ je nucleus – in opus coementicium, sa sedam stepenika i prvim nepotpunim nizom lepo obrađenih kamenih blokova. Kamene ploče sa reljefnim scenama kojima je nekada bio obložen spomenik Adamkliši, kao i trofej sa njegovog vrha su izloženi pored. Spomenik Adamklissi je visok 40 metara i sastojao se od okrugle cilindrične osnove, prečnika identičnog visini, sa koničnim krovom obloženim kamenim pločama u obliku krljušti. Dve potporne šestougaone osnove su uzdizale trofej do visine oko 10 metara. Skup od 54 metopa, od kojih je 48 sačuvano su se nalazile između dva bogato ukrašena friza. Metope su bile odvojene stubovima, takođe sa uklesanim reljefnim scenama. Scene i skulpturalni ukrasi na metopima su predstavljale detalje borbi bitaka Rimljana sa Dačanima i njihovim saveznicima. Nad cilindričnom gradevinom su bila 26 ojačanja, od kojih je sačuvano 22, sa pojedinačnim reljefnim prikazom zarobljenika privezanih za stabla drveta. Iste scene su bile uklesane na dve suprotne fasade gornje sestougaone osnove i potvrduju da je spomenik posvecen Bogu Marsu osvetniku, u čast pobede cara Trajana nad Dačanima i njihovim saveznicima. Natpis je delimično sačuvan i glasi otprilike ovako :
MARTI ULTOR[I]
IM[P(erator)CAES]AR DIVI
NERVA[E] F(ILIUS) N[E]RVA
TRA]IANUS [AUG(USTUS) GERM(ANICUS)]
DAC]I[CU]S PONT(IFEX) MAX(IMUS)
TRIB(UNICIA) POTEST(ATE) XIII
IMP(ERATOR) VI CO(N)S(UL) V P(ater) P(atriae)
?VICTO EXERC]ITU D[ACORUM]
?—- ET SARMATA]RUM
Rusevine kvadratnog oltara, dimenzija 12 x 12, visine 6 metara se nalaze oko 200 metara istočno od triumfalnog spomenika u Adamklišiju. Na zidovima spomenika se nalazi oko 3800 imena rimskih vojnika koji su poginuli u borbama. Oko 50 metara severno od spomenika, iskopana je grobnica koja je prekrivala kružni mauzolej prečnika 40 metara, u kome je verovatno sahranjen vojni zapovednik koji je takođe poginuo u borbama. Pretpostavlja se da oltar i mauzolej potiču iz istog perioda kada je podignut spomenik Adamklissi.
